A r c h i t e c t u u r & o n t w e r pWegenbou wcement 2005 814ir. R. Vereecke, THV SWK-TECHNUMEen van de meest karakteristieke elementen in het stads-beeld van Antwerpen zijn de Leien (foto 1). De langegroene boulevard die de stad van zuid naar noord door-kruist, vormt een belangrijk scheidings- en verbindings-element tussen allerlei kernen, zoals station, gerechtshofen culturele gebouwen. Het was de ruggengraat van destad.Van een uitgelezen plaats om te wonen en te flaneren,zijn de Leien binnen minder dan een eeuw verworden toteen belangrijke verkeersader voor alle soorten van mobi-liteit: auto's, vrachtwagens, openbaar vervoer, fietsers envoetgangers. Tegen het einde van de 20ste eeuw was dieverkeersstroom op de Leien een zwaar probleem gewor-den. De staat van de bomen, de verkeersafwikkeling ende veiligheid, de rioleringen, het wegdek, de opstapplaat-sen voor het openbaar vervoer: zij vereisten dringendingrijpen.Samen met het stadsbestuur en de openbare vervoers-maatschappij De Lijn kwam het Vlaams Gewest, beheer-der van deze gewestweg, tot het besluit dat een volledigerenovatie noodzakelijk was.De renovatie is geen losstaand project, maar isingekaderd in het Masterplan Antwerpen (fig. 2).Toen de studie voor de herstructurering van deLeien werd aangepakt, stond het Masterplan ooknog in de kinderschoenen.Er was wel duidelijk gesteld dat de verkeersfunctievan de Leien op termijn moest worden afgebouwden dat de ontsluitingsroute voor het gewone verkeerdan moet worden overgenomen door de Singel.Omdat die Singel daar nog niet volledig voor isingericht, werd nog een belangrijke capaciteit van1800 voertuigen/uur behouden, dit in plaats van devroegere 2400 voertuigen/uur. In een latere fasekan het niet-lokale verkeer worden teruggedrongenen de capaciteit verder verminderd. Bij de herstruc-turering is vooral de nadruk gelegd op de verhogingvan de verkeersleefbaarheid en -veiligheid en dedoorstroming van het openbaar vervoer.D i v e r s e d e e l o p d r a c h t e nDe totale opdracht is opgesplitst in diverse deelop-drachten waarvan THV Leien de belangrijkste is.Deze opdracht heeft tot doel de herinrichting vande wegen en de centrale tram- en busbaan, de bouwvan nieuwe tunnels, een ondergrondse parkeerga-rage, rioleringswerken en de aanleg van een trans-ferium.De werken startten, later dan gepland, begin augus-tus 2002. Wegens allerlei problemen met de ver-plaatsing van de nutsleidingen en archeologischevondsten was er tegen begin 2004 al negen maan-den vertraging. Een inhaalslag is ingezet en debovengrondse aanleg zal toch tegen einde van ditjaar praktisch voltooid zijn en de ruwbouwwerkenRenovatie van de Antwerpse LeienRUGGENGRAAT VANDE STAD1 |De nieuwe tram- en bus-baan in het midden vande LeienA r c h i t e c t u u r & o n t w e r pWegenb ou wcement 2005 8 15aan tunnels en parkeergarage zullen klaar zijntegen midden 2006.H e t o n t w e r pDe uitgangsprincipes voor de herinrichting zijn:? de Plantin- en Moretuslei zijn de belangrijkstestedelijke invalswegen. De Leien zijn hieraanondergeschikt en hebben zeker geen functie voordoorgaand verkeer;? het dwarsprofiel, zoals voorgesteld in de studie`Hart van Antwerpen' is het basisprofiel;? de ventwegen zijn 30 km-zones en kunnen in detoekomst de status woonerf krijgen;? de stad moet bereikbaar blijven voor de auto,gecombineerd met het openbaar