A r c h i t e c t u u r & o n t w e r pInfras tr uc tuurcement 2007 2 11ir. L. Boeter en dr.ir. A.P. Allaart, ProjectorganisatieRandstadRailIn de Prinses Beatrixlaan in Den Haag is tussen 2004 en2006 een viaduct gebouwd voor RandstadRail 3 en 4 vanDen Haag ? Zuidwest naar Zoetermeer en vice versa. Inmeer opzichten is het viaduct een verbindende schakel:het koppelt het Haagse tramnet aan de sporen van deoude Zoetermeerlijn, het verbindt Den Haag (centrum enZuidwest) met Zoetermeer en de tussenliggende vinexlo-caties, en met de halte `Beatrixkwartier' wordt hetBeatrixkwartier aangesloten op hoogwaardig openbaarvervoer. Het nieuwe viaduct heeft inmiddels al een bij-naam: `netkous'.Stadsgewest Haaglanden; BeatrixkwartierSCHAKEL TUSSENDEN HAAG ENZOETERMEER1 |RandstadRail in hetBeatrixkwartierA r c h i t e c t u u r & o n t w e r pInfras tr uc tuur12 cement 2007 2In het Beatrixkwartier, rond de Prinses Beatrixlaan,worden hoogwaardige kantoorprojecten ontwikkeldof zijn al uitgevoerd. Ministeries en andere overheids-instellingen, banken, verzekeringsmaatschappijen engrote bedrijven zijn er gevestigd. Niet alleen was hiereen aansluiting op RandstadRail gewenst, het kunst-werk moest ook een uitstraling krijgen die past indeze hoogwaardige omgeving.S p o o r v i a d u c t e e n a n a c h r o n i s m e ?De sporen in de Prinses Beatrixlaan takken af vande sporen op het tramviaduct op de Juliana vanStolberglaan en sluiten aan de andere zijde aan opde sporen van de oude Zoetermeerlijn, die op eenspoordijk liggen. Daarom is besloten ook in dePrinses Beatrixlaan de sporen hoog, op een viaduct,te leggen. Bijkomend voordeel daarbij is dat ook deSchenkkade (fig. 1), een belangrijke verkeersader,ongelijkvloers wordt gekruist.Een spoorviaduct in stedelijk gebied heeft zowelvisueel als qua geluid een grote invloed op de omge-ving. Vandaar dat in steden als Rotterdam en Delftdergelijke constructies juist verdwijnen. Dat hierjuist wel voor een spoorviaduct is gekozen, isdaarom bijzonder. En om die reden ook werdenhier behalve aan de vormgeving ook zeer hogeeisen gesteld aan de geluidsafdracht van het light-railsysteem. Door te kiezen voor een ingegoten-spoorstaafconstructie op betonnen rijplaten metvoldoende massa respectievelijk betonnen liggersen een `stil' voertuig, zal RandstadRail nagenoeggeruisloos door de Prinses Beatrixlaan rijden. Hetkunstwerk heeft een moderne uitstraling en is ookin alle andere opzichten bij de tijd.S l a n k e c o n s t r u c t i e sDe lengte van het viaduct in de Prinses Beatrixlaanis circa 680 m. Het meest in het oog springendedeel daarvan is het stalen gedeelte (rond vakwerk)met een lengte van 265 m, aan weerszijden van hetstation. De sporen bevinden zich op betonnen rij-platen met een bescheiden constructiehoogte (circa0,5 m) die op de spanten zijn opgelegd.Tussen het tramviaduct in de Juliana van Stol-berglaan en de staalconstructie aan de westzijde enaan de andere zijde tussen de staalconstructie ensporen van de oude Zoetermeerlijn, is een slanke(constructiehoogte circa 1,6 m) betonconstructiegebouwd. Deze bestaat uit twee enkelsporige,geprefabriceerde liggers.De halte, die zich boven de Prinses Marijkestraatbevindt, bestaat ook uit betonnen, geprefabriceerdeliggers, een eilandperron met een lengte van 75 men een stationskap, eveneens een rond stalenvakwerk. Het wordt ontsloten door een brede vastetrap, twee roltrappen en een lift.Omdat zich bij de aansluiting op het tramviaductde (hooggelegen) halte Ternoot bevond, moest dezeeerst worden gesloopt. Nadat twee overspanningen2 |Viaduct Prinses