Samenwerking loont3201180SamenwerkingloontOp 12 april vond in het Bimhuis in Amsterdam het eersteCementEvent plaats. De dag stond in het teken van de dialoogtussen architect en constructeur en het belang van samenwer-king in de bouwkolom. Ook de rol van de aannemer en deopdrachtgever in die samenwerking werd onderstreept. De dagwas erg inspirerend, zo bleek uit de reacties van de bezoekers.Dat gold niet alleen voor het verhaal van keynotespreker KimNielsen, maar ook voor de overige bijdragen.1Inspirerende voorbeelden op het CementEventKim Nielsen, directeur/oprichter van het Deense architecten-bureau 3XN, gaf een doorkijkje in zijn meest interessanteprojecten. Zowel Deense (Middelfart Savings Bank, het ?restadCollege, Saxo Bank en Bella Sky), als internationale (Museumof Liverpool, het aquarium The Blue Planet). Het ontwerp vanhet Bimhuis en het Muziekgebouw aan 't IJ, waar dit Bimhuiseen onderdeel van is, werd toegelicht door Nielsen tijdens derondleiding vooraf.Samenwerking loont 32011 811 Het eerste CementEventvond plaats in het Bimhuis2 Interieur van het BimhuisVeranderende positiesDe kern van de voordracht van Walter Spangenberg, directeurvan ABT, was succesvol samenwerken. Dat moet volgens hemveel verder gaan dan alleen architect en constructeur. Ookopdrachtgever en aannemer spelen een cruciale rol. Spangen-berg lichtte toe wat de invloedsfactoren en de succesfactorenzijn voor een goede samenwerking. Integraal ontwerpen is eensleutelbegrip.Er moet rekening worden gehouden met sterk veranderendeposities van de verschillende partijen. Niet in het minst doorstrategische keuzes bij overheden (RWS en Rgd) die steedsmeer inzetten op PPS en Design&Construct. Die opdrachtge-ver moet voldoende besluitvaardigheid aan de dag leggen maarmoet ook voldoende ruimte laten voor andere partijen. Ditleidt tot een dominantere rol voor de aannemer.Voor de constructeur geldt dat hij meer kan opschuiven rich-ting werkvoorbereiding. In het meest ideale plaatje wordt dewerkvoorbereiding door constructeur en aannemers samengedaan en voeren zij samen de dialoog met onderaannemers.De veranderingen geven dus ook kansen voor de constructeur,ook in deze slechte markt. De positie van de constructeur isredelijk stabiel. Er vallen nauwelijks ontslagen en het blijkt nogsteeds moeilijk om goede mensen te vinden. De positie vanarchitecten staat daarentegen sterk onder druk (fig. 4).Dit alles werd onderbouwd aan de hand van een aantal projec-ten waarbij er sprake was van een goede samenwerking eninteractie tussen architect en constructeur.Station ArnhemOnder de noemer Arnhem Centraal worden station Arnhemen haar directe omgeving tot 2015 vernieuwd. Het project werdin 2006 voor het eerst aanbesteed. Deze aanbesteding mislukte;er werd geen aannemer bereid gevonden om de hal binnen hettoen beschikbare budget te bouwen. Vervolgens is het projectgesplitst. De reizigerstunnel en de fietsenstalling wordenmomenteel gebouwd. De transferhal, met zijn bijzondercomplexe vorm, wordt in september aanbesteed. Arjan Dingst?,senior architect van UNStudio, gaf in zijn lezing een toelichtingop het ontwerp. Hierbij werd duidelijk dat de vorm een duide-lijke functie heeft en bovenal is gebaseerd op vervoersstromen.In het project is veel ruimte voor materiaalinnovatie. Zo wordtvoor de diverse dubbelgekromde vlakken uitgegaan van glasve-zelgewapend beton. Dingst? stipte het belang aan van kennisvan uitvoeringstechniek in de ontwerpfase. En dat als je daarop een goede manier mee omgaat veel kosten zijn te besparen,zeker bij complexe vormen. Ook een goede communicatietussen architect, constructeur, aannemer en onderaannemer iscruciaal. Hiertoe wordt veel gemodelleerd in complexeprogramma's. Die programma's zijn niet voor iedereenhetzelfde en dat hoeft ook niet. Belangrijk is wel dat dezelfde`taal' wordt gesproken. Belangrijke referenties voor het stationArnhem zijn projecten als het Mercedez Benz museum en hetMuziektheater in Graz waarbij complexe vormen succesvol zijngerealiseerd.2Samenwerking loont3201182Probleem van deze ontwikkeling is dat er steeds meer dataworden gegenereerd. Zeker als naast de volumes ook wapeningwordt