C o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gU tiliteitsbou wcement 2007 7 43Het gebouw heeft een kolommen-structuur in een raster van 7,2 x7,2 m2met een buitenste ring van9,0 m. Rondom de trappenhuizenen de toiletruimtes zijn betonwan-den toegepast die de stabiliteit vanhet gebouw verzorgen. Onder devloeren zijn plafondeilanden toe-gepast, waardoor de onderkantvan de vloeren grotendeels zicht-werk is. Om hierbij naden te voor-komen, zijn de vloeren in hetwerk gestort. Om ook de onderlig-gende onderdelen naadloos inelkaar te laten overgaan, hebbende kolommen en de vloerbalkendezelfde breedte en zijn ook dezein het werk gestort.In de kelder en onder de biblio-theek op de begane grond zijnkolommen 650 x 650 mm toege-past, in de rest van het gebouw550 x 550 mm. De vloeren zijnvoornamelijk 280 mm dik. Op deeerste verdieping zijn in de Agora,de centrale open ruimte van hetgebouw, echter 450 mm dikkevloeren toegepast in verband metde grotere overspanningen en deronde vorm van de vide in dezevloer. Alle stabiliteitskernenbestaan uit in het werk gestortebetonwanden van 250 mm dik.Onder het gebouw is een kelder-laag gemaakt. De gemiddeldhoogste grondwaterstand is circaConstructieve uitdagingen(schoon) BetonburchtWageningen (2)ir. J.H. Versteegen en ir. R. Doomen, Pieters Bouwtechniek Delftir. P. Rijpstra en ing. M.D. Hulter, Pieters Bouwtechniek AlmereHet Forumgebouw in Wageningen is niet alleen een indrukwekkend schoonbeton spektakel om te zien, de constructie zelf is ook indrukwekkend. Zesmeter uitkragende collegezalen, een bolvormige bibliotheek, een groot reser-voir voor de sprinklers en de overkluizingen van de entrees vormden construc-tieve en uitvoeringstechnische uitdagingen.Het Forumgebouw is het centrale onderwijsgebouw, ontwikkeld in het kadervan de totale herhuisvestingplannen van Wageningen UR. Het programma isdivers en complex, het omvat onderwijsruimten, collegezalen, colloquiumruim-ten, practicumzalen en laboratoria, de universiteitsbibliotheek, HogeschoolVan Hall Larenstein en de restauratieve voorzieningen voor de gehele campus(fig. 2). Het totale programma, 35 500 m2groot, is gerealiseerd in een volumemet een oppervlak van 70 x 70 m en een hoogte van 40 m.1 |Agora in hetForumgebouw(foto: Theo Janssen)C o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gU tiliteitsbou w44 cement 2007 7FADCEBAgorasprinklertoren NAP +9,3 m. Het aanlegniveauvan de kelder is gekozen op circaNAP +7,4 m en de waterdruk opde onderzijde keldervloer bedraagtongeveer 1,9 m. Het aanlegniveauvan de kelder komt voort uit dekostenoptimalisatie van debouwput. Een minder diepeligging van de kelder is gunstigvoor de grondwaterdruk, de hoe-veelheid uit te pompen water ente ontgraven grond en de lengtevan de damwandplanken. De kel-dervloer is 350 mm dik enrondom de kelder zijn wandenvan 250 mm in het werk gestortbeton gemaakt. Deze kelderwandis vanwege een snellere uitvoeringnet als de kolommen in C53/65gemaakt. Hierbij is extra wape-ningsstaal toegevoegd om degrotere krimp vanuit dit mengselte kunnen opnemen. Het gebouwis gefundeerd op circa 600 prefabbetonpalen.De Agora heeft een glazen dak ophet niveau van de achtste verdie-ping en aan de noordoost- enzuidoostzijde een grote glazengevel. Het glazen dak wordt gedra-gen door stalen liggers waaraanaan de onderzijde een prefab-betonbalk is gemaakt om de uit-straling van een betonconstructieook in het dak door te zetten.L o o p b r u g g e nDe loopbruggen over de Agoratussen de verschillende bouwde-len op de tweede en vijfde verdie-ping (foto 3) overspannen 20 m enzijn in het werk gestort als een U-vormige betonbak met een vlakkeonderzijde en aan weerszijden eenborstwering van 400 x 1100 mm.Deze borstweringen zijn dragendeliggers en voorzien van naspan-ning. De breedte van de loopbrugis 7,4 m en de vloer is 230 mmdik. Deze vloerdikte komt voortuit het besparen van gewicht.Door middel van een uitvullingvan 70 mm tempex en een druk-laag is de bouwkundige dikte ver-kregen (fig. 4).Aan de zijde van de bibliotheekzijn de randbalken van de loop-2 |Indeling Forumgebouw:A onderwijsB onderwijsC bibliotheek + Van HallLarensteinD centrale halE overkluizing op 8steverdiepingF overkluizing op 8steverdieping3 |De loopbruggen(foto: Theo Janssen)C o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gU