A r c h i t e c t u u r & o n t w e r pU t i l i t e i t s b o u wcement 2005 4161 |Steeds meer afvalwaterzal straks worden door-gepompt.foto's 1, 4, 7: DigiDaan/dwr-Projectbureau A42 |Schets van het aanvoer-stelselIllustraties 2, 3, 5: DWR-Projectbureau A4Vier opvallende boostergemalen voor rwzi-west in AmsterdamPUMP IT UP!Vier boostergemalen met elk een geheel eigen gezicht wor-den dit jaar in het Amsterdamse stadsbeeld een opvallendeverschijning. Menige passant zal zich verbaasd afvragen:wat gebeurt daar? De stille en reukloze gebouwen verhul-len uiterst krachtige gemalen die hier letterlijk hun stinken-de best doen de excrementen van bijna een miljoenAmsterdammers vooruit te pompen. Een uitdaging voorvier architectenbureaus om met humor en creativiteit hetlicht te laten schijnen op werk dat voortvloeit uit activitei-ten in het kleinste kamertje in ons huis.De nieuwe moderne rioolwaterzuiveringsinrichting(rwzi) Amsterdam West in het havengebied vervangtde bestaande inrichtingen in Zuid en Oost, locatiesdie nodig zijn voor woningbouw in de groeiendestad. De uitbreiding van het Amsterdamse rioolstel-sel met twee nieuwe grote persleidingen van in totaal49 km vereist een andere aanvoer van het rioolwater.Daar zorgen vier nieuwe boostergemalen voor,bekend uit de baggerwereld maar ongebruikelijkvoor het transport van afvalwater. In de oude afvoer-structuur werd afvalwater opgeslagen in bergingenof overstorten en dan pas doorgepompt. Vanwege deverwachte steeds grotere hoeveelheid afvalwater isdat geen optie meer en is doorpompen effici?nter(foto 1).Het nieuwe persleidingtrac? bestaat uit een zuid-weststreng (met nieuwe boostergemalen in zuid enwest) en een oost-noordstreng (met boosters in oosten noord) (fig. 2). De persleidingen vari?ren in dia-meter van 600 tot 1800 mm en zijn gemaakt vangewapend beton en nodulair gietijzer. Tegelijk metde persleidingen worden twee mantelbuizen mee-gelegd, waarin het voor besturing en monitoringnoodzakelijke glasvezelnet een plek krijgt.De boostergemalen hebben verschillende capacitei-ten (1600 ? 4800 liter per seconde) en hebben 3, 4of 6 pompen. Onderweg pompen ongeveer veertigbestaande rioolgemalen het afvalwater rechtstreeksin de nieuwe persleidingen. Boosteren is in goedNederlands "het, met een pomp, in een geslotencircuit versterken van de druk c.q. opvoerhoogte".In de petrochemie, baggerij en drinkwaterwereld isboosteren een vaak toegepaste techniek. Toepassingvan deze techniek in de afvalwaterverwerking isniet minder dan revolutionair.Uit onderzoek van het Waterloopkundig Labo-ratorium (Delft Hydraulics) bleek dat de verwachtevoordelen zowel economisch, milieutechnisch, ope-rationeel, technisch en energetisch van aard zijn. Hetbouwen van boosters is goedkoper door een geringerondergronds bouwvolume en het ontbreken van ont-vangstkelders, geurbehandeling, waterslagketels ennooduitlaten. Om een idee te geven: voor een tradi-tioneel gemaal zou voor Zuid en Oost een opvang-kelder van circa 500 m3nodig zijn, voor Noord zou1000 m3en voor West zelfs 1500 m3moeten wordengebouwd. Met boosters is dat overbodig.Een boostergemaal is een volledig gesloten systeemwaardoor geen stankoverlast ontstaat. Zolang dedruk in de leiding hoog genoeg is, hoeft de boosterniet in werking te komen. Energiebesparing ont-staat ook doordat het afvalwater niet uit een ont-vangstkelder hoeft te worden opgepompt, waardoorde restenergie van het stromende water niet verlo-ren gaat. Elke booster heeft dezelfde soort pompenen in de gebouwen is dus niets bijzonders te zien.Daarom is ervoor gekozen het uiterlijk van degebouwen een eigen gezicht te geven, met behulpvan vier vooral jonge