A r c h i t e c t u u r & o n t w e r pStudiereis16 cement 2007 5J. van Oorschot, TU/e studievereniging SUPportTijdens haar zesde lustrumjaar is de studieverenigingSUPportvandefaculteitBouwkundeaandeTUEindhoven,afgereisd naar China. In Shanghai en Beijing konden dedeelnemers zich verbazen over de grote verschillen tussende Chinese en Nederlandse werkwijze in de bouw en degevolgen daarvan op het uiteindelijke resultaat.De Chinese economie ondergaat de laatste jareneen explosieve groei. Alleen al in het eerste kwartaalvan 2007 nam het bruto nationaal product toe met11%. Dat komt natuurlijk ook tot uiting in de bouw.Onder meer voor de aankomende OlympischeSpelen in 2008 en de Wereldtentoonstelling van2010 is men druk aan het bouwen. Daarnaast zijner nog veel andere interessante projecten, waarvaner in dit artikel enkele worden besproken. De beidebezochte steden hebben daarbij wel elk een duide-lijk eigen gezicht. Net als Amsterdam en Madridveel van elkaar verschillen, is er een verschil tussenShanghai en Beijing, die op eenzelfde afstand vanelkaar verwijderd zijn. Shanghai heeft als centrumvan de zakenwereld de grootste economische groeidoorgemaakt, terwijl Beijing als hoofdstad bijzon-dere evenementen als de Olympische Spelen orga-niseert.B e i j i n gDe Olympische Spelen zijn onmiskenbaar het vlieg-wiel in de bouwkundige ontwikkelingen in Beijing.SpraakmakendeprojectenzijnhetOlympischStadion,`The Bird's Nest', en het National Aquatics Center of`The Watercube'. Zeker zo interessant zijn het CCTVen de uitbreiding van het vliegveld.Olympisch StadionDe (bij)naam The Bird's Nest van het OlympischStadion (foto 1) behoeft geen nadere toelichting. Hetstadion is 330 m breed en 220 m lang, en maakt eenoverweldigende indruk. De opvallende structuur fun-geert als constructie en als huid van het gebouw,waardoor trappen, muren en dak worden ge?nte-greerd tot een samenwerkend geheel; functie en vormin ??n. Het nestmateriaal ligt om het feitelijke stadionheen. De publieke functies en verkeersroutes lopendoor de overweldigende staalconstructie. Het stadionzelf is, vanzelfsprekend, opgetrokken uit beton.Het ontwerp van de Zwitserse architecten Herzog &DeMeuron is tot in detail uitgedacht, waarbij de vraag-stukken vervuiling, duurzaamheid, effici?ntie enkosten zijn aangepakt. Dat heeft geleid tot een innova-tief en `groen' ontwerp. Zo bevat het gebouw eensysteem om regenwater op te vangen en op de locatiete hergebruiken en een transparant dak waarmee dezonlichttoetreding kan worden gereguleerd. Er is eenuniek systeem ontworpen dat als opvulling wordtgebruikt tussen de constructie en dat zal zorgen voorde regulering van wind, regen en zonlicht.Het minimale oog voor detail en gebrek aan vak-manschap in China waren goed zichtbaar. In hetstaal waren deuken aanwezig die daar duidelijk nietBeijing & ShanghaiRISING TO NEW HEIGHTS1| Olympisch StadionThe Bird's NestA r c h i t e c t u u r & o n t w e r pStudiereiscement 2007 5 17thuishoren. Opmerkelijk verder is dat het gebouwvoor de Olympische Spelen is ontworpen, maar datmen nog geen idee heeft wat voor functie hetgebouw daarna zal vervullen. De oplevering is ove-rigens gepland ruim voor de opening van deSpelen.Terminal 3De uitbreiding van Beijing Capital Airport met ter-minal 3 (foto 2,3) is een project van gigantischeomvang: 930 000 m2vloeroppervlak, 27 300 m2dak-oppervlak, 292 incheckbalies, 140 000 passagiersper uur, 3 600 000 m3uitgegraven grond, 100 toren-kranen en 32 000 arbeiders tijdens de bouw. Degeschatte kosten voor het totale project liggen rondde 2 miljard. Het vliegveld is ontworpen doorFoster and Partners, de engineering wordt verzorgddoor Arup en het Nederlandse NACO, gespeciali-seerd in vliegvelden, is adviseur.Terminal 3 bestaat uit twee vrijwel identiekeY-vormige gedeelten met daartussen een