tiliteitsbou wcement 2007 7 4511002308704009450+8350+Loopbrug01 doorsnede 019000720080018014945550150050915210375Y1X8 X9 X10Y2Y3X9Y2stekwapening91521050117531850+8e verdieping31800+doorsneden5502x prefabbetonbalken490x129011x prefabbetonliggers h=915prefabbetonbalk550x800abbruggen monoliet verbonden metde constructie van de bibliotheek.Aan de zijde van het centrale trap-penhuis (bouwdeel D) is een glij-oplegging gerealiseerd. Hier zijninkassingen in een oplegbalk,zijnde een verzwaarde strook vande vloer van dit bouwdeel,gemaakt. In de uitvoeringsfaseheeft de aannemer besloten deoplegbalk te prefabriceren op debouwplaats.O v e r k l u i z i n g e n v a nd e e n t r e e sOp de achtste verdieping wordende bouwdelen E en F toegevoegdaan het gebouw. De vloeren vandeze bouwdelen sluiten de ruimteboven de entree af. De overspan-ning varieert van 14 tot 28 m ende breedte is 16 m. Deze over-spanning was uit te voeren metbijvoorbeeld vakwerken, maar ditzou de indelingsvrijheid in deruimte teveel beperken: voor debreedte van16 m zou naast de gevelspanteneen tussenspant nodig zijn.Daarom is ervoor gekozen deoverspanning te maken met brug-liggers, type HRP900, bestaandeuit omgekeerde T-vormige liggersmet een hoogte van 915 mm entwee randliggers bestaande uitrechthoekige voorgespannen balkenvan 400 mm breed en 1290 mmhoog. Over de liggers is een druk-laag aangebracht met een diktevan 210 mm (fig. 5).De dakvloer bestaat hier uitkanaalplaten met een dikte van260 mm en een 60 mm dikkedruklaag ten behoeve van deschijfwerking. Aan de buitenzijdevan het gebouw wordt de kanaal-plaat opgevangen door een con-structie van stalen liggers enkolommen die afsteunen op derandliggers. Op de stramienenblijft de draagstructuur van beton-balken en kolommen gehand-haafd. Om de belasting uit dekolom op te vangen, is de ruimtetussen twee brugliggers volgestortmet beton (fig. 5b).Zowel de vloeren als de daken vande achtste verdieping zijn gekop-peld aan de bouwdelen A en B. Indeze bouwdelen is de capaciteit vande stabiliteitskernen het grootst. Deaansluitingen met bouwdeel C zijnals dilatatie uitgevoerd.B o l i n d e b i b l i o t h e e kIn de bibliotheek is tussen detweede en de zesde verdieping eengroot bolvormig hol volume gecre-eerd door ronde sparingen in devloeren te maken (foto 6). Op dezesde verdieping is een glazenkoepeldak op de bol gemaakt. Dedrie bouwlagen boven dit dak vande bol hebben eveneens grote spa-ringen, zodat daglicht tot onderinde bol kan komen. Ter plaatse vande bol zijn de vloeren 350 mmdik. De grootste vloersparing vande bol komt voor op de vierde ver-dieping en is 17,6 m in diameter.Deze vloersparingen zijn mogelijkdoor de vloeren uit te kragen. Degrootste vloeruitkragingen komenvoor op de zesde verdieping enzijn 5,6 m groot. De vloer is hierdaarom uitgevoerd in een diktevan 400 mm. Om de vervor-mingen van de vloer te beperken,is deze vloeruitkraging met stalentrekstaven opgehangen aan dedrie vloeren daarboven. De viervloeren dragen hierdoor tezamende uitkraging, waardoor vervor-mingsverschillen tussen deze ver-diepingen worden voorkomen.C o l l e g e z a l e nIn de bouwdelen A en B van hetgebouw zijn op de tweede verdie-ping twee ruim 6 m in de Agorauitkragende collegezalen aanwe-zig. Deze uitkragingen zijngemaakt door betonwanden vanuitde schuine stabiliteitswanden uit4 |Schematische weergaveloopbrug5 |Brugliggers voor over-kluizing op 8ste verdie-ping6 |De bolvormige uitspa-ring in de bibliotheek(foto: Christian Richters)C o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gU tiliteitsbou wcement 2007 7 47R21718d=250d=250d=2505250 250adetail-aHEB220spanstavenklosklosklosvulkistachterwand collegezaalklosstortnaaddrukschoorte laten kragen. De achterwandvan een collegezaal bestaat uit eenbetonwand die tussen de uitkra-gende wanden is `opgehangen'.De breedte van de uitkraging ver-loopt van 28 naar 18 m. De beton-wanden zijn in het werk gestorten 250 mm dik. De vloeren zijn280 mm dik en liggen onder eenhelling van 25?. Wanden envloeren vormen een stijve doos-constructie en zijn uitgevoerd alszichtwerk (fig. 7).Door de aannemer is een uitge-breide studie gemaakt met betrek-king tot de onderstempeling enbekisting van de wanden. De hogeesthetische eisen en het toepassenvan scherpe