architectenbureaus die deboosters hebben ingepast in de omgeving.B o o s t e r N o o r dBonnemayer Architecten uit Uden tekende voor debooster die als eerste dit voorjaar in gebruik isgenomen. Het ziet eruit als een ruimtevaartuig datzojuist is geland (foto 3). Het boostergemaal bestaatuit een stalen beplating in de vorm van een soortbuis op een betonnen onderbouw. Doordat dezebetonnen onderbouw smaller is dan de metalenopbouw, wordt een deel van het leidingwerk zicht-baar gemaakt. De metalen huid van de buis bestaatuit schubben die op enkele willekeurige plaatsenzijn opgetild. Daarnaast zijn er verdiepte gotengemaakt op het stramien van de pompen. Door dehorizontale en verticale lijnen ontstaat een sugges-tie van beweging op een sokkel van beton. Dit wordtnog eens versterkt door de bekleding bij de verbre-ding in het gemaal vorm te geven als opliggendestalen riemen die vanuit de grond de huls aandrij-ven. De imposante vorm van Booster Noord aan deKlaprozenweg is volledig zichtbaar vanaf de weg.Nieuwsgierigen kunnen door patrijspoorten zienwat zich binnen (niet) afspeelt, want de zichtbarepompen geven hun daadwerkelijke activiteit geluk-kig niet bloot. Met de bouw werd in augustus 2003begonnen.Projectgegevensopdrachtgever:DWR Amsterdamarchitect:Bonnemayer Architectenconstructeur:Ingenieursbureau Van de Laaraannemer:Bouwmaatschappij Buitenhuis bvA r c h i t e c t u u r & o n t w e r pU t i l i t e i t s b o u wcement 2005 4 173 |Booster Noord is als eer-ste dit voorjaar ingebruik genomen.B o o s t e r Z u i dHet Rotterdamse architectenbureau GroupA heefteen `ruimteschip' in Amsterdam neergelaten datvooral 's avonds een bijzondere kijkervaring ople-vert. Overdag lijkt het een groot motorblok, uitge-voerd in blinkend rvs, dat de omgeving reflecteert(foto 4); in het donker branden de line-lights (ver-lichte naden) als de motoren draaien en dat geefteen impressie van een zojuist geland ruimtevoer-tuig. De verlichting is tijdens de opbouw meegeno-men en in pvc-slangen liggen de glasfiberkabels.Deze worden door middel van zestien lichtprojecto-ren in het gemaal aangelicht. De roosters in degevels worden verlicht via lampen in de lamellen.Booster Zuid is een compact maar functioneelobject dat is onderverdeeld in een hoog- en laag-spanningsruimte, een loopkat, de persinstallatie ende entree. De minimale ombouw rondom deze ele-menten bepaalt de vorm van het gebouw. Het isgelegen in een doorgangszone, bijna een nie-mandsland nabij autowegen, een metroviaduct entreinspoor op de hoek Spaklerweg en VanMarwijkkooistraat nabij de huidige rwzi-zuid (foto5). Ondergronds ligt een netwerk van kabels en lei-dingen waaronder de riolering. De booster vormteen knooppunt in deze infrastructuren. De bouwstartte begin 2004 en in augustus dit jaar wordt deoplevering verwacht.Projectgegevensopdrachtgever:DWR Amsterdamarchitect:GroupAconstructeur:ABT Adviseurs in bouwtechniekaannemer:Aannemingmij J.P. van Eesteren bvB o o s t e r O o s tBekkering Adams architecten uit Rotterdam heeftvoor de zekerheid aan alle zijden groot `booster' inhet prefab beton van dit gebouw laten printen. DeA r c h i t e c t u u r & o n t w e r pU t i l i t e i t s b o u wcement 2005 4184 |De futuristische boosterZuid heeft een gebogenrvs-schil met een reflec-terende huidfoto: DigiDaan/dwr-Projectbureau A45 |Locatie booster Zuid6 |Tekstpatronen in hetbeton van booster Oostfoto: Marcel vanKerckhovenopvallende sculptuur op het Zeeburgereiland inAmsterdam-oost ligt in een parkachtige omgevingaan de nog te realiseren Jachthavenlaan. Omdat hetgebouw een gesloten geheimzinnige doos is waargeen geluid of geur uitkomt, kan enige nadere aan-duiding geen kwaad. De vorm