themaSamen aan ??n tafel5200910themaSamenaan ??n tafelOm tot een soepeler bouwproces te komen moeten in elk geval bij een complex bouwproject dekoppen bij elkaar worden gestoken. Dat is de mening van de betrokkenen bij de bouw van hetproject Museumpark parkeergarage en ondergrondse waterberging in Rotterdam. Vragenkunnen op die manier tijdig worden beantwoord. Bij `gangbare' projecten is die behoefte mindersterk. Toch verdient het bij elk project aanbeveling. "Je plukt qua uitvoering, resultaat en kosten algauw de vruchten van een intensieve, transparante samenwerking. Allemaal `open en bloot' aan??n tafel, waarbij men zelfs de risico's van de ander beteugelt."1Kennisdeling bij project Museumpark parkeergarageSamen aan ??n tafel 52009 11De Museumpark parkeergarage omvat 1150 parkeerplaatsenverdeeld over drie lagen, en een ondergrondse waterbergingvan 10 000 m3. Bij de bouw is sprake van 2000 stuks vibracom-palen, 610 m1stalen damwand ? 23 - 28 m1, 165 000 m3ontgra-ving, 17 500 m3onderwaterbeton, 50 000 m3in situ beton en27 000 m2prefab beton. De Alliantie tussen GemeentewerkenRotterdam en Strukton Civiel draagt zorg voor ontwerp, risico-management, omgevingsafstemming en toezicht op de aanne-mer Strukton Civiel Projecten. Opdrachtgevers zijn Ontwikke-lingsbedrijf Rotterdam en het Hoogheemraadschap van Schie-land en de Krimpenerwaard.Het project werd in eerste instantie bestempeld als niet al teingewikkeld. Weliswaar grote, rechthoekige betonnen bakkenvan 125 x 100 m voor de garage en 60 x 40 m voor de waterber-ging, maar met vertrouwde bouwmethoden te realiseren.Om die reden werd in 2005 op een traditionele manier begon-nen met de bouw. Totdat na het slaan van de damwanden enVibro-combinatiepalen zich een eerste verschuiving voordeedaan de zijde van het belendende Sophia Kinderziekenhuis. Nazandstabilisatie werd verder gegaan tot er een tweedeverschuiving optrad. Het hele werk werd medio 2006geschorst. Er werd gekozen voor een andere organisatievorm,waarin nadrukkelijk de kennis wordt gebundeld, van ontwer-per tot constructeur en van aannemer tot betonmortelleve-rancier. Alle bestaande partners werd gevraagd of men wildemeedoen met de nieuwe Alliantie, inclusief de gevraagdetransparantie. Met succes, want het is thans zeer soepel endankbaar werken op dit project."Je moet allemaal aan ??n tafel zitten," stelt Leon van Noor-denne, projectmanager bij Strukton Civiel Projecten. "Dat geldtvoor dit project, maar in feite voor elk ander project waar jegebruik kunt maken van elkaars kennis. Per definitie altijd dus.Geef partijen de gelegenheid zich vroegtijdig aan te sluiten inhet proces. Mits partijen de durf bezitten om open en eerlijkmee te praten over hun werk. Je ziet bij dit project dat partijenniet alleen nadenken over hun eigen risico's, maar dat zedaarbij geholpen worden door de inbreng van anderen. Geenruzies achteraf, maar discussies vooraf en zo overeenstemmingbereiken. Het zal absoluut ook persoongebonden zijn of mentot deze manier van werken bereid is, maar je ziet aan de reeksconcrete voorbeelden hoe die samenwerking bij het Museum-park profijt oplevert."Rol betonmortelleverancierOok de toeleveranciers zijn vroeg bij het project betrokken. DeVan Nieuwpoort Groep was al in 2005 aan boord voor leveringvan betonmortel en prefab beton. Hun inbreng is van wezenlijkbelang voor optimale betonmengsels, waarmee de constructeuren aannemer hun werk kunnen verbeteren en/of vergemakke-lijken. In totaal werd 45 000 m3betonmortel voor de parkeer-garage geleverd, waarvan 25 000 m3in het laatste half jaar.Midden in hartje Rotterdam! Logistiek een enorme uitdaging,mede door de vele evenementen, bouwputten en verkeersaf-sluitingen in de stad. Edwin Vermeulen, hoofd kwaliteitsdienst1 Bij de bouw van de Museumpark parkeergarage is sprake van2000 stuks vibracom-palen, 610 m1stalen damwand,165 000 m3ontgraving, 17 500 m3onderwaterbeton,50 000 m3in situ beton en 27 000 m2prefab beton.2 De Museumpark parkeergarage omvat 1150 parkeerplaatsenverdeeld over drie lagen, en een ondergrondse waterbergingvan 10 000 m32b2aSamen aan ??n tafel5200912heeft intern een compleet plan van aanpak opgesteld, inclusieftwee backup centrales, voor het geval dat de centrale inRotterdam zou uitvallen. Vermeulen: "Ook de twee backupcentrales draaiden tijdens de grote onderwaterstort overdag afen toe mee, zodat ze indien nodig direct de leveringen van decentrale in Rotterdam zouden kunnen overnemen. Dit tekentde manier waarop je risico's managet. Er zijn ook verschei-dene proefstorts en geschiktheidsonderzoeken uitgevoerd,zowel met het onderwaterbetonmengsel als met het vrijwelzelfverdichtende betonmengsel voor het onderste deel van deconstructievloer. Bij de proefstorts waren de betrokkenpartijen aanwezig om de voor hen relevante eigenschappen tekunnen beoordelen."Natuurlijk ging die open samenwerking niet zonder slag ofstoot. Van Noordenne: "De stort van de eerste 2500 m3onder-waterbeton werd veel chaotischer dan we vooraf haddenbevroed. We hadden het grondwerk inclusief storten vanonderwaterbeton uitbesteed en onze onderaannemer schakeldeop zijn beurt ook specialistische partijen in, onder andere eenduikploeg en stortbedrijf. Door allerlei hectische omstandighe-den lukte het niet te komen tot een open overlegstructuur,maar heeft iedere partij afzonderlijk met de alliantie overlegvan de Van Nieuwpoort Groep, geeft aan dat er veel te winnenis als ook de betonleverancier de goede vragen mag stellen inde voorbereiding. "Er is net als bij andere projecten bij hetontwerp voor de parkeergarage sprake van een bandbreedtevoor de betonmortelmengsels. Daarbinnen kunnen wij echtersamen met de andere partijen optimaliseren door het juisteevenwicht te zoeken tussen aspecten als sterkteontwikkeling,warmteontwikkeling, verwerkbaarheid, ingredi?nten en kosten.Je kunt op elk van die aspecten 100% afzonderlijk sturen, maarjuist de balans ertussen helpt in een bouwproces. Dat betekentkeuzes maken. Dan wordt een mengsel in ieders belang en nietalleen in het eenzijdige belang van bijvoorbeeld de stortploegdie naar de verwerkbaarheid kijkt, de constructeur voor wie diede sterkte heilig is of de aannemer die de kosten wil beheersen."Managen risico'sVan Noordenne bevestigt. "Betontechnologie is een vak. Vandie expertise maken wij volop gebruik. We zijn aanvankelijkuitgegaan van 14 verschillende mengsels, maar gaan nu rich-ting de 20 mengseltypen. En we weten nog niet hoe de laatstekuub beton eruit ziet. Simpelweg omdat we rekening houdenmet elkaars werkzaamheden en risico's." Van Nieuwpoortthema3Samen aan ??n tafel 133 De onderwaterbetonvloer vroeg om een continue aanvoervan betonmortel met 1660 ritten van truckmixers4 Er is zoveel wapening nodig dat er een vrijwel zelfverdichtendbetonmengsel met zeer fijn grind werd voorgesteld, om goedtussen de wapening te kunnen stortengehad. We hebben `s nachts in verband met tegenvallende stort-snelheid het betonmengsel proberen aan te passen, met tegen-vallend resultaat. In overleg met Van Nieuwpoort is hiernabesloten terug te gaan naar het oorspronkelijke betonmengselen hebben we geaccepteerd dat het storten ruim zou uitlopen.Die actie heeft de stort gered. Vanaf dat moment was het duide-lijk: iedereen vanaf het begin aan ??n tafel."Daarna is het een exercitie geworden van kennisdelen, proefne-mingen op de centrale en op de bouwplaats en ten slotte groenlicht door het beslisteam van de Alliantie. Steeds puzzelen hoemen uitvoeringstechnisch het beste zou kunnen werken. Hoekan men de kuip het beste opknippen voor de vloerstort?Welke dagen wil men storten, omdat er backup centralesbeschikbaar moeten zijn? Telkens vertellen partijen in het geza-menlijke overleg wat hun risico's zijn. Zo is het bijvoorbeeld opdit project essentieel dat de oliedruk bij een betonpomp nietwegvalt, omdat deze dan ook niet meer te verrijden is van dewerkbrug af, wat betekent dat het storten dan stilvalt omdat erop de werkbruggen geen twee betonpompen naast elkaarkunnen staan. Van Noordenne besluit: "Als je al die risico's weette beperken, kun je goede keuzes maken, zonder iemand tekortte doen. Het is een unieke vorm van integraal en transparantrisicomanagement. Voor alle betrokken partijen nieuw. Maarzo succesvol, dat dit niet bij ??n keer mag blijven. We moetenhet organisatorische voorbeeld van dit project volgen." Paul EngelsActieve inbreng van kennis en kundeEnkele concrete voorbeelden maken duidelijk dat de rol van debetonmortelleverancier zich bij dit project niet