IRIOLERINGENIBEHEERRIOLERINGEN IVIWEGENBOUWRIOOLBEHEERing.C.Snaterse. DHV Raadgevend Ingenieursbureau BV; AmersfoortVolgens de NPR 3220 'Buitenriolering Beheer' betekentrioolbeheer: 'het in .stand houden van een goedfunctionerend rioolstelsel tegen de laagstemaatschappelijke kosten'.Per definitie omvat rioolbeheer dus:- onderkennen van het niet goed functioneren en hettoetsen van het functioneren aan minimalefunctionele eisen;- ontwikkelen, plannen en uitvoeren van activiteitenom het functioneren te waarborgen (management);- zorgdragen voor een effici?nte en doelgerichtebesteding van middelen en zorgen voor voldoendemiddelen;- het onderhouden van een effectieveinformatiestroom. ter onderbouwing vanmaatschappelijke besluitvormingsprocessen.R. iolering is een openbare voor-ziening die mede de basis vormtvoor onzegezondheid en eenvi-taal onderdeel is van de civiele infra~structuur. N?et goed functionerenderioleringen kunnen stedelijke gebiedenonbewoonbaar maken. Het is dus vangroot belang de rioolstelsels in goedestaat te houden [7].Sedert het begin van dejaren '80 dringthet hesef meer en meer door dat hetnoodzakelijk is het Nederlandse riool-stelsel op een goede en economischewijze te beheren.En over dat beheren gaat deze afleveringin de serie Rioleringen. Systemen, plan-vormingen talrijke daarmee samenhan-gende aspecten komen aan de orde.Rioolbeheer is dus geen specifiek mate-riaaltechnisch of schade/levensduur-verhaal en ook nietalleen maar eensoft-warepakket dat bij het ingenieursbu-reau op de hoek kan worden aange-schaft.In ons land isvoorongeveer f 50 miljardge?nvesteerd in rioleringen.Jaarlijks ge-ven de gemeenten f 600 tot f 800 mil-joen uitvoor het in standhoudenvan deriolering. DitzoubetekenendathetNe-derlandse rioolstelsel een ouderdomvan 250 tot 500jaar zou moeten berei~ken (zie inzet op blz. 59).Als gemeentelijke taak ondervindt deriolering ook bij de rijksoverheid be-langstelling, getuige de wijze waarophet ministerie van VROM de laatste tijdonderzoek en ontwikkeling stimuleert.Maar het is vooral op plaatselijk niveaudat de bewustwording aan de gang is.Ongeveer 25% van de gemeenten in onsland heeft de eigen rioleringszaken inkaart gebracht en beschikt over meerja-renplannenvoor beheer. Uit een enque-te is gebleken dat binnen 5jaar 75% vande gemeenten over dergelijke plannenzullen beschikken.Vanuit het algemene kader rioolbeheerwordt in dit artikel ingegaan op facettendie van wezenlijk belang zijn bij het instand houden van goed functionerendestelsels:- de beheersystematiek en de noodzaaktot geautomatiseerde verwerking vanrioleringsgegevens;- de planmatige aanpak;~ hanteren van schadeclassificatie enschadebeoordeling bij het onderbou-wen van meerjarenplannen.Het accent ligt in dit artikel op.de tech-nische aspecten met betrekking tot deplanvorming voor rioolvervanging en-onderhoud, als onderdeel van het tota-le rioolbeheer.1. Systeem van Rioolbeheer1.1 Rationeel rioolbeheerWas de volksgezondheid de aanleidingtot rioleringsaanleg, tegenwoordig spe-len daarin mee de zorg voor het milieuen de veiligheid van de bevolking. Defuncties die het stelsel moet vervullenzlJn:1. inzamelenen transporterenvan afval-water uit de bebouwde omgeving;2. het voorkomen van wateroverlast bijzware regenval.Hieruit zijn de volgende functionele ei-sen af te leiden:1. Gebouwen enwoningen mogen nooitwaterlast ondervinden. Hetmet