ing. C.M.C. Mulder, Royal HaskoningTwee grote sportevenementen staan op punt van begin-nen: de Europese voetbalkampioenschappen in Portugalen de Olympische Spelen in Athene. Deze evenementenhebben plaats in grote sportcomplexen met prestigieuskarakter en bijzondere constructie (foto 1). Het is geenvast gegeven dat voor sportaccommodaties een specta-culaire constructie moet worden toegepast, al zijn datnatuurlijk wel de accommodaties die we het meest in detijdschriften tegenkomen. Hoe komen bouwopdrachtenin dit segment tot stand en aan welke specifieke eisenmoeten constructies voor sportaccommodaties zoal vol-doen?Mogelijke opdrachtgevers voor de bouw van sport-accommodaties zijn niet alleen gemeentes, sport-clubs of stichtingen, maar ook schoolbesturen, par-ticulierenenbedrijven.Erisinprincipegeenverschilin aanpak bij de verschillende opdrachtgevers. Deaanpak is afhankelijk van de uitgangspunten, die ophet startpunt al dan niet gedefinieerd zijn. School-besturen en gemeentes schakelen eerder een des-kundig bureau in om een programma van eisen opte stellen alvorens ze een architect kiezen. Bij groterecomplexen van deze opdrachtgevers moet de archi-tect, en vaak ook de overige adviseurs, via een Euro-pese aanbesteding worden geselecteerd.P r o g r a m m a v a n e i s e nVoordat door architect, constructeur en installatiead-viseur met het ontwerp kan worden gestart, moet ereenprogrammavaneisenbekendzijn,opgestelddooreen deskundige (zie kader). Het komt echter voor dater bij gemeente of club alleen nog maar een wensbestaat om bijvoorbeeld een zwembad of een sporthalte bouwen. In dat geval moet een ontwerpteam dit op-pakken.Hetprogrammavaneisenbepaaltderuimtedienodigis om aan de wens van de opdrachtgever te voldoen.In figuren 2 en 3 zijn voorbeelden gegeven van con-structievormen, waarbij de eisen voor de wedstrijds-port maatgevend waren en een minimum aan ruimtebeschikbaar is. Het aantal toeschouwers dat een vrijuitzicht op de wedstrijd moet hebben, kan ook bepa-lend zijn voor de gekozen constructievorm (foto 4).K e u z e c o n s t r u c t i e m a t e r i a l e nDe keuze voor het constructiemateriaal (beton, staal,hout of metselwerk) is afhankelijk van diverse fac-toren. De voorkeur van architect en constructief ont-werper, de geschiktheid van het materiaal in relatieA r c h i t e c t u u r & o n t w e r pU til iteitsbouwcement 2004 44SPORTACCOMMODATIES1 | In het Est?dio Municipalde Aveiro ontmoet hetNederlands elftal op 19juni de Tsjechen tijdenshet EK voetbal inPortugalfoto: Getty Imagestot de functie, de mogelijkheden van het bestem-mingsplan, de beschikbare bouwtijd en de kostenspelen daarbij een rol. Het is uiteindelijk de con-structief ontwerper die in overleg met de architect dekeuze voor een materiaal bepaalt.Bij bepaling van de geschiktheid van het materiaalmoet worden gedacht aan bouwkosten, duurzaam-heid en onderhoudskosten. In zwembaden bijvoor-beeld mogen `chloordampen' geen aantasting van dematerialenveroorzaken.Eenpaarjaargeledenkwamin een zwembad het plafond naar beneden. Uit on-derzoek bleek dat het ophangsysteem van hetplafond was uitgevoerd met een verkeerde RVS-kwa-liteit. Aangezien dit systeem bij meer zwembadenwastoegepast,leiddedittoteentijdelijkesluitingvandie zwembaden.Daarnaast geeft bouwen volgens een bestemmings-plan vaak een beperking in de bouwhoogte. In com-binatie met de vereiste vrije hoogte, bepaald door desport en de benodigde installaties, kan dit leiden toteen beperkte constructiehoogte.A a n d a c h t s p u n t e nBij de constructie van sportaccommodaties moet re-kening worden gehouden met een aantal aan-dachtspunten. Ten behoeve van later aan te brengensportvoorzieningen (klimrekken, touwen, basket-balborden, volleybalnetten en glijbanen) moetenvoorzieningenwordenopgenomen.Dangaathetombijvoorbeeld vloerpotten, extra ankers of extra stalenbalken. De krachten die uit deze sportvoorzieningenkomen, moeten door de constructie worden opge-nomen (fig. 5, 6 en 7).Populaire indoor sporten als volleybal en basketballeveren vaak volle tribunes op. Voldoende koeling