vervoer;? de Leien mogen geen barri?re vormen tussen hetoude stadsgedeelte en de 19de-eeuwse gordel. DeLeien vormen daarentegen de ruggengraat van destad.Conform het Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderenworden de Leien secundaire wegen, zij verbindenen verzamelen de mobiliteit op lokaal niveau. DeLeien dienen met name voor verkeer met bestem-ming binnenstad, maar leiden ook het verkeer datnaar de hoofdwegen en de Ring van Antwerpenwil.A m a m t u n n e lDe Amamtunnel komt ter hoogte van de Bolivar-plaats en maakt deel uit van een belangrijk schakel-punt. De nieuwe tunnel beschikt over een dwarspro-fiel van tweemaal drie rijstroken met een breedte van3,05 m en heeft een vrije hoogte van 4,6 m.Aan de open hellingzijde krijgt de tunnel een dalboogmet straal 800 m, een topboog met straal 2400 m. Hetrechte stuk is 127,47 m lang en over 51,60 m helt detunnel 6%.Het gesloten tunnelgedeelte heeft eveneens een dal-boog met straal 800 m over een lengte van 70 m. Degesloten hellingkant, onder het nieuwe gerechtsge-bouw, heeft een dalboog met een straal van 800 mover een lengte van 12,5 m en een topboog met straalvan 3500 m over 127,47 m (foto 3).De nieuwe Amamtunnel kan worden onderverdeeldin drie delen:? de tunnel onder het gerechtsgebouw met als uitvoe-ringswijze: wanden-dakmethode, beschoeide sleu-ven, en twee langskokers met ??n centrale koker;? het centrale gedeelte onder de Bolivarplaats met alsuitvoeringswijze: wanden-dakmethode, stuk openbouwput, trekankers;? het open gedeelte met als uitvoeringswijze:beschoeide sleuven, trekankers en open bouwput(foto 4).R i o l e r i n g s b e l e i dHet nieuwe rioleringsstelsel is ontworpen conformde `Krachtlijnen voor een ge?ntegreerd rioleringsbe-leid in Vlaanderen', de zogenoemde Code Van GoedePraktijk. Concreet betekent dit dat het regenwatervan de nieuwe weginrichting afzonderlijk wordt ver-zameld en gescheiden van het afvalwater wordtafgevoerd. Hiertoe zijn over de gehele lengte van hettrac? nieuwe DWA- en RWA-leidingen aangelegd.Teneinde de hydraulische impact van de regenwa-terriolen op de ontvangende ruien en regenwater-collector van de Ring te beperken, is gekozen omzogenoemde regenwaterbufferleidingen aan te leg-gen. Het regenwater wordt tijdelijk in de leidingenopgevangen. De afvoerdebieten bij de lozingspun-ten worden door wervelventielen beperkt. Als debufferleidingen volledig zijn gevuld, stort hetregenwatersurplus via overlaten in de Suikerrui, deSt. Jansvliet en de regenwatercollector van de ringR1. Het systeem is zodanig ontworpen dat een2 |Masterplan Antwerpen3 |De gesloten hellingkantvan de Amamtunnel,onder het nieuwegerechtsgebouwA r c h i t e c t u u r & o n t w e r pWegenbou wcement 2005 816dusdanig zware bui die ongeveer eens in de tweejaar voorkomt, de overlaten in werking laat treden.Voor minder zware buien die vaker voorkomen,wordt het regenwater in de regenwaterbufferlei-dingen gebufferd. De wervelventielen zijn zodanigontworpen dat zij het debiet afknijpen tot ongeveer15 l/s/ha aangesloten verharde oppervlakte.T r a m b e d d i n gDe ligging van de trambedding is ??n van de belang-rijkste verschillen tussen de oude en de nieuweLeien. Die wordt in het midden van de Leien aange-legd. Op die manier kunnen er veilige en makkelijkeop- en afstapplaatsen worden aangelegd.De bus zal ook gebruikmaken van deze