een lagefrequentie verschijnen van water opstraat(1 of2 maal perjaar) is toelaatbaar.2. Afvoervan afvalwater uit de bebouw-de omgeving moet zonder belemme-ring kunnen plaatsvinden. De rioleringmoet waterdicht zijn om vervuiling vanbodem en grondwater te voorkomen en58 Cement 1989 nr. 12Van integraal rioolbeheer is sprake alsRioolstelsel verdeeld naar diam.eter dit beheer is afgestemd op andere be-m.ateriaalgebruik en schade heersactiviteiten, in het bijzonder weg-f---~--~--~~~---------------lbeheer en op werkzaamheden in hetka-diameterverdeling der van stads- en dorpsvernieuwing.2:'1000 mm 4,5%_afvalwaterzuiveringsinstallaties nietonnodig te belasten.3. Een goed ontworpen riolering ver-oorzaakt geen schade aan de overige in-frastructuur en waarborgt de gezond-heid en veiligheid van de burgers.Kortom, een rioolbeheersysteem maakthet mogelijk een kostbaar en belangrijkonderdeel van de gemeentelijke infra-structuur adequaat te beheren. Het op-zettenvaneendergelijksysteemkostge-meenten substanti?le inspanningen.Hierstaanechter besparingen tegenoverdoor een effici?nte en planmatige wijzevan werken.Deze plannen kunnen daarnaast wor-den afgestemd op de plannen met be-trekking totwegreconstructies enstads-en dorpsvernieuwing, wat kostenbespa-ring en het effici?nt aanwenden van debeschikbare financi?le middelen bevor-dert. Met behulp van het systeem kun-nen de lange-termijn plannen met be-trekking tot rioolvervanging en -reno-vatie, op rationele gronden worden op-gesteld. Ditleidttoteeninpolitiekenfi-nancieel opzicht acceptabel financie-ringsplan. In samenhang daarmee kun-nen bijvoorbeeld de discussies omtrentde hoogte van een al dan niet kosten-dekkend rioolrecht, gefundeerd wor-den gevoerd.1.3 Relatie met andere beheersystemenVoor alle infrastructuurgroepen zoalswegen en bestratingen, kabels en leidin-gen, groenvoorziening en vastgoed,geldtdat koppelingen tussen de beheer-systemen noodzakelijk zijn. Tussenwegbeheer en rioleringen liggen demeeste afstemmingskansen. In minderemate geldt dat ook voor groenvoorzie-ning en vastgoed. Het betekent wel datde verschillende beheerders met meer-jarenplannen moeten werken om de af-stemming optimaal te maken.Een probleem bij de afstemming van deverschillende maatregelen is dat de di-verse beheerders (nog) niet beschikkenover voldoende concrete meerja-renplannen op basis waarvan een effec-tieve afstemming mogelijk is. In de toe-komst zijn ook koppelingen gewenstmet vastgoedregistratie.Met een volwaardig beheersysteem dateffici?nt en effectiefwerkt, kunnen be-sparingen worden bereikt doordat cala-miteiten minder vaak zullen optreden.De kwaliteit van de riolering is immersbekend zodat planmatig kan wordenvervangen en gerepareerd.mechanische schade 75% -..,"~~~_scheuren_ instorting_lek_schade buisverbindingenaantasting 18,5 %{ biochemisch 1~600 ~700 9.9%1.2 (Integraal)geautomatiseerd rioolbeheerDe gemeenten hebben het rioolbeheertot taak, waarvoor voldoende en effi-ci?nte middelen ter beschikking moe-ten staan. E?n daarvan is het geautoma-tiseerde rioolbeheersysteem. Een goedh-~__~~~-,-::::::::=:::::::=----- __b_efo~n_c_a._75_%-l functionerend systeem maakt het mo-verdelingsschade gelijk dat op verschillende niveaus bin-totaalschade 100% nen de gemeente, informatie kan wor-aantasting 6,5%-----0;,; d . . ld d' I' .