IUTILITEITSBOUW IALGEMEENONTWERP I ISTADHUIS EN BmLIOTHEEK TEDEN HAAGir.A.C.Lindhoud, Ingenieursbureau Grabowsky & Poort BV; Den HaagHet in aanbouw zijnde stadhuis in Den Haag is van m.eet afaan onderwerp geweestvan discussie. Het betrofde keuze van de locatie bij het bestaande stadhuis ofin hetstadscentrum.. Verder was er de ontwerpprijsvraag waaraan twee Nederlandse endrie buitenlandse architecten deelnam.en. Het ontwerp van Richard Meier isgekozen. Thans is de ruwbouw ver gevorderd. In dit artikel worden bouwkundig enconstructiefontwerp nader toegelicht. De uitvoering van dit omvangrijke projectzal nog tot eind 1994 duren.Maquette gezien vanafhoek SpuiIKalvertnarktBij de gemeente Den Haag be-stond behoefte aan centralisatievan de verschillende gemeente-lijke diensten, thans ondergebracht inveelal verouderde kantoorpanden, ver-spreid over de gehele stad. Dit resulteer-de in planontwikkelingenvoor de bouwvan een nieuw stadhuis.Aanvankelijk is een ontwerp gemaaktaan het Burgemeester de Monchyplein,waarbij het bestaande stadhuis in hetnieuwbouwplan was ge?ntegreerd. La~14ter is op bestuurlijk niveau bepaald, dathet centrum van de stad de meest ge-schikte locatie was voor een nieuw stad-huis.Als financi?le randvoorwaardegold, datde gemeentelijke huisvestingslasten nade nieuwbouw van het stadhuis nage~noeg gelijk zouden zijn aan de huidigekosten.In het najaar van 1986 werd een prijs-vraag uitgeschreven voor het ontwerpvan een nieuw stadhuis aan het kruis-punt Spui/Kalvermarkt, in het centrumvan de stad. Aan deze prijsvraag werddeelgenomen door twee Nederlandseen drie buitenlandse architecten.De gemeenteraad, geadviseerd door eencommissie van deskundigen, koos in dezomervan 1987voorhetontwerp vandeAmerikaanse architect Richard Meier.In een bouwteam is het plan op b~steksniveau uitgewerkt. Deelnemers aan ditCement 1993 nt. 11~~Conunerci?le .~antoorruitntebouwteam waren de opdrachtgever, dearchitect, de adviseurs constructie, in~stallaties en bouwfYsica en een voor ditproject gevormde aannemerscombi-natie die uit vier aannemers bestond.Het bestek en de opdrachtverlening aande aannemer is in drie delen gesplitst, teweten bouwput/fundering, onderbouwen bovenbouw.In mei 1990 is gestart met de werkzaam-heden voor de bouwput, waarna in de-cember 1990 de paalfundering in uit-voering is genomen.Toen overeenstemming over de aan-neemsom van onderbouwen boven-bouw niet mogelijk bleek, was eenbreuk tUSSCH de opdrachtgever, het Al-gemeen Burgerlijk Pensioenfonds teHeerlen, en de aannemerscombinatieonvermijdelijk.Na een aannemersselectie en prijson-derhandelingen is in januari 1992 op~dracht gegeven aan Wilma Bouw BVvoor de realiseringvan het bouwkundi-ge werk voor onderbouwen boven-bouw van het gehele project.Cement 1993 nr. 11Bouwkundig ontwerpHet gebouw heeft twee in elkaar ge-plaatste L-vormige kantoorvleugels,aan de Turfmarkt en de Kalvermarkt,voor huisvesting van de gemeenteamb-tenaren (fig. 1). Deze kantoorvleugelstellen respectievelijk 13 en 11 verdiepin-gen en vormen de wanden van het atri-um, een groot, met glas overdekt stads-plein, datzal dienenals bevolkingshal enontmoetingsruimte. Binnen het com-plexis hetatrium tevens de belangrijkstecirculatieruimte.De kantorenzijn bereikbaarvia panora-maliften in het atrium, terwijl loop-bruggen de twee kantoorvleugels en destopplaatsen van de liftgroepen met el-kaar verbinden.Vanuit het atrium leidt een trap naar deraadszaal, die geprojecteerd is inde kan~toorvleugel aan de Kalvermarkt en ge-deeltelijk in het atrium steekt met om-lopen enterrassen.Een andere trapbiedtvanuithet atrium toegang tot de trouw-zaal.Op de meest in het oog spr?ngendeplaats van de locatie, de hoek SpuilKal-vermarkt, is de cilindervormige biblio-theek gesitueerd. Aan de andere kantvan het gebouw bevinden zich com-merci?le kantoren. Verder komen er inhet complex een woonwarenhuis, win-kels en horecagelegenheden.Er zijn twee kelderlagen aanwezig. Inhet sourerrain is het gemeentelijk ar-chief ondergebracht en zijn de perronsgesitueerd voor de aan- en afvoer vangoederen.De diepste kelderlaag, die niet onder debibliotheek aanwezig is, wordt gebruiktals parkeergarage voor 360 auto's. Deparkeergarage is bereikbaarvia een tun-nel tuSsen het Ministerie vanJustitie enhet Danstheater. In de bovenste bouw-laag zijn de technische installaties on-dergebracht.In tabel 1 zijn de afmetingen, verdie-pingshoogten en oppervlakten van hetgebouw aangegeven.De architect