beperkt tot de leve-ring van betonmortel en dat met name constructeurs en aannemerser baat bij hebben om deze partij vroegtijdig bij het proces te betrek-ken:? DeontworpenslankebetonkolommenzoudenineersteinstantiewordengerealiseerdinC70/85,maarkortvoordestortisindeAlliantiebeslotenkunststofvezelstoetepassen.Vanwegehetrisico op een sterkteverlaging door extra luchtinsluiting als gevolgvandevezels,isopadviesvandeleverancierbeslotendebetonsa-menstellingtebaserenopdesterkteklasseC90/105.? Devibro-combinatiepalenwarenin2005en2006alinclustersgeslagen,metcentraaldaartusseneenbeoogdekolom.Doordehogekolombelastingenmoestterplekkeeenzwarewapeningindepaddenstoelconstructiewordenaangebrachtomdekrachtenaftedragenopdereedsgeslagenpalen.Daarbijwassprakevanzoveelwapening,datereenvrijwelzelfverdichtendbetonmengselmetzeerfijngrindwerdvoorgesteld,omgoedtussendewape-ningtekunnenstorten.Maarwelmeteenbijkomendeuitvoe-ringseis dat de betonmortel niet door de stortafzettingen vanharinggraatstaal door mocht lopen. Het moest voorts een mengselmeteenbeperktewarmteontwikkelingzijn,vanwegedediktevandeconstructievloer.Vanwegealdezeeisenhebbenpartijenvoorafophetbouwterreintweemaaleenproefstortgedaan,waarbijookdeverwerkeraanwezigwasomzohetoptimalebetonmengselteverkrijgen.? Deonderwaterbetonvloerisintweemegastortsgerealiseerdmeteenweekendertussen.Ditvroegomeencontinueaanvoervanbetonmortel(1660rittenvantruckmixers!)waarbijeenevenwichtisgevondeninhetbetonmengseltussenwarmteontwikkeling,benodigde sterkte na 14 dagen (planningseis ten aanzien vanleegpompenbouwkuip)enverwerkbaarheid.? Hetachteruitrijdenvandetruckmixersopdewerkbruggenisprecisiewerkmethetstempelraamvlaknaasthetziekenhuis.Eriszelfsoverwogenomditwerkdoorapartechauffeursterplekketelatendoen,maardanzoudoormogelijkroutinematighandelenditjuisttotminderalertheidleiden.Erwordenervarenchauffeursophetwerkingezetenderijrouteswordenwaarnodigmetlichtmar-keringopdebouwplaatsaangegeven.? Degroteconstructievevloerisopgedeeldintwintigstortsvan600?700m3.Daarvanzijnerachtmetkoelinggestortentwaalfzonderkoeling,maarmeteenspecifiekewarmteontwikkelingeisaan het betonmengsel.Allesisinoverlegmetallepartijendoorgenomen,waarbijdeconstructeurderandvoorwaardensteltentoetstofhetvoorgesteldebetonmengsel voldoet aan de constructieve eisen.4thema145 Er zijn verscheidene proefstorts en geschiktheids-onderzoeken uitgevoerdRol constructeur Museumpark parkeergarageMartinvanAdrichemisconstructeur/ontwerpleiderbijGemeentewerkenRotterdamenwerktbinnendeAlliantieMuseumpark als disciplineleider voor de civiele delen vanhet project. Hij vindt de voorbereiding van de constructievevloeropniveau-3eengoedvoorbeeldvansamenwerkingwaarbijkennisenkundewordtgedeeld."Inhetontwerpvoordezevloer,dieindiktevarieertvan1mtot1,2m,wasvoorziendatkoelingnoodzakelijkwasomdeverhardinggecontroleerdtelatenverlopen.Daarbijspeelde een belangrijke rol dat de vloer direct op hetonderwaterbetonwerdgestort.Eencomplicerendefactorwasdatdekoppenvandepalen(in2005en2006aange-bracht)nietkondenwordengesneld,omdatslechtsbeperkteenkortepaalkopwapeningwasaangebracht.Hetrisicoopbezwijkenvandepaalkopdoorkrimpvandeenormevloerwasdaardoorre?el."Doorhetstortenindriemengsellagenalsnat-in-natprocesuit te voeren en per laag de eigenschappen te optimalise-renkondenechterveledoelenwordenbereikt.Detoplaagvan300mmwerdineenmengselmetmilieuklasseXD3/XF4uitgevoerd,zodatweerstandtegendooizoutengewaarborgdis.Deonderstelaagvancirca200mmwerduitgevoerd in een zeer vloeibaar beton om goed tussen dedichtewapeningtekunnenkomen.Deondersteendemiddelstelaagwerdenuitgevoerdineenlangzaamverhar-dendmengselinmilieuklasseXC2.Hetresultaatwasdatvooreengrootdeelvandevloereenmengselmeteenlagercementgehaltekonwordentoege-past,waardoordewarmteontwikkelingindevolledigevloerwerdbeperkt.Degemetenmaximaletemperatuurinhetbetonwasuiteindelijk37?C.Hierdoorwasvoorhetvloerdeelvan1mdikte,driekwartvandevloer,geenkoelingmeernodig.Ditspaardeveelgelduit,terwijltochaandesterkteC28/35endeduurzaamheidseisenwerdvoldaan."Als constructeur vertaal je samen met de aannemer enbetonleverancier de constructieve eisen als sterkte en duur-zaamheid naar een uitvoerbaar systeem met beheerstetechnischerisico's.Datisheelwatandersdanhetvoorberei-denvaneenontwerpdatcontractueelwaterdichtis."5