{chemisch) A\=~~ en UltgeWlsse om e no enng 10stand te houden. Het gaat om het be-st~urlijke,management- en uitvoerendmveau.Daarnaast is integratie gewenst metplannen en activiteiten van zuiverings-en waterschappen.De opzet van rioolbeheer dient ratio-neel te zijn, dat wil zeggen het moetworden gebaseerd op inspecties en eenbeoordeling van het milieutechnisch-en hydraulisch functioneren van de rio-lering (basisrioleringsplannen).Het inrichten van het omschreven ri-I-m-aTte-'ri-aa--'-[g~e7"br-u--'-ik~~~~--~~~-----1ooibeheer is, vanwege het grote aantal~~t~~, gegevens dat moet worden opgeslagengres en bewerkt, alleen mogelijk als daarbijkunststot IPVC 20%1 automatisering wordt gebruikt.Cement 1989 nr. 12 59Ic,..WE~._G~E~N_B_O_UW__~~~~~--,-1B_E_HEE_~R~~~~~~~_I_RI_O~L_E_RI_N_G_E~N_~~~~~_Gerichte informatie over de kwaliteitontbreekt, inspecties zijn niet systema-tisch uitgevoerd en zijn niet representa-tiefvoor het totale stelsel. Tochis priori-teitstelling van maatregelen nodig en isinzicht vereist in de financieringsbe-hoefte.4.2 RioolleeftijdEen riool moetworden vervangen als debovengrondse infrastructuur wijzigt enhet riool niet gehandhaafd kan worden,ofals het riool ophoudt te functioneren[8].De huidige problematiek Van de riole-ring heeft in hoofdzaak betrekking ophet om technisch/kwalitatieve redenenslecht functioneren van een riool.In de prakqLkblyktdat hoe ouderhet ri-ool wordt (fig. 1), aanvankelijk kan wor-den volstaan met een vrijwel constantbudgetvoorperiodiekonderhoud (zoalsreiniging). Naarmate de technische le-vensduur dichter wordt genaderd, ne-men de risico's van slecht functionerentoe en is jaarlijks meer geld nodig voorcorrectief onderhoud (reparaties e.d.).Het niet exact vast te stellen tijdstipwaarop een sterke stijging van het cor-rectieve onderhoud begint, is het mo-mentwaarop de technische levensduurwordt bereikt. De absolute levensduurwordt bereikt als ernstige schade-gevallen niet langer te repareren zijn eneen volledige sanering of vervangingnodig is.De economische levensduur wordt be-reikt op het tijdstip waarop het riooldaadwerkelijkk wordt vervangen ofge-saneerd (ziefig. 1).Teneinde definancieringsbehoefte tekunnen schatten en prioriteiten te kun-nen stellen, is een indicatie nodig vanhet tijdstip waarop de technische le-vensduur wordt bereikt. De restlevens-2. Planvorming rioolbeheerIn zijn notitie aan de Tweede Kamer [3]adviseert de minister van VROM, gege-ven de problematiekvan de rioolstelsels,de gemeenten te komen tot de opzetvanintegrale rioleringsplannen. Een derge-lijk plan is een strategisch (beleids)in-strument waarin staan aangegeven dekwaliteitsdoelstellingen met betrek-king tot het rioolstelsel, de gesignaleer-de tekortkomingen en hoe deze op teheffen. Een en ander afgestemd op an-dere infrastructuurplannen en de plan-ning en financiering van deze maatre-gelen.Een integraal rioleringsplan omvat devolgende onderdelen:- basisrioleringsplan;- kwaliteits- en renovatieplan;- onderhouds-, inspectie- en beheers-plan;- financieringsplan.Op .elk onderdeel wordt nader inge-gaan. Opgemerkt wordt dat een inte-graal rioleringsplan een concreet actie-porgramma omvat voor de eerste vijfjaar, een globale prioriteitstelling voorde daarop volgende vijfjaar en een indi-catie van te verwachten problemenvoorde daarop volgende periode van 30jaar.Elke vijfjaar wordt het plan bijgesteld.3. BasisrioleringsplanDit plan omvat de berekeningsre-sultaten van de afvoercapaciteit van hetrioolstelsel en de berekeningsresultatenvan de effectenVan het stelsel op het mi-lieu. De resultaten geven aanwaar in hetstelsel verbeteringen moeten wordenaangebracht. Dat kunnen zijn:- vergroten van de leidingen;- verhogen of verwijderen van regen-wateroverstorten;- wijzigen van pomp- en bergingsca-paciteiten;- aanbrengenvanvoorzieningenomdevuiluitworp te verminderen. 