? wegenbouw ? architectonisch ontwerp ? betontechnologieir.L.Hendrikx, FEBELCEM(Federatie van de Belgische Cementnijverheid)ir.C.Caestecker en ir.F.Venstermans, Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap, AfdelingWegen Vlaams-BrabantEnkeleweken na deaanlegvan een bijzondergeslaagde rotonde indoorgaand-gewapendbeton te Tienen, zorgde de Afdeling Wegen Vlaams-Brabant, samen met het Stadsbe-stuur Scherpenheuvel-Zichem opnieuw voor een Vlaamse primeur: een zeer speciale ro-tonde in hetcentrum van Scherpenheuvel. In de verhardingvan derijwegvandezerotondeis groen decoratief beton verwerkt om een zevenpuntige ster te verwezenlijken. De uit-voeringvan ditniet alledaagse project vormde metname voorde aannemer een echte uit-daging.SCHITTERENDE ROTONDE IN GEKLEURDUITGEWASSENBETONDe rotonde ligt in Scherpenheuvel op hetkruispuntvan de Vesten metdeBasilieklaan(zie figuur).De herinrichting van het centrum van Scher~penheuvel spitst zich toe op de vernieuwingvan twee winkelstraten: de Noorder- en deZuidervest. Hierin zijn veel betonstraatste-nen (circa 20.000 m2 ) in talrijke vormen enkleuren verwerkt. Zelfs de kleur groen ont-brak hierbij niet. Voor derotonde, die feitelijkeen klein maar zeer belangrijk en moeilijkonderdeel van de werken vormde, werd we-gens het zwaar en wringend verkeer vooreen duurzame, monoliete verharding geko-zen in gewapend beton.Plattegrond van de rotonde; middelpunt iseen fonteinZUIDERVESTKOOPHANDELSTRAAT---12ELEN5TRAAToNOORDERVESTi i10 20Om hetbeton fraaieren stadsvriendelijkertemaken, werd gekleurd uitgewassen betontoegepast met granulaten die van natureeen grijze of groene kleur hebben. Dezetechniek, waarbij meestal ook nog kleurstof-fen worden aangewend, heeftvooral tot doelkleurvaste verhardingen te bekomen.Door dezelfde kleuren te gebruiken als in deomliggende bestrating, zorgde de ontwerpervoor een perfecte integratie van de rotondein het hele project. Enkele aangeplante lei-linden zorgen voor de 'finishingtouch' van ditgeslaagde project.Ontwerp: symbolische 7Het getal 7 heeft niet alleen in de bijbel eensymbolische betekenis, ook in Scherpen-heuvel speelt het een belangrijke rol. De ba-siliek, waarvan de koepel versierd is methonderden zevensterretjes, alsook de om-liggende straten werden immers gebouwd inde vorm van een regelmatige zevenhoek. Deontwerper wenste daarom een zevenpunti~ge ster in de verhardingvan de rotonde aftebeelden.De rotonde heeft een binnendiameter van14 m, derijwegbreedte bedraagt 6m. Reke-ning houdend met de speciale configuratievan de betonverharding en de relatief hogespanningen die door het wringend verkeerkunnen ontstaan, werd in overleg met de tal-rijke partners, waaronder deStad Scherpen~heuvel-Zichem, de Afdeling Wegen Vlaams-Brabant, FEBELCEMjOCCN en de ontwer-per, de volgende opbouw gekozen (van bo-ven naar beneden):CEMENT1998j9? 70 mm: uitgewassen gekleurd betonC35/45 (kubusdruksterkte 45 N/mm2);? 180 mm: basisbeton C30/37;? 40 mm: bitumineuze tussenlaag(steenslagasfaltbeton);? 180 mm: schraal beton;? 250 mm: onderfundering van zand.Wegens de speciale vorm van de verhardingmet talrijke scherpe hoeken werd een zwaarwapeningsnet nodig geacht: 150 x 150 x 12mmo Ter hoogte van de vluchtheuvels werddeze wapening onderbroken om gedeuvel-dekrimpvoegen te realiseren.In de relatief grote vlakken van grijs betonzijnkrimpvoegen voorzien, 70 tot 80 mmdiep. Ook diende nog een langsvoeg in hetmidden van de rijweg gezaagd te worden.Overzicht rotonde in aanbouw; de bekisting van de zevenpuntige ster is gesteldOmdat het beton zwaar gewapend is en deuitvoering bij relatief warm weer gebeurde,werden uitzettingsvoegen nietnodiggeacht.Tussen de natuurstenen van het middenei-land en de betonverharding werd een isola-tievoeg aangebracht. Dat gebeurde ook tus-sen de straatstenen van de watergreppelsen de betonverharding.Verderwerden de sterpunten afgeknotom te_scherpe hoeken aan de rand van de verhar-ding te vermijden.UitvoeringBetonsamenstel/ingDe betonsamenstelling voor het gekleurd,uitgewassen beton was als volgt:? steenslag (gekleurd) 4/7: 980 kg;? rivierzand 0/3: 720 kg;? cement CEM Ill/A 42,5 LA: 425 kg;? hulpstof (pigment-Iuchtbelvormer-plastifi-ceerder): 25 kg;? water (totaal): ca. 180 I.Met deze samenstelling werd een luchtge-halte bereikt van iets meerdan 3%, hetgeennormaal voldoende is om beton metzeerho-ge cementgehaltes (> 400kg/m3 ) en metlage water-cementfactor ? 