cement 1999 38RENOVATIE BRENGTLICHT, OVERZICHT EN RUIMTEIn 1997 begon in Den Haag de ingrijpende renovatie van de stadsschouwburg aan het KorteVoorhout. In het nieuwe theaterseizoen van dit jaar zal het gebouw, herschapen door de Belgischearchitect Charles Vandenhove, zijn deuren weer openen. De architect liet veel intact, vooral vanhet monumentale paleisje aan de voorzijde. Zijn ingrepen brengen overzicht, licht en ruimte engeven de wat verwaarloosde toneelgebouwen aan achter- en zijkant harmonie ten opzichte vanhet voorpaleis en het stadsgezicht.Toneelhuisafgebroken enweer in opbouwfoto: Peter MullerFrans OremusA r c h i t e c t u u r & o n t w e r pU t i l i tei t sb o u wKoninklijke SchouwburgHet primaire doel van de renovatie van de schouw-burg -die werd gebouwd aan het begin van de negen-tiende eeuw- is het verbeteren van de toegankelijk-heid, de brandveiligheid en de toneelfaciliteiten.Daarnaast werd het tijd om eenheid te scheppen inde collage aan materialen, stijlen en volumes, die hetgevolg zijn van het grote aantal verbouwingen enrenovaties dat het gebouw in de loop der tijd heeftondergaan. De niveaus in de voorbouw (het oudepaleis) zijn gehandhaafd, maar in de zijbeuken ende ruimtes naast het toneel zijn niveaus weggehaald.In de nieuwe en is licht gecre?erd door middel vaneen glazen trappenhuis.In de zijbeuken en achterbouw was door het groteaantal verbouwingen een wirwar van (soms inpan-dige) ruimten ontstaan, die veel-al gebruikt werdenals kantoorruimte. In dit gedeelte is -net als aan deachterkant van het toneel- in de loop der tijd gepoogdom de niveauverschillen tussen de hoge verdiepin-gen aan de voorkant en de lagere etages rond de zaal,te overbruggen. In deze oude situatie, waar allerleigrote en kleinere trappen leidden naar kantoor- enopslagruimten, kleedkamers, garderobes en andere`dienstruimten', was het moeilijk de ori?ntatie tebehouden.Vandenhove heeft hier orde aangebracht doorniveaus weg te halen. De zijbeuken zijn gedeeltelijkvervangendoortweehogeglazentrappenhuizenmetdaklichten, die ruimschoots daglicht verspreiden inhet gebouw. De traptreden en bordessen worden uit-gevoerd in gezandstraald glas. 's Avonds zullen dezetrappenhuizen opvallen door een lichtkunstwerk.I n g r e p e nDe trappenhuizen vormen ? aan de buitenkantalthans ? in architectonische zin ??n van de meestdrastische ingrepen van de architect. De eigenheidvan het typische, negentiende-eeuwse voorgebouwblijft bestaan, en ook het nieuwe toneelhuis iszoveel mogelijk binnen de contouren van het oudetoneelhuis ontworpen. De architect heeft wel hetprofiel van de zijgevel gewijzigd.Indenieuwesituatielijktdebouwmassaveelmindermassaal. De gevel verspringt trapsgewijs en golvendvia gebogen daken, `als een cascade van beton enkoper', waardoor het monumentalekarakterbewaardblijft. De gevel van het nieuwe betonnen toneelhuisA r c h i t e c t u u r & o n t w e r pU t i l i tei t sb o u wcement 1999 3 9Geschiedenis Haagseschouwburg.1766: Architect Pieter de Swart krijgtvan Prins Christiaan van Nassau-Weilburg en zijn vrouw PrinsesCaroline opdracht voor de bouw vaneen stadspaleisje.1802: Het paleisje wordt door architectJ.J. van Duifhuys verbouwd tot schouw-burg. In 1804 volgt de feestelijkeopening.1863: De eerste grote verbouwing van deSchouwburg, die dan al het predikaat`Koninklijk' mag voeren. Vooral de zaalwordt ingrijpend gewijzigd.1911: Op advies van de brandweerwordt de schouwburg geslotenvanwege brandgevaar.1913-1914: Tweede grote verbou-wing, waaronder nieuwe ontsluitings-structuur (trappenhuizen, nooduit-gangen