langwer-pig gebouw. Aan de voorzijde ligt een eivormiggebouw dat de aankomsthal voor de metro wordt.Tussen de Y-vormige gebouwen en het rechthoe-kige gebouw is ruimte opengelaten, waardoor vlieg-tuigen ook aan de andere zijden van het gebouwkunnen taxi?n en opstijgen. De daken van de termi-nal lopen aan de randen op, waardoor er meerdaglicht vanuit de glazen gevels naar binnen kandringen. Een zelfde doel hebben de driehoekigedaklichten die de indruk van de schubben van eendraak moeten achterlaten. Om het drakenthemanog verder naar voren te laten komen, is de stalendakconstructie zo gelakt dat ze van rood naar geelverloopt naarmate het complex smaller van opbouwwordt.De constructie van de hal van de terminal bestaatuit taps toelopende stalen kolommen, waaropsamengestelde vakwerkliggers rusten die met elkaarverbonden zijn. Hierdoor ontstaat een groot ruim-telijk vakwerk. De glazen gevelbeplating wordt opzijn plaats gehouden door speciale vakwerkkolom-men, zodat er een open en licht geheel blijftbestaan.De aankomsthal voor de metro is opgebouwd uitgebogen stalen liggers. Daartussen is een construc-2 |De hal van Terminal 3Beijing Capital Airport3 |De parkeergarage vanTerminal 3A r c h i t e c t u u r & o n t w e r pStudiereis18 cement 2007 5tie aangebracht waarop de glasplaten bevestigd zijn.Door de gebogen vorm van de liggers zijn dezeplaten zowel gevel- als dakbekleding. Onder de aan-komsthal bevindt zich een tweelaagse parkeerga-rage.CCTVHet idee achter het ontwerp van Rem Koolhaas voorhet nieuwe hoofdkantoor van CCTV (China CentralTeleVision, foto 4) is dat het hoogste gebouw terwereld altijd zal worden overtroffen door een noghoger gebouw, terwijl een uniek ontwerp veelkrachtiger is en zijn waarde zal behouden. Dat sluitaan bij de wens van CCTV om zich te ontwikkelentot wereldwijde televisiezender, vergelijkbaar metBBC en CNN.Het gebouw bestaat uit twee scheefstaande torensdie op een hoogte van 230 m met elkaar wordenverbonden. Het gebouw telt 51 verdiepingen enheeft een totaal vloeroppervlak van 553 000 m2. Debouwkosten liggen rond de 600 miljoen. De con-structief ontwerpers van Arup hebben het skelet zovormgegeven dat de spanningsvelden in het gebouwzichtbaar zijn. De stabiliteit wordt ontleend aan destaalprofielen in de gevel. Waar de krachten kleinzijn, zijn constructieonderdelen verwijderd en opplaatsen waar de krachten groot zijn, werden con-structieonderdelen toegevoegd. De kolommen zijnuitgevoerd als staal-betonkolommen en hebben opde laagste verdieping een doorsnede van 2,5 x1,5 m2. De invloed van wind en aardbevingen werdgesimuleerd op een maquette.4 |CCTV in aanbouw op 6april 20075 |World Financial Towernaast de beroemde JinMao TowerA r c h i t e c t u u r & o n t w e r pStudiereiscement 2007 5 19Ook de complexe uitvoering maakt CCTV bijzon-der. Er waren drie mogelijkheden om de toren terealiseren. Onderzocht is of de toren moest wordenopgebouwd op wat de grootste steiger ter wereldzou worden. Een tweede alternatief bestond uit hetbouwen van de twee torens en tegelijkertijd opmaaiveld opbouwen van de brug; de brug kon dantussen de twee torens omhoog worden gehesen.Uiteindelijk is ervoor gekozen de toren vanuit deconstructie op te bouwen met inachtneming van devervorming.Allereerst wordt het staalskelet opgetrokken, waarnaop hangsteigers het beton rondom de stalen kolom-men wordt gestort. Beide torens hebben een scheef-stand van 6 graden in twee richtingen. Tijdens debouwactiviteiten neemt de scheefstand toe onderinvloed van vervorming en dus worden de torens 1graad minder scheef gebouwd. De koppeling tussende laag- en hoogbouw vindt later plaats vanwege hetverschil in zettingen.In de Nederlandse bouwcultuur is het gebruikelijkom na de start van de ruwbouw zo snel mogelijkmet de gevelsluiting te beginnen. In China werktmen