enventilatie zijn tijdens zo'n wedstrijd in een indooraccommodatie van belang. De hiervoor benodigdetechnische installaties nemen een behoorlijkeruimteinbeslagenmoetenderhalvezorgvuldigwor-den ingepast.A r c h i t e c t u u r & o n t w e r pUtiliteitsbouwcement 2004 4 54 |De eis om vrij uitzicht te hebben op het veld bepaalt dat grote-re overspanningen noodzakelijk zijna: De Olympische Hal in Galatsi, waar tijdens de Spelen 6000toeschouwers de tafeltennis- en ritmische gymnastiekwedstrij-den kunnen volgenfoto: stadia.grb: Amsterdam ArenAfoto: archief Amsterdam ArenAspeelveld23,77 m20 m7m6,40 m4,30m9,00m5,95m2 m6,40 m2 m5,95m2 | Mogelijk spantvorm vaneen standaard sporthalvan 24 bij 44 m2(zaal-voetbal, zaalhandbal,zaalhockey) met de ver-eiste vrije hoogte bovenhet speelveld van 7 m.Boven de vereiste uit-loopruimte aan beidezijde is het spant afge-schuind. Deze hal isgeschikt voor drie volley-balvelden, zeven bad-mintonvelden of een bas-ketbalveld met de offi-ci?le afmetingen3 | Spantvorm van een stan-daard tennishal waarbijde vereiste vrije hoogteboven de achterlijn enhet net maatgevend zijnvoor de spantvormA a n d a c h t s p u n t e n b i j o n t w e r p e nIn het programma van eisen voor sportaccommodaties worden de volgende aspectenbenoemd:? Welke sporten moeten er in de accommodatie kunnen worden beoefend;? Wat is de vereiste of gewenste capaciteit (bijvoorbeeld het aantal badminton- ofbasketbalvelden, een vijftig- en/of een vijfentwintig-meterbad);? Worden deze sporten alleen recreatief beoefend of moet de accommodatie ook ge-schikt zijn voor wedstrijdsport;? Indien de accommodatie geschikt moet zijn voor wedstrijdsport, aan welkenormen moet dan zijn voldaan (bijvoorbeeld NOC*NSF-normen);? Moet de accommodatie ook in delen gebruikt of verhuurd kunnen worden;? Moeten er voorzieningen worden getroffen voor toeschouwers en zo ja, hoe grootzijn de bezoekersaantallen;? Zijn er naast de standaard vereiste faciliteiten als kleedkamers ook bijkomendefaciliteiten gewenst, zoals een restaurant;? Moet de accommodatie een multifunctioneel karakter hebben;? Zijn er voorzieningen gewenst voor pers en tv-opnamen;? En als laatste, maar vaak ??n van de belangrijkste, wat is het beschikbare budget.abEen ieder die zich wel eens in een sporthal ophoudt,kent de galmende geluiden die schreeuwende spor-tersenbezoekersteweegbrengen.Zonderextravoor-zieningen is deze nagalmtijd in sportaccommoda-ties vaak te hoog. Bij sporthallen worden stalendaken en binnendozen daarom meestal geperfo-reerd uitgevoerd. Geperforeerde platen hebbenandere mechanische eigenschappen dan ongeperfo-reerde platen, waardoor geluiden minder weerkaat-sen.Vervolgens moet de eigen frequentie van de con-structie worden gecontroleerd bij sporten die daargevoeligvoorzijn,zoalsaerobic.Uiteraardgeldtdezecontrole ook voor tribunes, waar dansende mensende constructie in trilling kunnen brengen.Gedreven spelers zie je nog wel eens tussen recla-meborden en tv-camera's terechtkomen. Dit soortvoorzieningen mag natuurlijk nooit een beperkingvormen voor het uitoefenen van de wedstrijdsport(fig. 8). A r c h i t e c t u u r & o n t w e r pU til iteitsbouwcement 2004 468 |Voorziening voor TV-opnamen bij tennis5, 6 en 7 | Voorbeelden vande krachten dieopgenomen moe-ten worden doorde constructie,zoals opgegevendoor de leveran-cier van de sport-voorzieningen3 kN2 kN1 kNper bevestigingspuntmax. belasting op wandbasketball-installatie nr. 42sportvloer1056375030952950100mini2600standaard3050grondbus nr. 05ATTENTIE!De grondfundatie moet een momentvan 7500 Nm kunnen opnemen.betonvloercement dekvloerbekistinggrondbussportvloerMin.400#300bovenaanzichthoofdcamera oppraktikabel53zijaanzichtzichtlijn naarservicelijntotaalbenodigdehoogtehoogtepraktikabel4,5 m 6,5 m10 m12 muitloopgrensachtergrensservicelijn uitloopgrensachtergrensservicelijnnet aangegeven matenzijn minimum-matenplafondbevestiging t.b.v. ringenstel nr. 654 kN 4 kN4 kN45 45per ringenstelwerkbalk vooraanzicht(2x) 80x40x4werkbalk zijaanzicht(2x) M10 draad(2x) platstaal 50x12 l=110(2x) 25x25x3plafond85500max.30040