en toegangen tot de zaal).1929: Bouw nieuwe toneeltorenachter de schouwburg naar ontwerpvan architect H. van Zeggeren, dietevens een gietijzeren draaitoneelontwierp.1966: De schouwburg krijgt vanhet rijk de status van beschermdmonument.1989: Renovatie dak en gevel.1992: Verbouwing toegangshal enaanbrengen van muurschilderingSol Lewitt.1997-1999: Derde grote verbouwingdoor Charles Vandenhove.foto: Peter Mullerheeft een horizontale en verticale profilering gekre-gen die verwijst naar de stijl van de voorgevel aanhet Korte Voorhout. Het koper in de zijgevel komtterug in de bestaande kopgevel van de toneeltoren,die de architect ook met dit materiaal bekleedde. Detoren springt hierdoor meer in het oog dan voor derenovatie en beklemtoont de theaterfunctie van hetgebouw.B e t o n a l s e i n d p r o d u c tVandenhove -bekend om zijn gebruik van beton alseindproduct- stelde als voorwaarde dat de gevel vanhet toneelhuis in schoon beton werd uitgevoerd.Constructie-adviseur ABT heeft met name voor delange wanden waar binnen/buiten situaties voor-komen en waar hoge eisen werden gesteld aan deesthetica, constructie en uitvoering zoveel mogelijkge?ntegreerd.InderubriekConstructie&Uitvoeringis daaraan een apart artikel gewijd.Omtrent het uiterlijk van het schoon beton brachtVandenhove een referentieproject in. Foto's van eendoor hem ontworpen woonhuis in Esneux (Belgi?)maakten deel uit van het bestek. Ook in dat projectwaren in het schoon beton dezelfde V-vormige profi-leringenaanwezigdiehijindegevelsvandeschouw-burg wenste.Het werd gaandeweg duidelijk dat alleen met eenspeciale betonspecie deze profileringen gemaaktkonden worden.Daarom besloten architect en constructeur te kiezenvoor zelfverdichtend beton, ook wel self compactingconcrete (SCC) genoemd.Deze betonspecie bezit een hoge vloeibaarheiden vult zonder verdichting de bekisting volledig.Ook om de raamsparingen kan het beton zijn wegvinden. De door Vandenhove gewenste V-vormigeprofileringen die de gevels sieren, konden moeite-loos worden gerealiseerd. Wel is van tevoren eenproefwand gestort van 2 x 2 m2 waarin het resultaatvan de mengselsamenstellingen vooraf kon wordenbeoordeeld.Deze toepassing van zelfverdichtend beton in bui-tengevels is zowel esthetisch als technisch geslaagd.Bij ??n wand, waarin over vier verdiepingen ramenvoorkomen, bestaat het gevaar dat ter plaatse van devensters scheurvorming kan optreden. In de prak-tijk, zo verwacht prof.ir.F. van Herwijnen (als raad-gevendingenieurvanABTbijhetprojectbetrokken),zal die scheurvorming beperkt blijven en nauwelijkszichtbaar zijn. Het voorstel om ondiepe zaagsnedenaan te brengen die als `scheurinleiders' zoudenwerken, werd door de architect om esthetischeredenen verworpen.S c h o o n b e t o nDe kansen voor schoon beton, gemaakt met zelfver-dichtendbeton,hebbendoordeproefwandendetoe-passing bij de Haagse Schouwburg een nieuweimpuls gekregen, zo stelt Van Herwijnen. "Tot nutoe was er sprake van een vormgevingsarmoede bijkolommeninterplaatsegestortbeton:erwarentweedoorsnedevormen rond of vierkant/rechthoekig.Detoepassingvanzelfverdichtendebetonspecievoorschoon beton in buitengevels biedt hele nieuwekansen. Het is een toepasssing die mogelijkhedenaanreikt om een nieuwe vormentaal te laten ont-staan. Je kunt veel meer met scherpe hoeken werkenen voor vrijwel alle denkbare profileringen kiezen.Daarnaast is het een heel mooi product om te zien;het oppervlak heeft minder pori?n en nadert de kwa-liteit van natuursteen."Z i c h t l i j n e n v e r b e t e r dIn het interieur van de