C o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gU tiliteitsbou wcement 2007 1 49Het nieuwe stadskantoor vanGoes, met een tweelaagse parkeer-garage onder maaiveld en een zes-laagse bovenbouw, is vormgegevenals poortgebouw met een atrium.Het dak van het atrium loopt vanhet maaiveld tot de zesde verdie-ping en doorklieft de ruimte in hetpoortgebouw. Het atrium wordtgekoeld met regenwater dat om-hoog wordt gepompt tot op hetplatte stalen dak. Vervolgensstroomt het water als een cascadevia overstorten naar beneden ineen vijver voor het gebouw.Het stadskantoor, inclusief par-keerkelder circa 12 000 m? bruto,is overhoeks opengesneden omeen verband te leggen met hetoude centrum. Zodra je boven deomringende bebouwing uitkijkt,zie je via de diagonaal de GroteKerk en het Stadshuis, waarmeehet Stadskantoor een schakel istussen het oude en nieuwe Goes.De openstaande poort benadrukthet openbare karakter van dit ge-bouw. Het openbaar toegankelijkedeel is gesitueerd op de drie on-derste lagen.D u u r z a a m b o u w e n e ne n e r g i e b e s p a r i n gNaast het atrium zijn de verticalebakstenen lamellen in de west- enoostgevel opvallende onderdelenaan het stadskantoor. De lamellenvoorkomen hinderlijke zoninstra-ling. Deze architectonische vondsthangt samen met het energiecon-cept, waarbij onder meer daglicht-inval optimaal wordt benut en hetenergieverbruik voor verwarmingen koeling wordt beperkt. De ge-meente heeft voor het Stadskan-toor hoge ambities geformuleerdmet betrekking tot duurzaam bou-wen en energiebesparing. Ook hettoepassen van betonkernactiveringin de vloeren is op deze ambitie te-rug te voeren.Tijdens de VO- en DO-fase moes-ten de ontwerpende partijen ? in-stallatie-adviseur, architect enbouwfysicus ? een integratiestudieopstellen. Reeds vanaf de start vanhet ontwerp werd zo rekening ge-houden met energiezuinige enduurzame techniek. Door deze in-tegrale benadering werd gepro-beerd de doelstellingen te berei-ken tegen een zo laag mogelijkeprijs.Stadskantoor met hoogdubo-niveauDegemeenteGoeshadbijde bouwvanhaarnieuwestadskantoor hoge ambitieswatbetreftduurzaambouwen.Voor deenergiehuishoudingwerdgestreefdnaareen EPC van 1,0, terwijl 1,5 werd vereist volgens het Bouwbesluit. Een haalbaar-heidsstudie moest de toepassing van energiezuinige technieken en duurzameenergie binnen handbereik brengen. Technieken als HF-verlichting, bodemopslag,extra isolatie, warmtepompen, HR++-glas, daglichtregeling, PV-cellen en aanwe-zigheidsdetectie kwamen daarbij aan bod. Betonkernactivering werd gereali-seerd met toepassing van Wingvloeren.1 |Overzichtsfoto. Rechtszijn de gemetselde verti-cale lamellen zichtbaar.Foto 1 en 2: RudyUytenhaakArchitectenbureau,AmsterdamC o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gU tiliteitsbou w50 cement 2007 1Verschillende berekeningen zijngemaakt om het energieverbruikte optimaliseren. De beschikbaremaatregelen werden daartoe naarkosteneffectiviteit per EPC-puntgerangschikt. De volgorde van be-lang daarbij was:1. Beperken van energieverlie-zen.2. Terugwinnen van vrijkomendeenergie.3. Gebruik van duurzame ener-giebronnen.4. Zo effici?nt mogelijk gebruikvan fossiele brandstoffen.De pakketten moesten niet alleenvoldoen aan de eisen van duur-zaam bouwen en energiebespa-ring, maar ook economisch ver-antwoord zijn en voldoen aan decomforteisen van de gebruikers.Daarbij wilde de gemeente dedubo-investeringen in tien jaar tijdterugverdienen.Besloten werd onder meer tot hetverlagen van de U-waarde van deglasgevels tot 1,4 W/m2K en hetverhogen van de Rc-waardes vandak en vloer tot 4 m2K/W; de Rc-waarde in de gevel werd verhoogdtot 3,5 m2K/W. Andere maatrege-len waren het toepassen van HF-verlichting, warmteterugwinninguit ventilatielucht en gebruik vaneen warmtepomp met energieop-slag in de bodem.Voor het verwarmen en koelen vande vertrekken werd geopteerd voorbetonkernactivering. In overlegtussen de adviseurs installaties enconstructie viel de keuze op hettoepassen van Wingvloeren.U i t v o e r i n g b o u w p u tHet diepste punt van de onder-grondse parkeergarage (circa 45 x45 m2), bevindt zich op 6 m onderhet maaiveld. In verband met deuitvoerbaarheid zijn tijdelijk ver-ankerde damwanden rondom dete maken bouwkuip geplaatst en isretourbemaling toegepast. Vervol-gens is de put uitgegraven, waarnain totaal 355 in de grond gevorm-de, grondverdringende buispalen(?450, lang 18 m) zijn