Beatrixlaan; op maaiveld isruimte ontstaan voor eengroot voetgangersgebiedfoto: Rob `t HartA r c h i t e c t u u r & o n t w e r pInfras tr uc tuurcement 2007 2 13van het bestaande viaduct waren vervangen, inclu-sief aftakking van het nieuwe viaduct, is de halte 60m verderop herbouwd. Door veel te werken metprefab (zowel voor het beton- als het staalwerk) enook de nieuwe liggers van het tramviaduct in debuurt v??r te bouwen en in een weekend met trans-portwagens in te brengen, was de bouwoverlastvoor de omgeving zeer beperkt.S t e d e n b o u w k u n d i g e r a n d v o o r w a a r d e nHet ambitieniveau voor de vormgeving was al vanafhet begin van het ontwerptraject hoog: viaduct enhalte moesten een icoon worden in deze nieuwe,hoogwaardige kantorenlocatie. Het ontwerp isuniek en afgestemd op het Masterplan Beatrixkwar-tier. Het viaduct moest een uitstraling krijgen diepast bij deze omgeving, waarvan de ontwikkelingonder supervisie staat van de Catalaanse steden-bouwkundige Joan Busquets. Deze legde ook destedenbouwkundige randvoorwaarden vast voorRandstadRail in de Prinses Beatrixlaan.Het viaduct volgt de flauwe curve die is vastgelegdvoor rooilijnen en wegen. De sporen zijn asymme-trisch in de Prinses Beatrixlaan gelegd, zodat onderhet viaduct een groot voetgangersgebied kan ont-staan: `The boulevard of connections'. Zowel Bus-quets als de Gemeente wenste zo min mogelijkkolommen op maaiveld. In een studie naar con-structietypen bleek een open buisconstructie hetbeste te voldoen.R u i m t e l i j k e v o r m g e v i n gOver een lengte van circa 400 m bestaat het viaductuit een ruimtelijke constructie van ringen platstaal,via diagonale buizen verbonden tot een open buis-constructie. Deze `tube' maakt overspanningenmogelijk van 40 en 50 m dankzij de grote construc-tieve hoogte van 10 m. Het geheel moest visueel zolicht mogelijk worden en zorgvuldigheid uitstralen.Zo zijn de rechte kolommen vervangen door schuine,taps toelopende kolommen. Vervolgens is er tussende twee sporen ook nog ruimte gemaakt voor eentransparant vluchtpad, waardoor (dag)licht valt ophet maaiveld. In de bochten en bij de aansluitingenop het stalen gedeelte bestaat de constructie van hetviaduct uit dubbelgekromde en zeer slanke beton-nen liggers, uitgevoerd in zelfverdichtend beton.Ook hier waren de esthetische eisen hoog.Sporen en constructie buigen uit bij de nieuwehalte Beatrixkwartier, waardoor een middenperronontstaat: een compact type perron met trappen en3 |Netkous bij nachtfoto: Zwarts & JansmaArchitectenA r c h i t e c t u u r & o n t w e r pInfras tr uc tuur14 cement 2007 2een lift die worden gebruikt door reizigers in beiderichtingen (foto 3). De vorm van de halte en tubevolgt uit een combinatie van alignement en profielvan vrije ruimte: de halte heeft precies genoegruimte om de voertuigen in een ideale curve om hetperron te laten rijden, terwijl het perron zelf breedis op de plekken waar mensen staan te wachten ensmaller bij de trappen.De overkapping volgt de spiraalvorm van de diago-nalen en is asymmetrisch over de halte geplaatst.Hierdoor staat de grootste verzameling reizigersaan weerszijden van de perrons diagonaal tegen-over elkaar. Daar waar de meeste reizigers wachtenbiedt de overkapping ook de meeste ruimte en hethoogste comfort.S c h o o n b e t o n , m o o i b e t o nHet viaduct bestaat uit een aantal delen: het beton-werk, de staalconstructie en de afbouw van hetstation en viaduct. Aan alle drie aspecten zijn doorvormgevers en ontwerpers in samenspraak met deopdrachtgever hoge esthetische eisen gesteld. Dezezijn