0,45) bestandte maken tegen dooizout. Het gekleurde be-ton werd met kubeis gestort en was redelijkgoed verwerkbaar. De resultaten van deslumptest (zetmaat) tijdens het storten be"droegen gemiddeld 30 mmoDe samenstelling van het gekleurde betonlijkt zeer veel op het geluidsarme beton datin Oostenrijk op grote schaal wordt toege-past en dat in Belgi? met succes werd aan-gewend op een proefvak van de N255 teHerne (uitgevoerd in 1996). Bij de samen-stelling van het beton werd dan ook in ruimemate gebruik gemaakt van de ervaringenmet geluidsarm beton (0/7).Eigenschappen betonDe vochtige volumieke massa van zowel het'groene' als het 'grijze' beton lag tussen2325 en 2350 kg/m3?De gemiddelde druksterkte gemeten na 28dagen op kubussen (150 mm) lag voor deverschillende delen tussen 45,4 en 60,3N/mm2? Het groengekleurde beton gaf delaagste resultaten. De relatief hoge tempe-ratuur bij hetbetonstorten heeft daarbij wel-licht een rol gespeeld.Van het gekleurde beton zijn tijdens de uit-voering van de werken eveneens kleineproefplaten gevormd van 400 x 300 x 150mmo Hieruit zijn kernen geboord om de druk-sterkte na 7 dagen te bepalen. De uitslagenlagen ruim boven 30 N/mm2?Van het basisbetonlag de gemiddelde druk-sterkte na 28 dagen gemeten op kubussen(150 mm) tussen 38,8 en 47,9 N/mm2?~Detail wapening en bekisting sterpunt Betonneren van een sterpunt (O,JE m dikke onderlaagbeton)CEMENT1998/9 13? wegenbouw ? uitvoeringstechniek ? betontechnologieWerkwijzeDe aannemer brachthetbeton in twee lagentussen vaste bekistingen aan: 180 mm ba-sisbeton en 70 mm gekleurd beton. De ster-punten werden als eerste uitgevoerd. On-danks de ingewikkelde conceptie van dever-harding heeft de aannemer de wapening enhet beton toch op een verzorgde wijze kun-nen aanbrengen.Om een goede verbinding te bekomen tus-sen het groene en grijze beton liet men dewapening tussen twee balken doorlopen.Het beton is met behulp van betonkubelsaangebracht. Het werd verdicht met trilnaaI-den en met een dubbele trilbalk. Na de af-werking is een oppervlaktevertrager, VBA2000 (blauw), vrij van solventen, door ver-stuiving op het verse beton aangebracht.Een dag na hetverstuiven van de vertrager ishet beton uitgewassen, zodat de gekleurdegranulaten zichtbaar worden. Zij geven hetoppervlak een fraai uiterlijk.Om de natuurstenen van hetmiddeneiland,dat ook voor een deel in uitgewassen, deco"ratiefgrijs beton werd aangelegd te bescher-men,is met succes een 'protector' aange-wend. Deze functioneert als anti-hechtlaagwaardoor de aanliggende stenen zich ge-makkelijk laten reinigen.ZandvlekproevenTeneinde inzicht te krijgen in de textuurdiep-te van het uitgewassen beton zijn op 23 juni1998 een reeks zandvlekproeven uitge-voerd op representatieve zones (zie tabel).In de middencirkel is de textuurdiepte be-trekkelijk laag, waarschijnlijk doordat de,op"Resultaten zandvlekproevenpervlaktevertrager laat werd aangebracht.Het uiterlijk ziet er echter zeer goed uit. Detextuurdiepte van het groene beton is min-der groot dan van het grijze beton. Ditis ver-moedelijk te wijten aan de vorm van de gra-nulaten. De groene zijn nogal plat, terwijl degrijze kubisch van vorm zijn.Ter vergelijking willen wij eraan herinnerendat voor geluidsarm beton (0/7) meestaleen uitwasdiepte van 0,8 tot 1,2 mm wordtgevraagd.Aanbevelingen en besluitRotondes meteen diametervan minder dan15 m kunnen in gewapend beton (platen)worden aangelegd waarbij de uitvoeringtus-sen vaste bekistingen dient te gebeuren.Door de toepassing van het tweelagensys-teem is hetmogelijkop een economische entechnisch volwaardige wijze degelijke en bij-zonder decoratieve betonverhardingen terealiseren. Wegens de tamelijk hoge randbe-lastingenhetwringend verkeer is voor roton-des op hoofdwegen zeker een betondiktevan minstens 0,23 m aan te bevelen, meteen sterkteklasse van ten minste C35/45.De textuur van het oppervlak kan zonderproblemen gekozen worden in harmoniemetde omgeving. Kleurstoffen en gekleurdegranulaten bieden immers talrijke mogelijk-heden.Vanwege de vaak grillige weersomstandig-heden is een degelijke bescherming tegenregen bij hettweeIagensysteem zeker nood-zakelijk.Ditsoort speciale projecten vereist een zeergoede voorbereiding en een nauwe samen-werking tussen alle betrokken partijen. Ditom een zo optimaal mogelijk resultaat te be"komen.BetrokkenenOpdrachtgevers:- Stadsbestuur Scherpenheuvel-Zichem- Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap,Afdeling Wegen Vlaams-BrabantOntwerp: Hagelands Opmetings- en Studie-buro, ScherpenheuvelAannemer: NV L1MASCO, Heusden-ZolderAdviezen:- Labo OCCN/CRIC (Onderzoekscentrumvan de Cementnijverheid)- FEBELCEMLeveranciers:- Betonstraatstenen/gekleurde granulaten:MBI- Beton: N.V. Readymix/Hubachi- Hulpstoffen/kleurstoffen: PIERI-Benelux?Sterpunt gereed; wapening voor het omliggende beton gesteld14Plechtige inhuldiging op 19 juni 1998CEMENT1998j9