A r c h i t e c t u u r & o n t w e r pWo n i n g b o u w16 cement 2007 8Het grote voordeel van prefab bouwen is de hoge bouw-snelheid als een project eenmaal in uitvoering is. H?tgrote vooroordeel is echter dat de voorbereiding te veeltijd kost in combinatie met het traditionele proces, zodatvaak de oplevertermijn in gevaar komt. Met als uitgangs-punt dat het gehele traject vanaf opdracht tot opleveringminimaal gelijk zou moeten blijven, heeft de BVR-Groeponder de noemer Inno Concept Bouwen een nieuwwoningbouwconcept ontwikkeld, waarin een grote rolvoor prefab is weggelegd. Binnen dit concept wordtsamengewerkt met vaste partners, die elk een gegaran-deerde vaste winstmarge krijgen. Door het geheel vanafhet begin vanuit een 3D-model op te bouwen (fig. 3 ? 6),worden bovendien de faalkosten tot een minimum terug-gebracht.De BVR-Groep is een ontwikkelende bouwer in hetzuidwesten van Nederland. Het bedrijf is in 1984 inde onderaanneming begonnen en vrij snel doorge-groeid naar hoofdaanneming. Inmiddels werkenongeveer 300 mensen bij de vestigingen in Roosen-daal (hoofdzetel), Breda en Rotterdam. De huidigejaaromzet bedraagt ongeveer 110 miljoen en dezewordt behaald in utiliteitsbouw, woningbouw enrenovatie. "Van origine zijn we echter een woning-bouwer", aldus Tonny Vromans, de projectmanagervan Inno Concept Bouwen. "We staan daarbij openvoor alle bouwmethodieken. We doen wel veel inkalkzandsteen + breedplaat, maar hebben ookgetunneld en in prefab beton en houtskeletbouwgebouwd."P r o c e s v e r n i e u w i n gIn 2004 besloot de directie op zoek te gaan naar eennieuwe manier van bouwen, waarin meer tijd zoukomen voor de voorbereiding. Belangrijkste doel-stellingen: meer kwaliteit op de bouwplaats enminder faalkosten. Zoveel mogelijk prefabricerenstond van meet af aan centraal. Tegelijkertijd werdvoor het gehele traject vanaf DO tot en met de uit-voering gestreefd naar een volledig digitale uitwer-king. Beide uitgangspunten zijn opgepakt door eenzevenkoppige werkgroep. Omdat het project naastde dagelijkse bezigheden moest worden opgepakt,verliep de voortgang aanvankelijk uiterst moei-zaam.Een doorbraak volgde nadat er budgetten werdenvrijgemaakt, zodat fulltime in een speciaal gevormdteam innovatie en 3D konden worden aangepakt.Als eerste werd een 3D-tekenaar aangenomen, diede BIM-methodiek (Building Information Model)bij BVR zou moeten implementeren. Kort daaropwerd Vromans, met ervaring vanuit de werkvoorbe-reiding en projectleiding, geheel voor deze ontwik-keling vrijgemaakt. "We hadden nog geen projectenen konden ons puur richten op het herstructurerenvan onze processen."Aanvankelijk stond vooral het voorbereidingspro-ces centraal. Vromans: "Bij werken met prefab hebje ongeveer twee ? drie maanden meer nodig danbij traditioneel bouwen. Die drie maanden wildenwe in het proces en de bouwtijd absoluut terugver-dienen." Al vrij snel kwam het team daarom tot deSAMENWERKEN IN 3D1 |Woningen gebouwdvolgens het Inno ConceptBouwenA r c h i t e c t u u r & o n t w e r pWo n i n g b o u wcement 2007 8 17conclusie dat met vaste partners moest wordengewerkt. Alleen dan zouden alle verschillende soft-warepakketten aan elkaar kunnen worden geknoopt.Het werken met vaste partners zou het bovendienmogelijk maken om kennis te delen en de piekenen dalen uit de productie te halen.De eerste gesprekken werden gevoerd met bedrij-ven waarmee BVR al langer samenwerkte. "Uit-gangspunt was dat iedereen aan de gewenste 3D-werkmethodiek zou moeten kunnen voldoen enzijn vaste winstpercentages zou moeten kunnenbehalen. Daartoe zouden we dan wel allemaalmoeten werken vanuit een open begroting, datgeeft vertrouwen en transparantie naar elkaar toeen tegelijkertijd zijn we allemaal zeker van een hoe-veelheid werk voor een vast winstpercentage. Wewillen niet meer dat een partij voor het ene werktegen -2% inschrijft en op een volgend werk 15 tot20% winst wil halen."Belangrijk was dat het 3D-proces onafhankelijk vande software zou kunnen worden geregeld. "Aanvan-kelijk wilden we software voorschrijven, omdat weer dan zeker van zouden zijn dat iedereen in het3D-model met elkaar zou kunnen communiceren.Dat zou echter niet werken, want de onderaanne-mers doen meer met hun pakketten, zoals admini-stratie, facturatie, bestellijsten enz. We hebben duseen manier gezocht en gevonden waarbij alle