A r c h i t e c t u u r & o n t w e r pUit voer ingsorganisatiecement 2007 4 17"We moeten met zijn allen constateren dat er inderdaadwelietsmisismethetbouwproces"erkentElcoBrinkman,voorzitter van Bouwend Nederland. Ook BouwendNederland wordt de laatste tijd geconfronteerd met eenreeks incidenten waarbij ontwerp- en / of uitvoeringsfou-ten de constructieve veiligheid van gebouwen in gevaarlijken te brengen. De maatschappelijke impact en alleaandacht in de media, zoals bij de toestand rond het Bosen Lommerplein, betekenen onvermijdelijk imagoschadevoor de Nederlandse bouwwereld.Van fouten in het ontwerp en bij de uitvoering vangebouwen die de constructieve veiligheid in gevaarbrengen, worden en werden geen statistieken bijge-houden betreffende aantal en aard van de inciden-ten. Feitelijk bewijs dat de recente reeks incidenteneen toenemend falen laat zien ten opzichte van hetverleden, is er dus niet. In hoeverre de aandacht inde media de werkelijke situatie vertekent, is ookniet na te gaan, maar helder is dat nu ook bij deburger het gevoel groeit dat er iets mis is met dekwaliteit van het bouwen in ons land. Al eerdervoorspelden de constructeurs dat de ontwikkelin-gen van de laatste jaren in de Nederlandse bouw-praktijk er toe kunnen leiden dat de constructieveveiligheid in het geding komt. Het zijn niet meeralleen de constructeurs die de noodklok luiden, ookde uitvoerende bouwwereld ziet in dat sommigeontwikkelingen, zoals de steeds verdere opdelingvan taken in het bouwproces, te ver zijn doorge-schoten.In het blad Podium van augustus 2006 werd hetcommentaar in de media als zou het Bos en Lom-merplein aantonen dat het `hele bouwproces in onsland niet deugt' nog afgedaan als ongenuanceerd.Inmiddels is het onderzoeksrapport verschenen entonen de conclusies onomwonden aan dat er inder-daad zaken mis gaan in de bouw op het gebied vancommunicatie, co?rdinatie en controle, waardoor dewaarborging van de constructieve veiligheid in hetElco Brinkman, Bouwend Nederland:SCHREEUWEN OMTECHNISCH INZICHT""(foto: Bouwhuis)A r c h i t e c t u u r & o n t w e r pUit voer ingsorganisatie18 cement 2007 4geding is. Ook kan worden geconcludeerd dat degeconstateerde omissies niet noodzakelijk project-specifiek zijn, maar vermoedelijk zelfs structureel.Is er werkelijk wat mis met de bouw in Nederland ofhebben de media een te negatief beeld gecre?erd?"Nee, we hebben met verschillende organisaties diehierbij betrokken zijn om de tafel gezeten naar aanlei-ding van een aantal incidenten en we hebben gecon-stateerd dat er echt een aantal verbeteringen moetworden overwogen. Die hebben we inmiddels inbespreking met de Raadgevend ingenieurs, met deconstructeurs, met VROM, met de Universiteiten enopleidingen en uiteraard met onszelf. Er zijn echtverbeteringen nodig.Het begint al met de vraag wie verantwoordelijkis, in de bouwketen zijn de verantwoordelijkhe-den te sterk opgedeeld geraakt. Procedureel is datmisschien wel in orde, maar inhoudelijk werkthet niet. Het is allemaal te onoverzichtelijk gewor-den, waardoor er onvoldoende controle mogelijkis. Aan de voorkant van het traject in het ontwerp-proces moeten de verantwoordelijkheden voorhet constructief ontwerp weer worden terugge-bracht tot ??n hoofdconstructeur, die een co?rdi-nerende taak heeft. Het kan niet zo zijn dat ver-schillende constructeurs het gebouwontwerppartje voor partje bedenken en dat de uitvoerdermaar moet zien hoe hij het aan elkaar knoopt.Dat werkt niet. Dat vereist nadere