aange-bracht. Deze keuze werd ingege-ven door milieuwetgeving en deeis tot reductie van geluidsover-last.De werkwijze is identiek aan diebij het slaan van vibropalen. Eerstwordt een stalen buis met daaron-der een boorpunt op diepte ge-boord. In de buis wordt de wape-ning op de juiste hoogteopgehangen en vervolgens wordtbeton in de buis gestort en wordtde paal teruggetrokken.De vele verschillende grondlagenvormden in Goes een extra moei-lijkheidsgraad. Omdat `Goes' ineen heel ver verleden in de zee lag,bestaat de grond uit zeer fijnezandlagen met schelpenzand,grind en `van alles erdoorheen'.De hardheid van de grond is voor-af met sonderingen (met drukvij-zel en elektronische meting) be-paald. Speciale stalen boorpuntenbleken noodzakelijk, vooralsnogeen unicum in Nederland. Dezemoeilijke omstandigheden legdenextra druk op de uitvoering en dekwaliteitscontrole; immers, doorde zware booromstandighedenzou de pijp extreem warm worden(blauw en dampend heet), waar-door de betonspecie warm en duste vloeibaar zou kunnen worden,met een mindere kwaliteit beton-paal als gevolg. De kwaliteit van depalen werd uiteindelijk goed totuitstekend beoordeeld.De 0,50 m dikke keldervloer is inhet werk gestort. Vanaf deze vloerzijn holle prefab-betonwanden op-getrokken tot de begane grond. Detussenliggende -1-vloer en begane-grondvloer zijn uitgevoerd in ka-naalplaten.U i t v o e r i n g d r a a g -c o n s t r u c t i eHet gebouw kan globaal in driedelen worden opgedeeld: de kan-toorruimtes (zijbeuken) bevindenzich aan weerszijden van het atri-um (de middenbeuk). De buiten-gevels zijn opgebouwd uit kolom-men met borstweringselementen;bij de `binnengevels' ter plaatsevan het atrium nemen balken deplaats in van de borstweringen. DeWingvloeren (overspanning ca.14 m) rusten op stalen hoekprofie-len, die op de prefab elementenzijn bevestigd. Enkele wandschij-ven (liftschachten) verzorgen deverticale stabiliteit.De montagestabiliteit vergde denodige aandacht. Uitgangspuntvoor de uitvoering was een kortedoorlooptijd per verdieping om tij-dig te kunnen starten met de in-tensieve gevelsluitingen. Bij eendoorlooptijd van tien dagen per2 |Cascade3 |Plattegrond beganegrondBron: Rudy UytenhaakArchitectenbureau,AmsterdamC o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gU tiliteitsbou wcement 2007 1 51verdieping zou de bouwkraanoverbezet zijn (circa 125%). De be-oogde productie bedroeg hiermeecirca 133 m?/dag. Verschillendeaanloopproblemen hebben er ech-ter voor gezorgd dat deze cyclusnooit is gehaald.De vloeren werden `onder druk' ophet werk afgeleverd en vrijwel di-rect door de aannemer gemon-teerd. Het grote gewicht van devloerelementen was voor een grootdeel bepalend voor de kraanpositi-onering. Om alle hoeken van hetwerk te kunnen bedienen is dekraan centrisch op de bouwplaatsneergezet.Vervolgens nam de installateur deverantwoordelijkheid voor de vloe-ren over en werd het aanbrengenvan het leidingwerk ingepland. DeW i n g v l o e r : e e n b e s c h r i j v i n gDe Wingvloer is een hybride vloerconstructie, een combi-natie van een kanaalplaatvloer en een bekistingsplaat-vloer. De voordelen van beide systemen zijn in de Wing-vloer verenigd, maar ook de kenmerken. Zo is deWingvloer aan de onderkant glad als een breedplaatvloer.Hij heeft net als bij een kanaalplaat geen stempelingennodig en heeft ten opzichte van de kanaalplaatvloerminder toog.Wingvoeren worden toegepast in zowel woning- als utili-teitsbouw. In de uitvoering met betonkernactiveringwordt in het onderste deel van de vloer een net van water-voerende leidingen aangebracht. Door de combinatie vanlage en hoge gedeelten van de Wingvloer is het mogelijkleidingen, kanalen en kabels, zowel in de langs- als in dedwarsrichting toe te passen.In de ontwerpfase is het van belang in een zo vroeg moge-lijk stadium de leidingen mee te nemen, zowel installatie-technisch als constructief.De Wingvloerplaten zijn in verschillende diktes te leveren,vari?rend van 180 tot 420 mm. Indien de platen wordenvoorzien van betonkernactivering, wordt een breedplaat-schil van 100 mm toegepast. De standaard breedte is2396 mm (werkende breedte 2400 mm). Deze stan-daardbreedte bestaat uit een vleugelgedeelte van 600 mm,een kanaalplaatgedeelte van 1200 mm en weer een vleu-gelgedeelte van 600 mm. Op aanvraag kan een breedtevan 1800 mm worden geleverd, met vleugeldelen van300 mm. De maximale lengte varieert