1 Levensduur van een riool in relatietot de jaarlijkse kostenduur wordt dan gedefinieerd als de pe-riode tussen T, (actuele leeftijd) en T,.Met behulp van gedragsmodellen is eeninzicht te verkrijgen in de restlevens-duur (fig. 2).4.3 KwaliteitsbeoordelingHet bepalen van de restlevensduur vaneen riool kanonderdeelzijnvan de kwa-liteitsbeoordeling die moet worden ge-baseerd op de resultaten van inspecties(fig. 3).Het verzamelen van inspectie-informa-tie kan bestaan uit een 10 tot 20% grotesteekproef op een aantal riolen binneneen zekere categorie (populatie). Een ca-tegorie is een groep riolen met gelijk-soortige eigenschappen (buismateriaal,gemiddeldejaarlijksekosten1tajaren.., . ,','--;";'~~2Jrcalamiteitmaatschappelijkekosten -------k'~~"correctief onderhoud.... ... periodiek onderhoud?.. ' .... ' ..4. Kwaliteits- en renovatieplan4.1 AlgemeenIn het proces van planvorming voor eenintegraal rioleringsplan, blijkt over hetalgemeen voldoende inzicht te bestaanin het hydraulisch en milieutechnischfunctioneren van een rioolstelsel. Vaakkan worden volstaan met het actualise-ren van de bestaande plannen.Geheel anders ligt het met de opstellingvan een kwaliteits- en renovatieplan.Deze plannen moeten worden afge-stemdop de milieudoelstellingenvan dewaterkwaliteitsbeheerders. Daarbijdient men te streven naar optimalisatievan het afvalwatersysteem en minimali-satie van de maatschappelijke kosten.60 Cement 1989 nr. 12periodiekemaatregelen:_ onderhoud_ inspectiefunctie,_ afstromingoptimalisatie,_ instandhouding~ sanering_vernieuwingwaarnemenpeoordelenplanvorming3Kwaliteitsbeoordeling op basis vaninspectie4.4 Restlevensduurmodel ~ korte en langetermijnplanHet is denkbaar voor verschillendeschadetypen gedragsmodellen op testellen waarin de effecten van verande-ringen in de tijd met betrekking tot deomgeving, de aardvan het afValwater enhet buismateriaal zijn verdisconteerd.Daarbij is het nodig grenstoestandenvast te stellendie zijn afgeleid van de aanrioleringen te stellen functionele eisen.Op korte termijn lijkt de bruikbaarheiddoorhet ontbreken van een groot aantaldetailgegevens niet groot. Daarom zijnempirische modellen ontwikkeld,waarmeevoor ge?nspecteerde riolen eenrestlevensduurkanwordenberekend opbasis van inspectieresultaten (zie fig. 2;modeIDHV).De uit inspectieresultaten en wegings-factoren berekende puntenscore wordtin het model ingevoerd. De uitkomst iseen restlevensduur op grond waarvaneen planjaar voor vervanging (sanering)kan worden vastgesteld. Onderlingevergelijking van de planjaren geeft eenindicatie voor de prioriteitstelling.Een dergelijk model is bij uitstek ge-schikt voor het onderbouwen van eenalgemeen kwaliteitsbeeld, het signale-ren van riolen waar risico's zichkunnenvoordoen, het vaststellen van die riolen--0----0----0----0-----0-eist grote bekendheid met de plaatselij-ke situatie en moet dus altijd samen metlokale experts worden verricht.Op basis van de klasse-indeling van deschadebeelden volgens de schadecata-logus en de wegingsfactoren bij de scha-debeoordeling, kan voor elke ge?nspec-teerde leiding een puntenscore wordenberekend.uitwerking (model DHV)_c_R= Tt .