part-ners met hun eigen software binnen ons 3D-modelkunnen draaien."Wel is een standaard tekenwijze voorgeschreven,met bepaalde soorten massa-elementen en eendwg-standaard, enkele IFC-uitwisselingen daarge-laten. Vromans: "Het koppelen en testen van allesoftwarepakketten hebben we helemaal zelf gedaan.Dat was voor ons uitermate belangrijk."A f s t e m m i n gOm goed uit de voeten te kunnen, is ook de proces-volgorde enigszins aangepast. "We stappen nu inna VO+ met welstandsgoedkeuring. Dat geeft eenredelijk vaste basis waaraan we niet veel wijzigin-gen meer hoeven te verwachten. Vervolgens gaanwe het DO van het gehele project in een 3D-modeluitwerken en doen nog hooguit marginale aanpas-singen aan het ontwerp. Wel trekken we bijvoor-beeld de kozijnen meteen op lagenmaat en koppen-maat en passen eventueel met goedkeuring van dearchitect de neggenmaat aan, zodat we op de stan-daarddetaillering van onze partners uitkomen, wantdaarmee bespaar je redelijk veel geld."Als het model geheel 3D is uitgetekend, gaat hetbinnen BVR naar de eigen hoofdconstructeur. Dezemaakt een volledige constructieve berekening, metals eindresultaat een constructief onderbouwd 3D-model dat op de modelserver wordt gezet. Allepartners kunnen vervolgens vrijwel tegelijk in het3D-model aan de slag. Er hoeft dus nagenoeg nietmeer op elkaar te worden gewacht, al zijn welenkele cruciale volgordes gehandhaafd. Zo kan devloerenleverancier pas sparingen intekenen zodrade W-installateur al zijn leidingschachten 1:1 heeftuitgewerkt.De door BVR ingegeven algemene weergave voorbijvoorbeeld een houten kozijn, met een globaleindeling en maatvoering, wordt door partnerSynwood opgepakt en vervangen door een doorhem zelf 3D-gemodelleerd uitvoeringskozijn. Eenaanvankelijk aangegeven stijlmaat van bijvoorbeeld2 |3D-Weergave van dewoning uit foto 1A r c h i t e c t u u r & o n t w e r pWo n i n g b o u w18 cement 2007 890 mm wordt zo omgewerkt naar een voor Synwoodstandaard schaafmaat van 89 mm. Verder wordenalle leveranciersspecifieke details in het modelgezet, incl. glas, hang- en sluitwerk enz. Hetzelfdegeldt voor de vloeren. De dikke vloerplaat die erdoor BVR is ingestopt, wordt er door partner Beton-Son uitgehaald en vervangen door een kanaalplaatof breedplaat, inclusief tralieliggers en bijlegwape-ning, en in het model teruggestopt.Als alle partners hun aandeel aan het model hebbengeleverd, volgt een afstemmingsronde. Dit afstem-men gebeurt voor de helft door BVR en voor deandere helft in onderling overleg tussen de part-ners. W-installateur Breman Zuid heeft bijvoor-beeld rechtstreeks contact met vloerenleverancierBetonSon over de sparingen en E-installateur Elcorrechtstreeks met wandenleverancier Holcim overhet instorten van contactdozen. Hier ligt grotewinst voor BVR. Bovendien gebeurt het afstemmennu door de specialisten zelf. Komen ze er samenniet uit, dan wordt het aan tafel bij BVR in overlegopgelost.Deze ronde wordt afgesloten met een digitale clash-control, waarbij afstemmingsproblemen als vanzelfaan het licht komen. Nadat deze problemen zijnopgelost is in feite het gehele gebouw virtueel inelkaar gezet en een groot deel van de traditionelefaalkosten ge?limineerd.P l a n n i n gMet het gereedkomen van het 3D-model is ook dewerkvoorbereiding voltooid. Dan is het tijd voor hetmaken van de plattegronden, detailleringen enberekeningen, bouwbesluittoets en EPC-berekenin-gen. Aansluitend wordt ten slotte de bouwvergun-ning ingediend.Vromans: "Een bouwvergunningstraject duurtmeestal 12 + 6 = 18 weken. Die gehele periodekunnen wij benutten om alles logistiek af testemmen, het meer- en minderwerk te regelen enonze partners de gelegenheid te geven de productiein te plannen. Een prefab fabriek kan binnen die 18weken onze elementen inplannen op een voor hemzo gunstig mogelijk moment. Dat is meestal bijonderbezetting. Het is een enorm groot voordeel al18 weken voor start bouw te weten wanneer en watje moet leveren." Planningen worden in MS-projectgemaakt. Door de 3D-modellen hieraan te koppe-len, wordt het gehele bouwtraject 4D in kaartgebracht. Zo is exact zichtbaar welk element opwelke dag weggelegd wordt.Wel doet zich het vreemde gevoel voor dat er eengat ontstaat tussen afronden werkvoorbereiding enstart bouw. "Waar voorheen voorbereiding en uit-voering soms naadloos in elkaar overliepen of zelfsnaast elkaar plaats hadden ? 