normaliter fase na fase af. Opmerkelijkgenoeg was men al begonnen met de gevelsluitingterwijl de ruwbouw nog in volle gang was.Tijdens de uitvoering lopen er tot maximaal 4000bouwvakkers rond; arbeidskosten zijn in vergelij-king met Nederland echter laag. Er wordt gewerktin twee arbeidsgangen van elk acht uur. Laswerk-zaamheden worden w?l 24 uur per dag uitge-voerd.S h a n g h a iTerwijl het in Beijing draait om de OlympischeSpelen, maakt Shanghai zich op voor de Wereldten-toonstelling van 2010. Hiervoor wordt letterlijk eendeel van de stad van de kaart geveegd om ruimte temaken voor de benodigde bouwprojecten. Bouw-kundig st??t Shanghai al op de kaart vanwege deWorld Financial Tower (foto 5). Deze 492 m hogetoren zal de hoogstgelegen loopbrug ter wereldkrijgen. De basis meet 58 x 58 m2. Het krachtenspelspeelt zich af in de gevelbuis, die bestaat uit eenruimtelijk vakwerk. Op de hoeken van het gebouwbevinden zich de kolommen die naderhand wordeningestort.In de toren zijn zeven stalen vakwerken opgeno-men. Stabiliteitsverbanden zorgen ervoor dat hetkrachtenspel over de horizontale vakwerken, mega-kolommen en overige constructieonderdelen wordtverspreid. In de toren bevindt zich een stabiliteits-kern van beton die gedeeltelijk is omgeven metstaal. De gevelbuis wordt op drie verschillendeniveaus aan de kern gekoppeld met spanten dieover twee verdiepingen doorlopen. De constructievoor deze hoogbouw verdient extra aandachtvanwege de aardbevingsgevoelige locatie.Beton versus staalStaal is momenteel het belangrijkste bouwmateri-aal in China. Toch worden er ook interessante pro-jecten in beton uitgevoerd. Het merendeel van dehoogbouwprojecten tot een hoogte van 200 mwordt uitgevoerd in beton. De projecten hoger dan200 m zijn hybride van opzet: betonnen kernen enkolommen en de buitenzijde van de constructie instaal. Zoals ook bij ons het geval is, is het meer eenzaak van eigen gewicht die aan deze keuzes tengrondslag ligt.Op de Tongji University worden hoogbouwprojec-ten > 200 m op een schaal van 1:30 als casco, tot inde kleinste details nagemaakt en beproefd. Ontwik-kelingen in hoogbouw staan ook zeker niet stil inChina; schetsontwerpen van een toren van 1227 mhoogte (!) liggen op de plank.Verder organiseerde de Tongji University enkelebijzondere excursies. Heel apart was een bezoekaan een tunnelboormachine die voor de gelegen-heid even was stilgelegd! Dit leverde, samen methet kledingvoorschrift - pak of mantelpak - beeldenop die normaal zijn voorbehouden aan de bekendetelevisiezenders.6 |Tunnel in aanbouwA r c h i t e c t u u r & o n t w e r pStudiereis20 cement 2007 5TransformatorstationInhoudelijk was het bezoek aan een ondergrondstransformatorstation (foto 7) in aanbouw het meestinteressant. Dit project werd volgens het top-downprincipe uitgevoerd (foto 8). Redenen om hiervoorte kiezen, waren de kortere bouwtijd (er kan in tweerichtingen worden gebouwd), het gefaseerde grond-transport en de verminderde hoeveelheid bronbe-maling. Nadeel is echter wel dat de kosten hogerzijn.De eerste stap is het inbrengen van de diepwanden;1,2 m dik en 57,5 m diep. Deze hebben bij het top-down principe een grondkerende, waterkerende enconstructieve functie.De tweede stap bestaat uit het aanbrengen van eenpaalfundering ter plaatse van de kolommen. Tijdenshet bouwproces fungeren de palen als tijdelijketrek- en/of drukpaal, omdat de `bak' zou kunnenopdrijven. De palen worden tijdens het bouwprocesvervangen door kolommen.De derde en laatste stap bestaat uit het storten vanhet eerste dek op een zandpakket. Op enkele plaat-sen worden sparingen in de vloer opengelaten omde grond daaronder te kunnen afvoeren.Na het realiseren van het eerste dek wordt het zand-pakket tot onder het volgende te storten dek afge-graven. Vervolgens worden kolommen en wandengestort. Belangrijk