[1 +l9.J?.[ fmax-f. ] 1+ijTt fmax-fmmalgemeen model~= afb~ = afname levensduur in de tijdf =waarderinga,b =co?fficienten160Niet elk schadebeeld heeft even ernstigegevolgen. De ernst van de schade en denoodzaak tot het treffen van maatrege-len, hangt af van de omstandighedenwaaronder de schade wordt aangetrof~fen (bijvoorbeeld verschil in beoorde-ling tussen een lek riool in zandgrond ofin klei).Door aan elk van de verschillende scha~degroepen per rioolcategorie wegings-factoren toe te kennen, kan de ernst vande schade onderlingwordenvergeleken.Vaststellen van de wegingsfactoren ver-- een aantal schadegroepeh;- perschadegroep een aantal schadebe-schrijvingen (schadebeelden) gerang-schikt naar toenemende ernst (scha-deklasse).Randvoorwaarden ten aanzien van deschadegroepindeling zijn:- de gelijksoortigheid van de schadege-vallen;- het al of niet tijdgebonden zijn vanschade;- een indeling naar het object waaropde schade betrekking heeft (buiswandofverbinding);- constructieve offunctionele schade.De schadebeelden per schadegroep zijnin een 5-schaal (klassen) gerangschikt.Klasse 1 betekent geen schade, klasse 2lichte schade, klasse 5zeer ernstige scha~de. Figuur 4 geeft enkele voorbeelden. financieringsplanEssentieel bij de schadecatalogus is dat ~-'=============-_~uitsluitend de waarneming wordt be-schreven. De beoordeling van de waar-neming is subjectiefen hangt afvan eengroot aantal lokale en incidentele om-standigheden. De beoordeling kan enmag dus niet in een standaard-catalogusworden genormaliseerd (9].150140130R = restlevensduurTt = verwachte levensduur bij bouwTa =aduele leeftijdfmax =kwaliteitsscore bij technische levensduurfmin = minimum kwaliteitsscoref = totale kwaliteitsscoreC = co?fficient bepalend voor verloop van de veroudering2 Gedragstllode1 rest1evensduur150 --.-----,~----cr--.---,140+_-t---+---+---+-----j-_-+----In?-t---t-----t---t---+---j---t----j120110-k-''c----f--100 +-'''''~l__-__+-----+-- --- ------- ----~:~ - I-=--=~~=+=~-+~-!? II:~ -. Irioolleeftijd_-+it~66'5;---Ji: =-~lJ~=CJr:~+-----jo ,100 110 120------7 waarderingTijdens de inspectie is het noodzakelijkde waargenomen schade op standaard-wijze te classificeren. Hierover en overde inspectietechnieken volgt binnen-kort een artikel in deze serie. Volstaanwordt hier met te wijzen op de thans alsontwerpnorm NEN 3399 beschikbareschadecatalogus van RIONED. Dezecatalogus bestaat uit:fundering) en verkerend onder gelijkeomstandigheden (ouderdom, grondge~steldheid).De categorie-indeling is eenvoudig vastte stellen op basis van een riooldatabankvia een rioolbeheerprogramma.Cement 1989 nr. 12 61ILWE~~G~E_NB__O_uw_._~ IBEHEER IRIOLERINGEN5. Onderhouds-, inspectie- en be-heersplan5.1 Periodiek onderhoudIn het eerste artikel in deze serie (zie Ce-ment nr. 7/8) is uitgebreid ingegaan ophet functioneren van rioleringen. Daar-om hier in het kort de effecten die eenslecht onderhouden stelsel met zichmee kan brengen. Te denken valt aan:- de volksgezondheid;- het leefmilieu;- verlies aan berging;de duurzaamheid van de rioollei-dingen;- verontreiniging van oppervlakte-water.Een en ander vereist periodiek onder-houdwaarvan de aard enfrequentie zul-len afhangen van de lokale situatie en deeen zodanige kwaliteitsverbetering teverkrijgen dat een volledige levens-duurcyclus is gegarandeerd;vervangingsmaatregelen, zowel inopensleufals in sleufloze technieken.Van de jaarlijks te renoveren lengte ri-oolleidingenvindt 95% plaatsvolgens detraditionele open sleuf methode. In deoverige gevallen wordt kousrelining ensliplining relatiefveel toegepast.