80% van de werkvoor-bereiding gebeurde op hoop van zegen tijdens deuitvoering (!) -, zit er nu hooguit enige wachttijdtussen. Dat is even wennen, maar alles is gelukkiggoed gedocumenteerd."Ook de partners moeten hieraan wennen. Een vloe-renleverancier begint bijvoorbeeld pas circa 8 wekenvoor levering met tekenen, omdat zijn tekenproce-dure aan de levering is vastgekoppeld. Nu moet hijgaan tekenen, terwijl hij nog niet weet wanneer hetwordt uitgevoerd. "We hebben al onze partners vanhet nut hiervan moeten overtuigen. Wij hebben nu200 tot 300 woningen gepland staan, alle partnershebben hiermee de zekerheid van een stukvolume."L e e r t r a j e c tBij aanvang hebben alle partners bij elkaar gezetenen een 3D-introductie doorgemaakt. "Bij het eerste3-6 | Opbouw van eenwoning in 3D. In hetmodel zit alle informa-tie van prefab cascotot en met kozijnen enleidingschachtenverwerktA r c h i t e c t u u r & o n t w e r pWo n i n g b o u wcement 2007 8 19project verliep de uitvoering goed, maar ging het inde voorbereiding mis. We hadden zelf nog niet vol-doende kennis om alles 3D uit te werken, en onzepartners waren er nog niet volledig ingestapt." Ookhet tweede project ging in de voorbereiding nietvlekkeloos. "Hier hebben we bijna alle onderdelenvoor onze partners zelf uitgetekend, 1:1 in 3D, puurom te laten zien hoe het volgens ons zou moeten enkunnen en hoe we het aangeleverd zouden willenhebben. Het acceptatieproces heeft behoorlijk wattijd in beslag genomen."Het derde project ging in de voorbereiding al voor70% goed. In januari 2008 gaat het vierde projectvan start, maar ook hier verliep de voorbereidingnog niet helemaal optimaal. Daarna staan er kortachter elkaar enkele projecten op de rol waarbij allekinderziektes zijn overwonnen. Vromans: "Cruci-aal is de continu?teit in het personeel. Als een teke-naar bij een partner goed in onze 3D-werkmetho-diek is ingewerkt en hij vertrekt, dan merk je dat inhet vervolg meteen. Elke tekenaar wordt in hetbegin een aantal dagen bij ons opgeleid. Als iemandvertrekt, moet je in de betreffende positie enpartner eigenlijk weer helemaal opnieuw investe-ren. Het is ook belangrijk de tekenaars voor de volle100% met 3D bezig te laten zijn; het leerprocesverloopt dan een stuk sneller. Alle partners hebbennu ??n persoon aangewezen die 3D co?rdineert enuitvoert. De helft van de partners is al een tweedepersoon als backup aan het opleiden!"Als het hele proces optimaal wordt toegepast, isvolgens Vromans ongeveer 30% bouwtijdverkor-ting te behalen. "Dat percentage kan zeker bij eenprojectgrootte vanaf twintig woningen wordengehaald, maar ons eerste project van zes woningenis ook op deze wijze gerealiseerd: tussen het eerstegrondwerk en de laatste handtekening van de koperlagen 9? week! Kritische succesfactor hierbij wasdat alles vier maanden voor start bouw volledigvoorbereid en ingekocht was en klaar stond."T o e k o m s tBVR werkt met mini bedrijfjes binnen het bedrijf,de zogenoemde minicompany's. Daarin voeren eenprojectleider, drie werkvoorbereiders, twee uitvoer-ders, een inkoper en een stagiaire circa vier projec-ten tegelijkertijd uit waarvoor zij geheel verant-woordelijk zijn. Momenteel zijn er zeven vandergelijke minicompany's actief, die overigens alle-maal (nog) traditioneel werken. Het nieuwe team,InnoConceptBouwen, is aan het groeien. Vromans:"Dat betekent dat we circa 10 miljoen omzet perjaar moeten gaan draaien, wat ongeveer 10% van detotale omzet van BVR is. Als we dat hebben bereikt,willen we snel verder groeien. We zijn al in gesprekmet een heleboel opdrachtgevers. Ook hebbenandere bouwbedrijven interesse getoond om hetconcept over te nemen. We hebben daartoe partner-ships opgezet met andere bouwbedrijven. Wehouden het concept dus niet voor onszelf, omdatwe denken dat het in de markt veel kans van slagenheeft. Het vergroot ook de acceptatie ervan en levertveel extra ervaringen op. Bij de andere bouwerslopen namelijk dezelfde onderaannemers rond alsbij ons. Een onderaannemer die voor verschillendebouwers met dit concept gaat werken, kan veelsneller in de nieuwe rol groeien."De huidige vaste partners laat Vromans echter voor-lopig niet los. "Er zijn wel andere partijen die bijons aankloppen en willen meedoen, maar wijhouden strikt vast aan ??n vaste partner op eenbepaald gebied." nHenk Wapperom