meegenomen. Daar wordt het niet overzichtelijker van.Modellen mogen dan ook niet leidend worden. Het gaat er ineerste instantie om uit te leggen hoe het gebouw in elkaar zit.De rekenmodellen zijn er om aan te tonen dat het gebouw zichinderdaad gedraagt als verwacht.In het tweede deel van zijn presentatie hield Coenders debranche een spiegel voor. Want is de constructie nou wel zobelangrijk? Gaat het niet veeleer om problemen als afval enenergieconsumptie? We zouden moeten streven naar beteregebouwen die minder energie verbruiken. In plaats van BIMmoeten we toe naar BEM: Building Environment Modelling.Jeroen Coenders van Arup lichtte toe hoe het ontwerp van hetStation Arnhem construeerbaar is gemaakt. Kenmerkend voordit ontwerp is dat de architectuur en de constructie ??n zijn.Grote meningsverschillen tussen constructeur en architectwaren dan ook niet aan de orde. Alleen op detailniveauontstonden de gebruikelijke discussies.Ook voor het constructieve ontwerp is een belangrijke rolweggelegd voor modellen. Opvallend is dat in de hele wereldgeen programma's beschikbaar zijn die dergelijke complexevormen in een `mesh' kunnen vertalen. Daarom heeft Arup zelfsoftware ontwikkeld. Die software genereert een soort kabelnetdat over dubbelgekromde vlakken heen wordt getrokken en datwordt gekoppeld aan volumes.3Samenwerking loont 32011 833 Middelfart Savings Bank van 3XNfoto: Adam M?rk4 Positie van architect, constructeuren aannemer volgens Spangenberg5 Kim Nielsen gaf een rondleidingdoor`zijn'Muziekgebouw aan 't IJtie. Het vaststellen van de ontwerpcriteria wordt belangrijkerdan de verificatie zelf. En vaststellen van het evaluatieproceswordt op een zelfde manier belangrijker dan de evaluatie zelf.DiscussieBij de paneldiscussie, onder leiding van Cees Kleinman (TUEindhoven), schoof naast de genoemde sprekers ook Matth?van Baalen aan, directeur van de divisie gebouwen bij Arcadis.Hij verdedigde de stelling dat intergraal ontwerpen topsport is.Daarmee wordt niet bedoeld dat het maar voor een selectaantal bureau is weggelegd, maar dat je het onderste uit de kanmoet halen voor het ideale eindresultaat. Het gaat om zaken alsteamspirit en professionaliteit. In de discussie over overige stel-lingen kwam naar voren dat prijsselectie vaak een frustrerendefactor is en dat bij de grootste successen in de praktijk vaak nietop prijs maar meer op andere kwaliteiten wordt geselecteerd.Naar voren kwam ook dat aannemers veel kansen tot innovatielaten liggen.Het effect van de dialoog is niet altijd eenduidig. In sommigeopzichten kan het voordelig zijn als de architect geen verstandheeft van constructies. Maar ook geldt dat de constructeur besteens wat meer van architectuur zou mogen afweten. Het gaat erin de dialoog om dat je elkaar moet uitdagen, maar ook naarelkaar moet luisteren. Dat je elkaar vertrouwen geeft. Jacques LinssenIntegrale benaderingLaatste spreker van de dag was Joop Paul, directeur bij ArupNederland. De bouw wordt volgens hem complexer, snellermaar ook beter. Integrale benadering is daardoor steedsbelangrijker. Toch nuanceert hij de noodzaak van de dialoogtussen architectuur en constructie. Deze vakgebieden zijn langniet altijd de kritieke discipline en dus ook niet altijd onmis-baar voor het ontwerp van een bepaald soort gebouwtypologieof locatie. Denk bijvoorbeeld aan een bibliotheek waarbij lichten klimaat veel belangrijker zijn. Of aan een theater waarbijlicht en akoestiek cruciaal zijn. Ook de ontwikkeling op hetgebied van automatisering speelt een belangrijke rol, zowelvoor ontwerp als uitvoering. We gaan van handmatig niet-digi-taal via handmatig digitaal naar automatisch digitaal. Hierdoorzal de toegevoegde waarde van de ingenieursbureaus verschui-ven. Zo zal het meer gaan om het vaststellen van het goedeontwerpproces en de juiste hulpmiddelen dan om het vaststel-len van de juiste alternatieven. Dat laatste kan voor een belang-rijk deel worden geautomatiseerd. Datzelfde geldt voor verifica-CementEvent onlineDe lezingen zijn viaWebTV te bekijken opwww.cementevent.nl. Voor leden vanCement is dat gratis. Ook de sheets vandrie van de vijf presentaties staan online.45