-------------++-~-~~~- ---+t--t-++'1--o-l+-LLL-4-LLL-4-LLL-4-LLL-4-LLl-4-LLl-4-LLl...L.f-.LL.L...L.f-LLl...L.f-LLl...L.f-LLl...L.f-1995 2000 2005 2010 2015 2020 2025 2030 2035 2040 2045 2050jaar van renovatie5-+-~-A*15251020+-~~~~~~+~~~~~-4.5 RenovatiemaatregelenBij renovatiemaatregelen kan wordengekozen uit:herstelmaatregelen bij lokale defec-ten voor een beperkte levensduurver-lenging;- saneringsmaatregelen als de con-structie nog voldoende sterk is omwaar detailonderzoeknodig is en het af-stemmenvan rioolrenbvatie met anderemeerjarenplannen (bijv. die van wegen).Voorts is het met dit model mogelijk definanci?le lange termijnplanning te on-derbouwen.Het model voorspelt geenszins hetjaarwaarin het riool bezwijkt ofmoet wor-den vervangen. Voordat tot vervangingwordt overgegaan is altijd gedetailleerdkwaliteitsonderzoek noodzakelijk.Het model gaat uit van een in de tijd ge-leidelijke vermindering van de kwali-teit. Omdat deze aanname nietjuist be-hoeft te zijn is het altijd noodzakelijk ineen rioolstelsel de kwaliteitsafnameblijvend te bewaken. Een voorbeeld vande toepassing van het model is opgeno-men in figuur 5, waarin een renovatie-plan voor korte en lange termijn is bere-kend.Voorbeelden schadeclassificatiefoto schadegroep schadeklassea aantasting 5b scheurvornring 5c lekkage 3_ ~ ~ M ~ ~ _ ~ ~ ~ ~jaar van renovatie8054023,15 3.2125---,81tfO 1,04~27 0,00 I I I45 Renovatiekosten rioolstelsela. renovatiekosten op korte ennriddellangetenrrrijnb. renovatiekosten op lange ternrijnGegevens: Rouwdienst Enschede-:::C-:--::-::-:~~-~~-'----~----'-~~~~-~-----~~---------'----orenovatiekosten x ft 1000.000,-1062 Cement 1989 nr. 12resultaten van periodieke inspecties.Het onderhoud bestaatinhoofdzaak uitonder hoge druk reinigenvan hoofdrio-len, het reinigen van kolken en het pe~riodiek onderhouden van bijzondereconstructies in het rioolstelsel.5.2 Klachtenregistratie en -behandelingKlachten over rioleringen betreffenveelal verstoppingen (wateroverlast),stank en verzakkingen.Klachtenregistratie is een belangrijk, zoniet het enige hulpmiddel dat via defunctionele kwaliteit, inzicht verschaftin de technische kwaliteit van de huis-aansluitingen.Bovendien bestaat er een relatie tussenhet aantal klachten en de ouderdom enkwaliteit van het rioolstelsel. Dit is ge-bleken uit een analyse van de klachtenvan bewoners uit een woonwijk van destad Enschede [11].Uit dit onderzoek is gebleken dat eenaanzienlijke meerwaarde valt te ontle-nen aan de klachtenregistratieen dewij-ze waarop de klacht is behandeld enwelke kosten dit met zich heeft meege-bracht, indien de klachten op een syste~matische en eenduidige manier wordenverwerkt.Op basis van een duidelijke registratiekan voor een woonstraat ofwijk, infor-matie worden afgeleid omtrentde kwa-liteitvande hoofdriolen en huisaanslui-tingen. Door vastlegging van de kostenvan afhandeling per soort klacht is hetmogelijk een financi?le keuze te makentussen uitstel van vervanging met daar-bij de noodzakelijke reparaties en hetvervangen van hoofdriolen. Voorts kanuit