wordt gedicteerddoor de functies (pompen) die het gebouw huisvesten door de richtingen van de Jachthavenlaan en dekavel: het volume kraagt uit ter plekke van hetomloopbordes om de pompen te bedienen, hetdeukt in bij de ingangsdeuren en heeft insnoerin-gen en overstekken om de ventilatieroosters geheelonzichtbaar in het volume op te nemen. Hetgebouw plooit zich als het ware om de zware aan-en afvoerleidingen binnenin. Het dak is als een vijf-de gevel uitgevoerd zodat het gebouw een afzijdigobject is.De markante kantingen van deze booster zorgendat van alle zijden een telkens wisselende aanblikwordt geboden. Het gebouw is uitgevoerd in metkobaltblauw, groen en marmertoeslag gepigmen-teerd beton met een basreli?f patroon van cannelu-res die er als een web overheen lopen. Het spel vantekstpatronen is in reli?f gegoten in het prefabbeton op de voet van het gebouw en op de hogeredelen in verschillende dieptes in het beton gestof-straald en gegritstraald (foto 6). Hierdoor heeft hetvolume een filigreine en verfijnde uitstraling. Voorde pigmentering, de reli?fbehandelingen en de ver-schillende bewerkingen van het prefab beton zijnde mogelijkheden van dit materiaal optimaal benut.Zodat het beton een fraaie diep blauwgroene kleuren een rijke ornamentiek heeft gekregen. De bouwbegon in 2004 en de ingebruikname is deze zomerrond juli of augustus geplandProjectgegevensopdrachtgever:DWR Amsterdamarchitect:Bekkering Adams architecten (voorheen Juliette BekkeringArchitecten)constructeur:Ingenieursbureau DWR Amsterdamconstructie betonpanelen:ABT Adviseurs in bouwtechniekaannemer:Van Laere Infrabouw BVB o o s t e r W e s tHet Amsterdamse BUROBEB, tot 2003 bekend alsBEB Architecten, heeft zijn ontwerp min of meerverstopt in het Rembrandtpark in Amsterdam-west.Maar de verborgen technologie van het hoofdstede-lijk rioleringssysteem duikt zo nu en dan op in deopenbare ruimte. Alleen de entrees tot het gemaalen het zichtbalkon markeren de plek aan de bui-tenzijde van het park langs de Postjesweg. De loca-tie is bepaald door hydraulische en hydrodynami-sche aspecten en het bijbehorende leidingtrac? vandit gemaal. Dit boostergemaal ligt in het talud terhoogte van de brug waar park, water en weg elkaarkruisen. Waar de andere drie boosters opvallendemanifestaties zijn in hun stadsdeel is dit gemaalvolledig in de natuur ingepast (foto 7).In het Rembrandtpark onthullen alleen de curvesvan stijgende en dalende schanskorven het gebouw,in een samenvloeiing van gemaal, talud en water.De transparante hoofdingang slaat een wig tussenbrug en talud, waardoor de ondergrondse huid vande booster zichtbaar wordt. Het dak van het gemaal,dat op gelijke hoogte met het brugdek ligt, is eenbalkon met zicht over het park. Het completegebouw is gevat in een ondergrondse betonnen bakvan 45 m lang, 16 m breed en 8 m diep. In hetbegroeide talud toont de booster zich door een metgranietblokken gevulde schanskorfbekleding waar-in sparingen voor de ventilatie en koeling zijngesneden. De hoofdentree is opgebouwd uit eenstaalconstructie bekleed met rvs-strekkenmetaal.De nooduitgang bestaat uit een betonnen huid,eveneens bekleed met rvs-strekkenmetaal. In hetdonker van avond en nacht schijnt uit gaten enspleten en langs de waterlijn mysterieus blauwlicht.De bouw van deze grootste van de vier boostersstartte augustus 2003 en eind augustus dit jaarmoet het gemaal in gebruik zijn. Projectgegevensopdrachtgever:DWR Amsterdamarchitect:BUROBEBconstructeur:Royal Haskoningaannemer:Vobi bvTon BrehmA r c h i t e c t u u r & o n t w e r pU t i l i t e i t s b o u wcement 2005 4207 |Booster West is volledigin de natuur ingepastfoto: DigiDaan/dwr-Projectbureau A4