is de ondersteuning van de diep-wanden, waarop de gronddruk, al naar gelang demate van ontgraven, steeds groter wordt. De rondevorm van het transformatorstation beperkt hetaantal afsteuningsconstructies. Vervolgens kan hetvolgende dek weer worden gestort en herhaalt hetproces zich.Het was enigszins merkwaardig dat hier voor dezeuitvoeringsmethode is gekozen, omdat het slechtsom enkele verdiepingen (ondergronds) gaat. Hetbelangrijkste voordeel van deze methode, bouwtijd-verkorting vanwege bouwen in twee richtingen,levert daardoor geen grote winst.T y p i s c h C h i n e e sOpvallend aan de Chinese projecten was dat geldvele malen belangrijker is dan kwaliteit: goedko-per is beter. Resultaten moeten op korte termijn8 |Detail van het top-downprincipe7 |Omvang van het trans-formatorstationA r c h i t e c t u u r & o n t w e r pStudiereiscement 2007 5 21zichtbaar zijn. Daarnaast speelt het netwerk eenzeer grote rol. Een belangrijke les uit deze studie-reis: eerst vriendjes maken en dan pas(onder)handelen.Niet alleen de handel verschilt erg met de onze, ookop het gebied van opleidingen zijn de verschillengroot. Specialisaties komen zelden voor. Bouwvak-kers worden ingehuurd en op het project opgeleidvoor een bepaald vak. Hierdoor ontbreekt het vak-manschap.Het meest opvallend aan de Chinese werkwijze isdat de architect slechts een schetsontwerp maakt.In de Chinese cultuur is weinig ruimte voor creati-viteit en dus worden vaak Westerse architecteningeschakeld. Aandacht voor technische uitwerkingis er niet. Overigens loont het uitwerken van eenontwerp ook niet, omdat na de ontwerpfase hetontwerp moet worden overgedragen aan een zoge-noemd `Local Design Institute'. Volgens de Chineseregelgeving mogen alleen deze staatsbedrijven deuitwerking van bouwopdrachten doen. Deze bedrij-ven gebruiken door de overheid opgestelde stan-daarddetails. Dit komt de kwaliteit van de detaille-ring niet ten goede. Het is duidelijk zichtbaar datdeze firma's te weinig kennis hebben van de con-cepten die aan het ontwerp van de projecten tengrondslag hebben gelegen. Dit wordt versterkt doorhet feit dat er na het overhandigen van het schets-ontwerp geen communicatie meer is tussen hetbureau dat het ontwerp heeft gemaakt en hetbureau dat de uitwerking doet.Een typisch voorbeeld van Chinese bouwcultuur isde Commune by the Great Wall (foto 10), een initi-atief van Zhang Xin. Haar doel was de wereld telaten zien waartoe Aziatische architecten in staatzijn. Twaalf Aziatische architecten werden uitgeno-digd om elf verschillende villa's te bouwen. Dearchitecten kregen vrij spel en mochten doen watze wilden. In 2002 won de Commune een prijs opde Biennale di Venezia. Als gevolg van slechtedetaillering en gebrekkig vakmanschap van debouwplaatsmedewerkers, laat de commune inmid-dels een bouwvallige indruk achter (foto 9). Ergjammer voor een dergelijk uniek en recent project.BouwtempoVaak worden we in Nederland geconfronteerd metde vraag: "Kan het niet sneller?" E?n ding is zeker,in China gaat het heel snel, maar het kan wel effi-ci?nter; er valt dus nog bouwtijd te verkorten. Omte kunnen vergelijken met wat we in Nederlandpresteren, volgt het simpele sommetje van eenruwbouw van een project in Beijing: 553 000 m2/(2 jaar x 315 dagen x 2 shifts) / 6 kranen = 73 m2/shift/kraan/dag. Gemiddeld zou dit dus circa 150m2/dag zijn. Conclusie: op basis van onze normenen waarden doen wij het ook niet slecht.Meer informatieDit artikel is te kort om alle bezoeken van SUPportin China op te nemen. Op de website van de studie-vereniging, www.supporttue.nl, is een volledig reis-verslag van alle excursies te vinden, waaronder deJin Mao Tower. n10 | Commune by the GreatWall, villa `Airport' vanChien Hsue-Yi9 |De kwaliteit van detaille-ren en uitvoering is laag;detail van villa `Airport'