de analyse de noodzaak blijken totsystematische vervanging van huis- enkolkaansluitingen.De registraties moeten systematisch engeautomatiseerd worden opgeslagen.5.3 CorrectiefonderhoudOndercorrectiefonderhoud wordt ver-staan onderhoud aan het rioolstelselmet een niet periodiek karakter. Dit on~derhoud is een gevolg van klachten ofwordt ge?nitieerd vanuit eigen waarne-ming. De activiteiten hebben een ad hockarakter.Tot deze onderhoudswerkzaamhedenbehoren:- opheffen van verstoppingen;- kleine reparaties aan onderdelen vanhet stelsel;- herstel van gaten in het wegdek voorzover deze het gevolg zijn van de rio-lering;- herstel van gebreken in het hoofdri-ool;- reparaties aan putten;Cement 1989 nr. 12- vervangen defecte opzetstukken,spruitstukken, standleidingen enz.Een deel van deze werkzaamheden iseen gevolg van onvoldoende technischekwaliteit van het hoofdriool of vanhuis- en kolkaansluitingen. Een anderdeel heeft betrekking op kleine repara-ties, die altijd zullen voorkomen. Jaar-lijks is daarmee een vrijwel vast bedraggemoeid.In verband met de financi?le keuze tus-sen repareren en vervanging van het ri-ool, is het noodzakelijk de kosten vanhet correctieve onderhoud gespeci-ficeerd te registreren. De registratie vandeze kosten volgt daarmee de klachten~registratie.5.4 Inspecties voor bijstellen meetjarenplan-nenTeneinde het inzicht in dekwaliteits~toestand van het rioolstelsel tevergrotenalsmede om de veroudering en afnamevan constructieve kwaliteit van het ri-oolstelsel te kunnen evalueren is hetnoodzakelijk inspecties met een bepaal-de frequentie te herhalen. Over de fre-quentie en de gangbare inspectietech-nieken volgt in deze artikelenserie bin-nenkort een bijdrage.Opgemerkt wordt dat hierbij extra aan-dacht nodig is voor de groep riolen uitde periode 1941-1965, gezien de in dietijd toegepaste voegafdichtingen in deverbindingen (met grote kans op lekka-ge) en de vaak inferieure betonkwali-teiten.5.5 DetailinspectieDetailinspecties zijn nodig in die geval-len waar een afweging van prioriteitennoodzakelijk is eu/o,f niet vaststaat ofhet riool moet worden vervangen dan-wel gerenoveerd ofgerepareerd.De detailinspecties kunnen bestaan uittv-inspecties, man-inspecties al of nietin combinatie met het makenvan boor-kernen.Voorts is het noodzakelijk een aantalpunten in het rioolstelsel met een be~paalde regelmaat te inspecteren zoalsgemalen,stuw- en overstortputten,ont-vangputten van persleidingen, schui-ven, kleppen enz. Een deel van deze in-specties kan met het reguliere onder-houd worden gecombineerd.Ten slotte zijn nog de volgende inspec-ties nodig:- naar aanleiding van klachten;- naar aanleiding van storingen;- in opdracht van derden aangelegde63IWEGENBOUW IBEHEERriolering op grond van een aansluit-vergunning;- op grond van de lozingsverordening;- bemonstering van afvalwater indientwijfel bestaat omtrent de nalevingvan de lozingsverordening of op di-verse lokaties het ontstaan van schade(bijv. aantasting) wordt vermoed.In de praktijk blijkt dat genoemde in-specties voor een deel kunnen zijn on~dergebracht bij verschillende gemeen-telijke diensten. Dat is organisatorischgezien geen goede zaak. Rioolbeheerbehoort in ??n dienst te zijn onderge-bracht.6. FinancieringsplanHet geheel van maatregelen dient teworden gefinancierd uit inkomsten vande burgers die prof~t van de voorzie-ning hebben. In een fInancieringsplanworden