schouwburg zullen de zicht-lijnen verbeteren doordat de toneelvloer ten opzichtevan de zaalvloer wordt verhoogd, en er een nieuweparaboolvormige zaalvloer wordt gemaakt. De ver-hoging van de toneelvloer herstelt een fout die werdgemaakt bij een verbouwing van het toneelhuis in1930. Men verhoogde de ? licht oplopende ? vloercement 1999 310Plattegrond situatie 1995voor de renovatieGevel met de vele ramenfoto: Peter MullerA r c h i t e c t u u r & o n t w e r pU t i l i tei t sb o u wom haar recht te krijgen, maar er werd gekozen vooreen verkeerde hoogte. Het laagste punt van deschuine vloer werd als uitgangspunt genomen inplaats van het gemiddelde. Dit verstoorde de subtieleband tussen acteur en publiek in ernstige mate,omdat in deze tijd gebruik werd gemaakt van eencoulissendecor dat perspectief suggereerde.Omdat de verhouding tussen de twee schuin vanelkaar weglopende vloeren van zaal en toneel wasverstoord, verviel de illusie van het perspectief.Met het nieuwe podium is deze fout weer hersteld.Monumentenzorg stelde als voorwaarde voor debouw van een nieuwe toneelvloer dat de oude intactzou blijven. De oude toneelvloer dateert van 1930 enis uniek in Nederland omdat het een draaitoneel ismeteenconstructievangietijzer.Erkoninzeerkortetijd een nieuw decor tevoorschijn worden getoverd,eenvoudigweg door het krakende en piepende giet-ijzeren gevaarte te draaien tot het achterliggendedecor naar het publiek gericht stond. In de theater-wereld heeft het gebruik van deze techniek nooitecht opgang gedaan, waardoor het draaitoneel in deHaagse Schouwburg uniek is gebleven. Om diereden wilde Monumentenzorg het gietijzeren draai-plateau intact houden, ondanks het feit dat er nietsmeer van te zien is nu het nieuwe podium er over-heen is gebouwd.Het interieur van de Schouwburg werd verder gewij-zigd door een verbreding van de toneelopening enhet plaatsen van dragende betonwanden aan de bin-nenkant van de toneeltoren, die het geheel een rus-tiger uiterlijk geven. Ten behoeve van de geluids-isolatie werden in de toren zware betonnen vloerengestort, alsmede zware wanden die de scheidingvormen tussen de kantoor- en dienstruimten en hettoneel.S o l L e w i t tCharlesVandenhoveis,metdezerenovatie,nietvoorhet eerst betrokken bij de Haagse schouwburg. In1992 tekende hij voor de ingrijpende verbouwingvan de hal van de schouwburg.Hijbouwdeaandezijkantvanhetpaleisjeeenglazenruimte voor de kassa. Ook toen hadden de ingrepenin deze verbouwing tot gevolg dat er licht en ruimteontstondindehal,dieaanvankelijkuitverschillende,kleinere ruimten bestond. Vandenhove werkte in1992 samen met de Amerikaanse kunstenaar SolLewitt, die een in het oog lopende muurschilderingontwierp (in de wandelgangen `de streepjesmuur'genoemd). Hoewel de muurschildering in 1992 veelkritiek onvervond, zal ze in de huidige renovatiegehandhaafd blijven. Wel zal ze worden bijgewerkt,omdat op sommige plaatsen enige schade is ont-staan.Vandenhove vindt dat er met zijn ingrepen eennieuw, modern gebouw is ontstaan, waarin eenheidis gebracht in de grote diversiteit aan stijlen. Hetgebruik van moderne technieken en materialen diemogen opvallen bij een dergelijk monumentaalgebouw, zijn voor hem vanzelfsprekend. "Je laat jeleiden door wat er staat, en probeert eenheid tebrengen in de collage van stijlen." sA r c h i t e c t u u r & o n t w e r pU t i l i tei t sb o u wcement 1999 3 11De Koninklijke Schouwburg,aanzicht vanaf het KorteVoorhoutfoto: Henk van der VeenGevelbeeld tijdens deuitvoeringfoto: Peter MullerHuidige stand van zaken foto: Henk van der Veen