Stupr?-excursie naarEngeland (II)InleidingDit artikel bevat het tweede gedeelte van hetStupr?-reisverslag van de excursie naarEngeland op 2 en 3 september 1982.De op 2 september bezochte projecten, teweten het distributiecentrum van Kodak inHemel Hempstead en het Viaduct-Sitekantoorgebouw zijn beschreven in hetdecembernummer van Cement 1982. Indeze aflevering wordt aandacht besteed aanhet Rugby-stadion in Twickenham en hetKnoll Rise kantorencomplex in Orpington.Red.1Montage van de dakliggers; sta-tnbune ende beide zittribunes zijn duidelijk teonderscheidenRugby-stadion TwickenhamConstructieve opbouwDe tribune is opgebouwd uit H-frames meteen lengte van 8,60 meter, die door middelvan 14 m lange kokerliggers - in de langs-richting van de tribune - tot portalen aanelkaar zijn gespannen. De gestapelde H-frames hebben in het werk gelaste verbin-dingen. De verbinding H-frame - kokerlig-gers geschiedt per ligger met 4 BBRV-naspankabels BD 240 7 FeP 1570.Zuid-tribuneSinds de eerste internationale wedstrijd in1910, heeft de beroemdste rugby-arena vande wereld - in Twickenham - veel verbete-ringen en uitbreidingen ondergaan en is uit-gegroeid tot een stadion met een capaciteitvan 72 500 plaatsen. De meest opmerkelijkeverandering verkeert momenteel in de af-bouwfase. De tribune aan de zuidkant was inzodanige toestand geraakt dat reparatieduurder uit zou vallen dan de bouw van eennieuwe tribune.Constructief gezien is de tribune in vier de-len opgesplitst: de statribune, de beide zit-tribunes en het dak (foto 1). De statribunebestaat uit geprefabriceerde elementen, dierusten op schuin oplopende prefab-balken4,40 m hart-op-hart. Over een lengte van 15meter loopt deze tribune ca. 4,50 meter open sluit dan aan op de onderste laag van dezittribune.De bovenste zittribune bestaat uit geprefa-briceerde T-vormige elementen (die op hunDe in aanbouw zijnde tribune heeft eerst eenlaag gedeelte met 6200 staanplaatsen, daneen onderste zittribune met 2900 plaatsenen daarboven een tweede zittribune met2700 plaatsen. De beide zittribunes zijnoverdekt door een uitkragende dakcon-structie. Aan de achterzijde van de tribunebevinden zich zestrappehuizen die 14 meterhart-op-hart staan.Cement XXXV (1983) nr.1 172Dwarsdoorsnede stadion3Aanzicht tribunes4-5Dakliggers; uitkragend aan korte en langezijdekant worden gelegd -zie fig. 2), rustend oponder een helling liggende geprefabriceer-de balken, die 13,20 m hart-op-hart zijn ge-plaatst. Deze balken rusten op de eerderge-noemde portalen van H-frames en kokerlig-gers. De tribunebalken van de bovenste tri-bune steken ongeveer 8 meter uit over deeronder liggende zittribune. Vanwege deuitkraging zijn de balken in het werk nognagespannen.De onderste zittribune bestaat uit prefab-vloerplaten, ondersteund door onder eenhelling liggende geprefabriceerde balken,hart-op-hart 4,40 m. Deze balken rusten aande ene kant op een koppelbalk van de eerdergenoemde portalen en aan de andere kantop 4,40 meter hart-op-hart staande kolom-men die op de scheidingslijn staan van destatribune en de onderste zittribune.In het centrale gedeelte van de tribune zijndrie verdiepingsvloeren opgenomen dieaansluiting geven op de verschillende zittri-bunes; tevens zijn hier sanitaire ruimtenondergebracht. Op de derde laag zijn tevensloges gebouwd. Voor de vloeren van dezeverdiepingen zijn TT-elementen toegepastmet een overspanning van 13,20 m.Via de zes trappehuizen worden de verschil-lende lagen van de tribune bereikt, alsookde direct onder het dak gelegen loges. Deeveneens geprefabriceerde trappehuizenzijn aan de portalen bevestigd, daartoe rus-ten zij op consoles van de H-frames en opeen geprefabriceerde wandschijf van3,50 m breedte en 20 m hoogte (foto 8 en 