dekkingsmiddelen geanaly-seerd en wordt nagegaan hoe meerjarigde uitvoering van de noodzakelijkemaatregelen kan worden gefinancierd.Dit kan aanpassing van de financie-ringswijze tot gevolg hebben.Het is noodzakelijk de financi?le analy-ses te baseren op langjarige rioolver-vangingsscenario's (30-40 jaar).7. Autom.atisering gegevensver-werkingDe planontwikkeling en planevaluatiewordt ondersteund door speciaal voordit doel ontwikkeldesoftware die de ge-gevens bevat van het volledige rioolnet,gegevens van inspecties, klachtenre-gistraties, kostengegevens, planningsge-gevens, administratieve gegevens, gege-vens m.b.t. aansluitingen op de rioleringenz.Met behulp van een dergelijk program-ma is het mogelijk:- de dagelijkse beheer- en onder-houdsactiviteiten te plannen, te bud-getteren en te bewaken;- analyses van inspectieresultaten uit tevoeren;- prioriteitstellingen te onderbouwen(restlevensduurprognose);- budgetten op te stellenen te bewaken;- meerjarenplanningen op te stellen;- kwaliteitsbewaking te effectueren;- beleidsinformatie te genereren;- het voeren van het dagelijkse beheer(rioolmanagement);- het afstemmen van maatregelen methet overig vastgoedbeheer.De databestanden moeten direct kun~nen worden gebruikt voor het hydrau-lisch doorrekenen van het rioleringsnet.De programma's zijn als standaard soft-ware voor een PC in Nederland ver-krijgbaar. In ongeveer 120 gemeenten64zijn thans dergelijke systemen ge?mple-menteerd; bij slechts een (beperkt) deelvan deze gemeenten blijkt het geauto-matiseerde systeem voor rioolbeheerdaadwerkelijk operationeel.SlotbeschouwingIn principe is rioolbeheer de contextvandeze artikelenserie. Uit ditvierde artikelblijkt wel dat rioolbeheer geen mate-riaaItechnisch of schade/levensduur-verhaal is. Het is ook geen softwarepro-gramma dat als een dienstregeling aan-geeft wanneer er hoe gehandeld moetworden.Rioolbeheer is complex en steeds moetde beheerder op basis van veel facettenbeslissingen nemen wat te doen met hetstelsel ofonderdelen daarvan. Daarbij isautomatisering van de gegevensver-werking eenbelangrijkhulpmiddel.Be-nadrukt wordt dat een optimaal beheergebaat is bij een centrale gemeentelijkeinstelling waar zowel aanleg als inspec-tie en klachtenregistratie op eenduidigewijze worden verwerkt.Literatuur1. Onderhoud aan infrastructuur, Mi-nisterie van VROM, DHV 1985.2. De financieringsproblematiek vanhet Nederlandse rioolstelsel; prof.Boorsma, 1986.3. Notitie Riolering; Tweede Kamer,1986-1987; 19826 nrs. 1 e.v.4. NPR 3220 Buitenriolering Beheer;NNI 1987.5. Opties voor toekomstig rioleringsbe-heer in Nederland; Grontmij, MoretAdvies, Stibbe, Blaisse deJong (1989).6. Kwantitatief onderzoek vrij vervalriolering in Nederland, 1988, NIPO.7. Riolering, Veilig en Zeker; Vat, Sna-terse, Wiggers, de Ingenieur, april 1987.8. Empirisch model voorspelt restle-vensduur riolen; C. Snaterse, Land enWater, dec. 198B.9. Vergelijking van resultaten van foto~en TV-inspectie, Vat, Snaterse; Aqua-tech 1988.10. Rioolschadecatalogus; ontwerpNEN 3399; Stichting RIONED 1989.11. Integrale rioleringsnota gemeenteEnschede; Bouwdienst EnschedelDHV,1988.12. Klachtenanalyse; Snaterse; Aquatech1988.13. Toetsing van onderdelen van de on-derhoudsbegroting; gemeente DenHaag, DHV 1986.14. Handboek classificatie en beschrij-ving van schadebeelden bij visuele lei-dinginspectie; DHV 1988.Cement 1989 nr. 12