heeft een modulair maat-voeringssysteem toegepast, met mo-duulmaten in het horizontale vlak van900 mmo Het Programma vanEisen eis-te een vrije indeelbaarheid op een stra-15I_UT_IL_IT_E~I_T_SB_O_UW_' IALGEMEEN ONTWERPTabeltAfmetingen, verdiepingshoogten en oppervlaktenmien van 3,60 m. Deze eis is vooral vaninvloed op het ontwerp van de techni-sche installaties.Om zoveel mogelijkverdiepingen bij demaximaal toegestane gebouwhoogtevan 50 m te kunnen realiseren, is de mo-duulafmeting in verticale richting te-ruggebracht naar 850 mmo De in het ge-bouw voorkomende verdiepingshoog-ten zijn steeds een veelvoud van dezemoduulmaat.In elk van de L~vormige gebouwdelenkomen drie kernen voor, waarin zichvoorzieningen bevinden als liften, trap-penhuizen en toiletgroepen.Karakteristiek voor het ontwerp zijn deveelvuldig voorkomende vrijstaandekolommen en de vrij overstekende bal-ken. Deze balken hebben veelal uitslui-tend een esthetische functie.Kenmerkend zijn ook de vele schijnge~vels enschermen, zoals dezevoorkomenbij de bibliotheek en op de daken. Dezeschermen met maximale afmetingenvan 20 x 5,95 m2bestaan uit constructie-ve staalconstructies die bekleed zijn metaluminium gevelbeplating.Draagconstructie hoogbouwDe draagconstructie bestaat uit een be-tonskelet van kolommen en in het werkgestorte vloeren. De stramienmatenvoor de kolommen zijn onder meer be-paald door de aanwezigheid van de par-keergarage onder het gebouw.In lengterichting is de stramienmaat7,20 m, hetgeen resulteert in drie par-keerplaatsen tussen de kolommen.In dwarsrichtingvan het gebouwzijnopde kantoorverdiepingen de kamers aande atriumzijde 5,40 m diep, de gang 1,80m breed ende kamers aande buitenzijde7,20 m diep (fig. 2).Daar de aanwezigheid van middenko-lommen constructiefvoordelig is, is hetAfmetingen (m)lengtebreedtehoogteVerdiepingshoogten (m)begane grond en eerste verdiepingstandaard kantoorruimtenbibliotheekverdieping met technische installatiessouterrainparkeergarageOppervlakten (m2)stadskantoor brutocentrale halbibliotheekcommerci?le kantorenwinkelsparkeergaragetotale vloeroppervlakte (bruto)stramien van de kolommen in dwars-richting eveneens vastgesteld op 7,20 m.Functioneel vormen kolommen indwarsrichting op een stramien van 7,20m geen bezwaarvoor zowel de kantoor-verdiepingen als de indeelbaarheid vande parkeergarage.Toegepast zijn ronde kolommen meteen diameter van 600 mmoIn principeworden de kolommenin hetwerkgestort. Devrijstaande kolommen,die buiten de gevel staan en waaraanconsoles zijn gestort ten behoeve van deoplegging .van de inpandig gelegenvloeren, zijn geprefabriceerd uitge-voerd (fig. 3).VloerconstructieBij de uitgevoerde studie naar mogelijkevloerconstructies zijn, naast in het werk25040 tot 9043 tot 504,253,404,255,104,302,607100050001400011000500012000118000gestort beton, ook varianten in staal enprefab beton onderzocht.De varianten zijn vergeleken op ondermeer:- eigen gewicht en consequenties voorde draagconstructie;- constructiehoogte;- beschikbare ruimte voor installaties;- flexibiliteit in het ontwerp;- uitvoering, montage en bouwtijd;- kosten.Vooral de concentratie van kanalen inde gangzones, in combinatie metde kri-tisch gekozen verdiepin!S;;hoogte, wasbepalend voor de keuze (fig. 4).Er is gekozen voor een volledig vlakkevloer meteen dikte van 240 mm, die zo-wel in langs- als in dwarsrichting in dekolomstroken is voorgespannen lftg. 5).BUITEN BINNEN,GEVEL I~!IPREFAB KOLOM;600ATRIUMZIJDE7,20 m I KANTOREN5,40 m KANTORENIBUITENZIJDE2 Indeling standaardverdieping3 Vloeroplegging bij uitwendige kolommen ~--t--~NN.... -16 Cement 1993 nr. 114 Onderverdeling verdiepingshoogte kantoor en gang5 Verdiepingsvloer met voorspanning in kolomstrokenI--f1 r rMkj lJ lU'"'"N.....72007200240 CONSTRUCTIEHOOGTE310 INSTALLATIE100 PLAFONO2700 VRIJE HOOGTE50 AFWERKVLOERSTANDAARDKANTOOR240460100.502550GANGZONE3400Bij een hogere veranderlijke belastingdan 2,5 kN/m2, die standaard is aange-houden, zijn kegelvormige kolomkop~pen toegepast van 150 mmo Tussen destijve kernenzijn dilatatievoegen aange-bracht, zodat vervormingen ten gevolgevan krimp, kruip en temperatuur onbe-lemmerd kunnen optreden.FunderingEen karakreristieke sondering voor hetgebied ?s weergegevenin figuur 6.Bepa-lende factoren voor de fundering enbouwput die uit deze sondering blijken,zijn:- de vele samendrukbare laagjes;- de aanwezige semi-permeabele laagop circa 17,00 m - NAP;JO20I10MV " O.so ? NAP.~~~r-=-::.:;;;::'