9).Over de wandschijven van de open trappe-huizen is een geprefabriceerde wandliggervan 4,50 m hoogte geplaatst: deze wandlig-ger dient als oplegging van het dak.De dakconstructieHet dak bestaat uit 13 geprefabriceerde bal-ken van ca. 35 meter lengte die rusten op deachterwand van de portaalconstructie enmet tu ?kabels zijn opgehangen aan geprefa-briceerde pylonen die eveneens op de por-taalconstructie staan. De balken zijn op bij-zondere wijze uitgevoerd omdat ze in even-wicht moesten zijn ten opzichte van de ex-centrisch geplaatste pylonen. Hiertoe is hetlange gedeelte van de balken dat boven detribune uitsteekt, uitgevoerd in de vorm vaneen V-profiel en gemaakt van lichtbeton,terwijl het korte achterdeel een massieveCement XXXV (1983) nr. 1 186-7Lijnenspel van de kabels waaraan dedakliggers zijn opgehangendoorsnede bezit en in grindbeton is uitge-voerd. Van de 13 balken zijn er 6 (ter plaatsevan de pylonen) opgehangen met twee ka-bels die in een speciale schoen over de kopvan de pylonen lopen en direct in de balk-einden zijn verankerd (foto 4-7).De twee eindbalken en de 5 tussenliggendebalken zijn met diagonaalkabels opgehan-gen aan de naastliggende pylonen. Alle ka-bels zullen periodiek worden gecontro-leerd. De oplegschoenen en verankeringenzijn zodanig uitgevoerd dat de kabels kun-nen worden nagespannen of zonodig opeenvoudige wijze vervangen. De tuikabelszijn BBRV-parallel-draadbundels van resp.19 ? 6 mm, 21 ? 6 mm of 27 ? 6 mm/uitge-voerd in roestvrij staal volgens BS 1449, partII, Grade 316 S 16.Deze kabels bezitten een karakteristiekesterkte van 1159 N/mm2. De kabels zijn ver-ankerd met BBRV-Dina-verankeringen,speciaal ontworpen voorvermoeiingsbelas-tingen. De overspanningen tussen deze bal-ken zijn aan de achterzijde overdekt metdunne schalen van lichtbeton, terwijl deoverspanningen boven de tribune wordengevormd door transparante, ultra-violet-bestendige vezel versterkte pvc-platen.De bouw van het stadion begon op 30 juni1980. De montage van hoofdframe, tribunesen dak vergde 55 dagen, inclusief 6 dagenonwerkbaar weer. Met de bouw van dezetribune is een aannemingssom gemoeid van3 miljoen pond Sterling, wat neerkomt opeen prijs per sta- resp. zitplaats van 255pond Sterling.ing.A.A.Smidopdrachtgever: Rugby Football Unionarchitect: Howard Lobb Partnership,Londenconstructeur: Jan Bobrowski & Partners,Twickenhamaannemer: Worman Lyncrete Ltd, Midhurst8-9 (rechts en onder)Achterzijde van de tribunes: detrappehuizen zijn bevestigd aan de portalenvia een oplegging op consoles van deH-frames en via een oplegging op de hogewandschijvenCement XXXV (1983) nr. 1 19KantorencomplexKnoll Rise, OrpingtonHet vierde en laatste bouwwerk, dat tijdensdeze excursie werd bezocht, was het kanto-rencomplex Knoll Rise in Orpington tenzuid-oosten van Londen.Het complex is in twee fasen gebouwd: eengebouwdeel met 4500 m2vloeroppervlak in1980 en een gebouwdeel met 7000 m2vloer-oppervlak in 1982.Op het moment van het bezoek was de con-structie van de tweede fase reeds voltooiden was de afbouw in volle gang. Het wasjammer dat de bouw al zo ver was gevor-derd, immers het monteren had heel inte-ressant kunnen zijn. Wij hadden ook graagde kolom-balkverbinding tijdens de monta-ge gezien, maar je kunt de bouw moeilijkophouden voor 22 vakbroeders uit een an-der land!1Plattegrond bouwfasen 1 en 2Kolommen 300 ? 