afsprakenbinnen de keten.Het tweede element waar we tegen aanlopen isdat ? in een traditioneel georganiseerd bouwpro-ces waarbij ontwerp- en uitvoeringsfase geschei-den zijn - de uitvoerende partij duidelijk zijnverantwoordelijkheid moet nemen voor de juisteuitvoering van het ontwerp zoals dat in beteresamenhang in overleg met de ontwerpende partijop tafel is gekomen. Ook aan de uitvoerende kantmoet er ??n de hoofdverantwoordelijke zijn.Het derde element dat verbetering behoeft, is hettoezicht dat veel te procedureel is geworden. Popu-lair gezegd, je kunt wel een jurist de betondikteslaten controleren, maar daar schiet je niet zoveelmee op. De vraag hierbij is wel hoe je schaarse des-kundigheid organiseert. We hebben geconstateerddat aan de opleidingskant en aan de kant van bun-delen van schaarse deskundigheid nog wel wat teverbeteren valt. Allereerst heb je eenvoudigwegmeer mensen nodig die constructief inzicht hebben.Daar moeten de opleidingen een rol in spelen. Erkomen steeds meer nieuwe materialen op demarkt. Materiaalkennis en constructieve kennismoeten worden verbeterd.Gemeenten zouden bijvoorbeeld kunnen samen-werken door constructief deskundigen van bouw-en woningtoezichtafdelingen in een cluster samente brengen, waardoor je meer expertise krijgt."Bij die expliciete verdeling in verantwoordelijkhedentussen ontwerp- en uitvoeringsfase rijst de vraag wie inde uitvoering verantwoordelijkheid kan dragen voor deconstructieve veiligheid. De bouw is een dynamischproces en tijdens de uitvoering verandert er vaak nogveel. In het `Plan van Aanpak Constructieve Veiligheid'is voorgesteld de hoofdconstructeur ook in de uitvoe-ringsfase een controlerende taak te geven. Hoe staatBouwend Nederland daar tegenover?"Wij zijn van mening dat de hoofdaannemer in deuitvoeringsfase hoofdverantwoordelijke is, hij moetbeoordelen of veranderingen zodanig zijn dat hetoordeel van de constructeur nodig is. Het initiatiefvoor het wel of niet inschakelen van de construc-teur moet bij de hoofdaannemer liggen."C o m m u n i c a t i e e n i n z i c h tUit de rapporten van de verschillende onderzoeks-commissies blijkt dat er veel misgaat op het gebiedvan communicatie. Speelt daarin ook niet eengebrek aan deskundigheid mee? De veranderingenin de bouwwereld, zoals de toenemende industria-lisering, de invloed van de computer, de ontwikke-ling van hightech materialen, vragen om aange-pastekennisvanallebetrokkeneninhetbouwproces,dus ook bij de uitvoerende partijen. Kwaliteitsbe-heersingsystemen regelen wel communicatiepro-cessen, maar als je niet precies weet wat je inhou-delijk communiceert, is de kans groot dat hetalsnog verkeerd gaat. Als je stelt dat in een traditio-neel georganiseerd bouwproces de uitvoerendepartij hoofdverantwoordelijk is voor de uitvoerings-fase en de hoofdconstructeur voor de ontwerpfase,vraagt dat bij de overdracht van het constructiefontwerp om een heldere communicatie en vol-doende kennis en inzicht bij de ontvanger van deinformatie. Het is nog maar de vraag of die kennisen dat inzicht wel voldoende aanwezig zijn.Heeft de aannemerij niet ook een maatschappelijkeverantwoordelijkheid? Moet de uitvoerende partij nietin staat zijn om te signaleren dat er iets mis is in hetgeval dat een constructeur of ontwerper zich vergist? Opdetails zal dit teveel gevraagd zijn, maar er zijn geval-len bekend, waar je had mogen verwachten dat de uit-voerder aan de bel zou trekken."We moeten niet de romantiek hebben dat alle kennisdie nodig is voor