van circa 6 m tot15 m, afhankelijk van het vloertype. De vloerplaat kan invele vormen worden geleverd. Het draagvermogen is vanverschillende factoren afhankelijk. De leverancier kanhierover gedetailleerde richtlijnen leveren. Als algemenerichtlijn kan worden aangehouden, dat de overspanningcirca 35 maal de totale vloerhoogte bedraagt, een enander afhankelijk van sparingen en belastingen.De watervoerende leidingen van de Wingvloer met BKAworden aangesloten op een warmtepompsysteem voor ver-warming en koeling, op basis van diverse mogelijkewarmtebronnen. Betonson kan ten behoeve van dit ener-gieconcept desgewenst zogeheten `Energiepalen' leveren.Deze betonnen funderingspalen zijn geschikt voor het cir-culeren van water en kunnen functioneren als bodem-warmtewisselaar (zie ook het artikel op p. 34 e.v.) tenbehoeve van zowel verwarming als koeling. Dit systeem ismet name geschikt voor woningbouw en kleinere utili-teitsgebouwen. Betonson combineert de Wingvloeren metBKA en de Energiepaal in haar concepten WelWonen enWelWerken.Wingvloeren met betonkernactivering zijn inmiddels ineen aantal projecten in Nederland toegepast. Naast hethier beschreven Stadskantoor in Goes zijn dit onder meerde nieuwe huisvesting van centrale diensten van Rijkswa-terstaat Directie Zeeland in Middelburg en van Rijkswa-terstaat Westraven in Utrecht, de nieuwe kantoren vanVopak (Rotterdam) en Ooms (Scharwoude) en dat vanDWA in Bodegraven. De Wingvloer met BKA in combi-natie met energiepalen is onder meer toegepast in eenwoning in Kampen.Info: Betonson B.V., tel. 0499-486486, www.betonson.nl.De Wingvloer biedt ruimte voor de leidingen voor betonkernacti-vering, maar ook van tal van andere leidingsystemenProductiebaan Wingvloer met betonkernactivering bij BetonsonWingvloer met betonkernactiveringC o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gU tiliteitsbou w52 cement 2007 1leidingen voor het verwarmen enkoelen bevinden zich in de vloerenalleen ter plekke van de kantorenen niet bij de gangen. In tegenstel-ling tot de kantoren is in de gan-gen daarentegen w?l een verlaagdplafond toegepast, zodat de leidin-gen in deze zones naar de lagereniveaus konden worden doorge-trokken. Omdat niet in het werkmocht worden geboord, zijn dehiervoor benodigde gaten van te-voren aangebracht. Saillant detailis dat de gangen (en dus de gaten)zich halverwege de vloeroverspan-ning bevinden.Tot slot is op de vloeren een niet-constructieve anhydrietvloer aan-gebracht. De Wingvloeren op hetdak zijn afgewerkt met schuimbe-ton.B e l a n g v a n w e r k v o o r -b e r e i d i n gIn een ontwerp waarin installatieen constructie elkaar verregaandbe?nvloeden, is een goede werk-voorbereiding zeer belangrijk. Ineen bestek wordt doorgaans eenscheiding aangebracht in verant-woordelijkheden tussen W-+E-in-stallateur en bouwkundig aanne-mer. Bij toepassing van deWingvloer loopt deze scheidingechter dwars door het vloerele-ment heen. De installateur is na-melijk verantwoordelijk voor hetleidingwerk, inclusief de BKA-lei-dingen. Deze laatste moet hij ech-ter inkopen (bij Velta; tegenwoor-dig Uponor) en afleveren bijBetonson, dat de leidingen vervol-gens in de vloerelementen instort.Dit bemoeilijkt de co?rdinatie voorde aannemer. Wenselijk zou zijnde verantwoordelijkheid voor ditinstallatieonderdeel bij de vloeren-leverancier neer te leggen. De prijsvoor de integrale vloer wordt danwel hoger, maar de co?rdinatie-voordelen voor de aannemer zijnevident.Een goede werkvoorbereidingwordt bovendien belangrijker om-dat in het werk niet mag wordengeboord. Boren was in Goes tochal een probleem, omdat veelal invochtig milieu werd gewerkt, waarlijmen onmogelijk is.Verder was bij dit project vrijwelelk vloerelement uniek. Dit kwamonder meer door de in het ont-werp bepaalde kolommenstruc-tuur, waardoor op de kop van eenvloerelement een sparing noodza-kelijk was. Daardoor konden ele-menten onderling niet worden uit-gewisseld, een maatregel waarvangewoonlijk nogal eens wordt ge-bruikgemaakt om vertragingen inde uitvoering te voorkomen. nHenk WapperomProjectgegevensopdrachtgever:Gemeente Goesarchitect:Rudy Uytenhaak Architectenbureauconstructeur:DHV Bouw & Industrieinstallatieadviseur:DWA Installatie- en Energieadviesbouwfysisch adviseur:DGMRaannemer:Ballast Nedamleverancier Wingvloer:Betonsonleverancier installaties:Kropman4 |Luchtaanzicht tijdens debouw5 |Het plaatsen van devloeren