vastgelegd in het bestek en uitgebreid bespro-ken met de uitvoerende partijen. Bijzonder is dat oprelatief grote schaal zelfverdichtend beton is toege-past, waarmee ook gemakkelijker aan de estheti-sche eisen kan worden voldaan. Het voordeel is datoneffenheden minder zichtbaar zijn en dat er eenstrak en bijna zijdeachtig uiterlijk ontstaat.Ook de liggers in de bochten (en dus ook de bekis-ting) zijn bijzonder vormgegeven: ze zijn dubbelge-kromd (een gekromde doorsnede die in de bochtmeeloopt) en elke ligger in de bochten is uniek. Dezeer slanke betonnen kolommen van de netkouszijn in het werk gestort. Ze verlopen taps van vier-kant (1,25 m doorsnede) naar rond (0,80 m) aan debovenzijde.De betonnen delen van het viaduct zijn een toon-beeld van hoe sierlijk beton kan zijn en laten ziendat door een goede samenwerking tussen alle par-tijen een mooi product tot stand kan komen.H a l t e T e r n o o tIn de Juliana van Stolberglaan sluit RandstadRailaan op het oude tramviaduct. Daartoe zijn tweenieuwe betonnen liggers ingebouwd. De oudetramhalte Ternoot is verplaatst en vervangen dooreen nieuwe. Een complexe operatie midden in eenstedelijk gebied. De oude halte had een slechtimago in de wijk: donker, onoverzichtelijk ensociaal onveilig. Ook werd het maaiveld door de4 |Halte Ternoot; gebogenvormen die modern ogenfoto's 4 en 5:Fas KeuzenkampA r c h i t e c t u u r & o n t w e r pInfras tr uc tuurcement 2007 2 15directe omgeving ervaren als een rommelige opeen-stapeling van elementen. Door de komst van Rand-stadRail kon de hele omgeving in een keer goedworden ontworpen. In de praktijk blijkt een mooien goed ontworpen station vaak vandaalbestendigerdan omgevingen die `hufterproof' zijn ontworpen.Een zekere visuele rust draagt ook nog eens bij aande overzichtelijkheid in de omgeving.Naast het inbouwen (elders voorbouwen en inrij-den) van de twee nieuwe liggers, zijn twee liggersvan de oude halte hergebruikt, waarvan er eentijdens de bouw zelfs is verplaatst. Deze liggers zijnbekleed met aluminiumbeplating in dezelfde ron-ding als het betonnen viaduct van RandstadRail.De halte is in zijn vormgeving en materiaalgebruikfamilie van halte Beatrixkwartier: gebogen vormendie modern ogen en duurzaam materiaalgebruikdat past bij een intensief gebruikte omgeving (foto4). De perrons zijn bij de trappen en roltrappeningesnoerd door de beperkte ruimte op maaiveld.Hierdoor is een karakteristiek lijnenspel vangebogen vlakken ontstaan.Andere uitgangspunten in het ontwerp warentransparantie, sociale veiligheid en duurzaamheid.Om het maaiveld zo transparant mogelijk te houdenzijn alle kolommen vervangen door nieuwe meteen kleinere, ellipsvormige doorsnede. De entree-hal voor de halte is komen te vervallen om hetmaaiveld zo open mogelijk te houden. De haltewordt nu `s avonds afgesloten door transparanterolluiken op perronniveau. Onder het viaductdek isextra verlichting aangebracht. De zijkanten van deroltrappen worden verlicht door blauwe ledmodu-les.De technische ruimte onder het viaduct is bekleedmet een tegelpatroon met daarin een aantal artike-len uit de Universele Verklaring van de Rechten vande Mens. Met dit tegelwerk wordt graffiti voorko-men.Het perron is voor het comfort voor de reiziger overde volledige lengte voorzien van een glazen wind-scherm (foto 5). De overkappingen zijn aan dekoppen van de halte geplaatst op de plek waar detrams halteren. Vanaf de perrons en met namevanaf de uitstekende bordessen van de roltrappen iser een prachtig uitzicht op de netkous. n5 |Maximale transparantieverhoogt de sociale veiligheid