hoeken in plaats vanvellingkanten vereisten extra aan-dacht voor de toe te passen bekis-ting.De wanden dienden tevens aan deonderzijde met een schuin vlak teworden uitgevoerd. Verder is deonderzijde van de betonwand zicht-werk. Hier mochten geen sporenvan verbinding met de ondersteu-ningsconstructie zichtbaar zijn. Ditleverde echter problemen op metde standzekerheid van de onder-steuning, omdat de bekisting doorhet stortgewicht van het beton vande ondersteuningsconstructie wildeafglijden als gevolg van de instabili-teit van de nog niet verharde beton-wand. Dit probleem werd nog ver-groot doordat de tussenliggendevloeren in een later stadium aange-bracht zouden worden. De tussen-wanden konden hierdoor geenhorizontale steun leveren aan debekisting. Deze problematiek isopgelost door onder de afschuiningvan een wand een vulkist te makendie aan de ondersteuning is veran-kerd (fig. 8). De bekisting is verdergestabiliseerd met schoren. Tochwerd de stortbelasting van de wandvan de grote collegezaal nog tegroot geacht om in een keer aan tebrengen, daarom is besloten dewand in twee gangen te storten.De combinatie van een gedeelte-lijk verharde wand en de verbin-dingen met de ondersteunings-constructie werd sterk en stijfgenoeg geacht om afglijden vande wand op de ondersteunings-constructie te voorkomen. Deonderstempeling van de wandenis doorgezet tot op de keldervloer.Gezien de storthoogte van dewanden zijn in de wandbekistingtrilspiralen opgenomen.U i t k r a g e n d e t r a p p e n i nd e c e n t r a l e h a lDe verkeersruimte aan de zuidwest-zijde scheidt het onderwijsgedeeltein twee?n. Dit is de hoofdverkeers-ruimte die zorgt voor de ontsluitingvan het gebouw. Bovendien is dezeruimte goed zichtbaar vanuit deAgora. Om de verkeersruimte eenbijzondere uitstraling te geven, zijnde trappen (foto 9) hierin slechtsopgelegd aan ??n zijde. De tussen-bordessen aan de andere zijde zijnvrijdragend en hangen aan detrappen. De uitkraging van dezetrapconstructie is 4,7 m en detrappen zijn verankerd op beton-vloeren van 450 mm dikte. Dezevloeren overspannen bijna 10 mtussen de twee stabiliteitskernenvan bouwdeel A en B.Aan beide zijden zijn de prefabtrapdelen uitgevoerd met uitste-kende wapening, zodat een koppe-ling met het tussenbordes en devloer van bouwdeel D gemaaktkan worden. Om de koppelwape-ning te kunnen bepalen is de trapmet een 3D-model berekend.7 |De collegezaalwand8 |Detail onderzijde bekis-tingC o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gU tiliteitsbou w48 cement 2007 74900385038503850385038503850385045006750350063161003986050103136350+31850+3500-24150+28000+20300+16450+12600+8750+4900+PEIL = 065060(11300+NAP)012345678Dakdoorsnede 1d=300d=400d=350d=350d=250d=250d=40001d=250-1Y10X1sprinklertorensparing$1600liftschacht2800x3500prefabverstijvingsschottenS p r i n k l e r t o r e nHet Forumgebouw is uitgerustmet het centrale sprinklerbassinvan de drie nieuwe gebouwen vande WUR. Hiertoe moest eenbassin met een inhoud van 200 m?worden gemaakt. In de ontwerp-fase was dit bassin in de keldergesitueerd, maar vanwege ruimte-gebrek is in de besteksfase beslo-ten de loze ruimte achter de liftente gebruiken. Het resultaat is eenbetonnen cilinder met een hoogtevan 37,5 m die tot een niveau van25 m gevuld kan worden metwater. Omwille van het opnemenvan de waterdruk in de cilinderworden de wanden naar onder toesteeds dikker; de wanddikte vari-eert van 250 mm tot 400 mm ende vloer heeft een dikte van 650mm. In de cilinder zijn verstij-vingsschotten en hoekverstijvin-gen toegepast (fig. 10); de schot-ten zijn prefab gemaakt metuitstekende wapening. In deonderste 6 m van de cilinder zijnspekhaken toegepast als dwars-krachtwapening. Wapening endwarskrachtwapening liggen meteen minimale hart-op-hartafstand. Het betonmengsel isaangepast op dit dichte wape-ningnet dat scheurvorming toteen minimum beperkt. Om volle-dige waterdichtheid te garande-ren, is de binnenzijde van hetbassin ook voorzien van eenkunststof lining.T e n s l o t t eMet het Forumgebouw zijnarchitect en constructeur eringeslaagd vormgeving en con-structie te laten samenvallen.Het beton laat in al zijn prachtzien waarvoor het bestemd is:dragen en overspannen. n10 | Doorsnede sprinklertoren9 |Uitkragende trap in de centrale hal (foto: Christian Richters)