centraalgelegen baan. Zo zullen de tram, noch de bus vast-zitten in het verkeer (foto 4).Deze nieuwe tram- en busbaan wordt als volgt uit-gevoerd:? als eerste worden de nutsleidingen verplaatst enwordt de nieuwe riolering gelegd;? dan wordt een onderfundering en een funderinggemaakt waarop de sporen worden uitgelijnd. Ditlaatste is een precisiewerk, want in de hoogte ende breedte moet die uitlijning tot op enkele mil-limeters nauwkeurig zijn;? in derde fase wordt de wapening aangebracht enworden de wachtbuizen voor technische leidin-gen gelegd;? uiteindelijk wordt het beton gestort en worden desporen omhuld met een geluidsdempende rub-ber.In het nieuwe concept worden eveneens de ver-schillende halteplaatsen voor het openbaar vervoersamengebracht op een plein v??r de NationaleBank. Dit wordt het nieuwe transferium (foto 5).Tevens wordt een ondergrondse parkeergarage vandrie niveaus diep, voor zo'n 650 wagens en hon-derdtal fietsenstallingen gebouwd.Een technisch diepgaander artikel, waarin de par-keergarage aan de orde komt met daarbij de driekruisende tunnels en het transferium, verschijnt ineen volgend nummer van Cement.A r c h e o l o g i eDe huidige Antwerpse Leiengordel bevindt zichop de plaats van de voormalige Spaanse omwal-ling uit het midden van de 16deeeuw (1542-1553).5 |Het nieuwe transferiumv??r de Nationale Bank4 |Het open gedeelte van deAmamtunnel: beschoeidesleuven, trekankers enopen bouwputA r c h i t e c t u u r & o n t w e r pWegenb ou wcement 2005 8 177 |Historische kaartAntwerpenDeze versterking bestond uit een stadsmuur,poorten, bastions, grachten en bruggen. Kort nade voltooiing werd er onder het bewind van Alvain het zuiden een grote citadel aan toegevoegd. Inde loop van de 17de, de 18deen de 19deeeuw wer-den tal van voorwerken (halve manen, ravelijnenen lunetten) toegevoegd alsook aanpassingen enrestauratiewerken uitgevoerd. Kort na het middenvan de 19deeeuw besluit men de omwalling af tebreken en de grachten te dempen (foto 6).De bouwvergunningen voor de heraanleg van deLeien vereisten een integrale archeologische bege-leiding. Onder de algemene co?rdinatie van deafdeling archeologie van de stad Antwerpen wer-ken twee archeologen en twee medewerkers gedu-rende de looptijd van de graafwerken aan hetonderzoek. Het toezicht op het archeologischonderzoek berust bij het Vlaams Instituut voorOnroerend Erfgoed (VIOE), dat ook voor de onder-steuning zorgt (foto 7).Door tal van praktische beperkingen en gezien detechnische complexiteit was het onmogelijk vooraf-gaand aan de werken archeologisch onderzoek uitte voeren. De archeologische begeleiding looptparallel met, en is ge?ntegreerd in, de bouwwerkenvan de aannemer.Door de permanente aanwezigheid van een archeo-logisch team op de werf kan waar mogelijk vooraf-gaand onderzoek worden uitgevoerd en kan zeersnel ingespeeld worden op toevalsvondsten. Perio-des waarin geen opgravingen op het terrein wordenuitgevoerd, maken de verwerking van de vondstenen de opgravingsgegevens mogelijk. nProjectgegevensopdrachtgever:Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap ? AWV Antwerpenmedefinanciers:Stad Antwerpen en Vlaamse Vervoersmaatschappij De Lijnstudiebureau:THV SWK-TECHNUM Genthoofdaannemer:THV MBG ? Van Wellen ? Frateur de Pourcq6 |Het Vlaams Instituutvoor onroerend Erfgoed(VIOE) verzorgt de arche-ologische begeleiding