450 mm, stramienmaat2,70 m,w = stabiliteitswand, dil =dilatatievoeg2-3Overzicht tijdens de montage, met rechts de5 verdiepingen hoge kolommen; deonderste foto toont de uitvoering tijdens deexcursieSituatieDe tweede fase bestaat uit 3 bouwblokken,in plattegrond getekend in figuur 1. Debouwblokken 1 en 2 bestaan uit 5 bouwla-gen, terwijl bouwblok 3 uit 3 bouwlagen be-staat. In de onmiddellijke omgeving van hetkantorencomplex is een flinke parkeergara-ge, eveneens opgebouwd uit geprefabri-ceerde betonelementen.Constructieve opzetConstructief gezien bestaat het gebouw uittwee delen, dat wil zeggen er is een dilatatie-voeg aangebracht tussen blok 1 en 2 terplaatse van het trappehuis.Elk deel is op zichzelf stabiel. De stabiliteitwordt verkregen door de in figuur 1 ge-schetste kernen en wanden van ter plaatsegestort gewapend beton. Voor het overige isde gehele draagconstructie van de gebou-wen geprefabriceerd.De verschillende elementenKolommenDe kolommen hebben een dwarsdoorsnedevan 0,30 ?0,45 m, bij een lengte in ??n stukover de gehele gebouwhoogte, dus 3 resp. 5verdiepingen. Deze kolommen zijn in puttengefundeerd, hoewel volgens de construc-teur ook een boutverbinding tot de moge-lijkheden had behoord. Op het rechter deelvan foto 2 zijn duidelijk de afzonderlijk ge-stelde kolommen te zien.Cement XXXV (1983) nr.1 204Kern tussen twee gebouwdelen5Kolom-balkverbinding, het T6-systeemBalkenOp elke verdieping zijn gevel- en midden-balken aangebracht, waarbij speciale aan-dacht is besteed aan de kolom-balkverbin-ding volgens het nog te bespreken T6 ver-bindingssysteem. Demiddenbalken beston-den uit balken met aan de onderzijde tweeaangestorte flenzen voor oplegging van devloerplaten. De gevelbalken waren hiertoevan ??n flens voorzien. Borstwering en ge-velbalk zijn tot ??n element gecombineerd.Het in het zicht komende deel van de borst-weringselementen heeft een uitgewassenoppervlak.VloerenDeze bestaan uit kanaalplaten dik 0,20 m,zoals die ook door diverse betonwarenfabri-kanten in Nederland op de markt wordengebracht. In verband met de gekozen stra-mienmaat van 2,70 m zijn per stramien tweeplaten van 1,20 m en ??n plaat van 0,30 mtoegepast. De vloeren werden zonder con-structieve druklaag gemaakt. De voor destabiliteit vereiste schijfwerking werd ver-kregen door langs de gevelbalken en in devoegen tussen de elementen koppelstavenaan te brengen.Kolom-balkverbindingDoor de leverancier van de prefab-betonele-menten, Trent Concrete Structures Ltd.,werd het T6 verbindingssysteem ontwikkeldvoorde kolom-balkverbinding. Deze verbin-ding bestaat in wezen uiteen staalconstruc-tieverbinding.In de kolom wordt een stuk breedflensbalkgestort, waarop v??r het stellen een T-vormige oplegschoen door middel van bou-ten wordt bevestigd. De balken worden ge-prefabriceerd met een stalen koker en ??nhoekstaal als oplegschoen.In het werk wordt de verbinding kolom -balk nog gecompleteerd met een tweetalverticaal aangebrachte bouten (fig. 5).Volgens de ontwerpers is deze verbindingtoepasbaar voor belastingen tot 500 kN op-legdruk, en heeft deze zowel voordelen bijhet fabriceren ?n de fabriek (geen uit de malstekende delen) als tijdens het stellen (ver-binding teruggebracht naar een vertrouwdeen bekende staalconstructieverbinding). Deoplegkrachten worden zo geheel overge-bracht via deze staal-op-staal verbinding.Op de bouwplaats wordt de verbinding aan-gestort ter bescherming tegen corrosie enbrand.Ten slotteDit gebouwencomplex is een goed voor-beeld van een geprefabriceerd betonnengebouw. Voor Engelse begrippen is het eennieuwe constructie-opzet, waar men (te-recht) trots op is. Een dergelijke constructieis in Nederland al langer in gebruik en het iseen alleszins bruikbare verbinding.Met de bouw van dit deel van het kantoren-complex is een bedrag gemoeid van 2,9 mil-joen pond Sterling.ing.G.Struikarchitect:W.R.L.Jenkins& Associates, Londenhoofdconstructeur:Mellis & Partners, Apsonhoofdaannemer:R. Durtnell & Sons Ltd., Westerhamprefab-leverancier:Trent Concrete Structures Ltd., Nottingham6GevelaanzichtCement XXXV (1983) n r. 1 21