de hele bouwketen in ??n meneer ofmevrouw verenigd kan worden, zodat die het kruisjevoor het geheel kan zetten. De bouw is zo complexgeworden dat niet iedereen alles kan weten. De uit-voerder, de naam zegt het al, voert uit wat er op detekening staat. De uitvoerende verantwoordelijkheidkomt in beeld op het moment dat de constructeur hetontwerp goed heeft gekeurd. Natuurlijk moet ertussenbouwbedrijfenconstructeurvoorafeenhelderecommunicatie zijn. Dus op overlappende gebiedenzal er zeker wederzijdse kennis moeten zijn van watA r c h i t e c t u u r & o n t w e r pUit voer ingsorganisatiecement 2007 4 19zich afspeelt in het proces voor en na het eigen werk-gebied. Zonder nu instortende parkeerdekken of val-lende balkons te bagatelliseren, je moet toch vaststel-len dat waar wordt gewerkt ook wel eens foutenworden gemaakt. We leven niet in een maatschappijdie absolute veiligheid kan garanderen. We zullen eenafweging moeten maken van wat je wel en wat je nietkan accepteren en ook hoe de normen gesteld moetenworden. Zit er wel voldoende veiligheidsmarge in denormering?"Hoe weet ik nu als opdrachtgever, die verantwoordelijkis voor de keuze van de uitvoerende partij, of die partijover voldoende kennis en technisch inzicht beschikt omde constructieve veiligheid in de uitvoerende fase tewaarborgen? Wat mag je bijvoorbeeld verwachten vaneen aannemer die is aangesloten bij de Stichting ErkendHoofdaannemer (STEHA)?"STEHA biedt enerzijds een combinatie van eisendie worden gesteld aan de inrichting van de orga-nisatie samen met andere partijen rond het bouw-project, dus het samenwerking- ?n communicatie-aspect, anderzijds stelt STEHA eisen aan demanier waarop het primaire bouwen wordt uitge-voerd en stelt ze eisen aan de opleiding vanmensen die daar een rol bij spelen. Borgt STEHAook alle constructieve kennis die nodig is om allebouwwerken te kunnen maken? Het antwoorddaarop is nee, dat kan ook niet meer, daarvoor isde bouw een te complex proces geworden.Een ander punt dat we niet moeten onderschattenis het kostenelement dat een belangrijke rol is gaanspelen door het aanbesteden naar de laagste prijs.Opdrachtgevers zijn in de positie gebracht omsteeds minder over te hebben voor hun projecten,ook dat heeft invloed op de kwaliteit."Kennis over het geheel kun je dan misschien niet ver-wachten, maar je mag toch wel verwachten dat erkennis over de overlappende gebieden is, zodat de ver-schillende partijen adequaat met elkaar kunnen com-municeren?"Dat is inderdaad de essentie. Specialisatie is nietmeer terug te draaien, dat willen we ook niet meer,maar goede vakinhoudelijke communicatie tussende verschillende vakgebieden is noodzakelijk vooreen goed verlopend bouwproces. Kennis speelt daarzeker een belangrijke rol in. Het begint natuurlijkmet goed opgeleide mensen, die zijn er te weinig,alle organisaties schreeuwen om mensen met tech-nische kennis en inzicht. In Nederland zit kiezenvoor techniek niet meer in de cultuur. Er wordtongelooflijk veel energie besteed aan werving, maarde jeugd komt niet meer naar technische opleidin-gen."Iedereen wil tegenwoordig manager worden."Maar die hele leemlaag van managers in de bouw-keten gaat er als eerste uit!De tijd is aan de mensen met twee rechter handenmet inzicht hoe iets gemaakt moet worden. Dehoofdboodschap is: wordt constructeur!" nUitvoering van hetBouwhuis, de nieuwe zetelvan Bouwend Nederland.Een complex ontwerpwaarin verschillende mate-rialen door- en naastelkaarworden gebruikt.(foto: BAM)