A r c h i t e c t u u r & o n t w e r pI n f r a s t r u c t u u rcement 2005 24Innovatieve contracten leerproces voor bouw en overheidPUBLIEK-PRIVATEPRIKKELS2 |Betuweroute, spoorbrugover Merwedekanaalnabij Gorinchem1 |In Canada bouwdeBallast Nedam al tussen1992 en 1997 de 12,9 kmlange ConfederationBridge naar Prince Ed-ward Island, met eenDBFM-contract voor 35jaarDe tijd van `Geef maar een tekening, dan reken ik eenprijs uit' lijkt ten einde te lopen. Rijkswaterstaat moeteen andere rol gaan innemen, mede ingegeven door debezuinigingen op personeel. De tijd van de grote regel-neef is voorbij en veel meer zal samen met het bedrijfs-leven aan infrastructuur worden gewerkt via allerleiinnovatieve contractvormen in Publiek-Private Samen-werking. PPS kan tevens de uitvoering versnellen, wantsommige wegen kennen een wel heel lange voorge-schiedenis.Zo dateren de eerste plannen voor de noordelijkerondweg van Den Haag uit 1938 en is de uitvoe-ring nu pas afgerond. Minister Peijs stelt in denota Mobiliteit dat aanleg en onderhoud in begin-sel in PPS-constructies worden uitgevoerd, met deoverheid als verantwoordelijke. Rijkswaterstaatmoet zich toeleggen op management en beheervan de hoofdinfrastructuur. PPS zal bijvoorbeeldals DBFM (Design, Build, Finance, Maintain) wor-den ingezet, maar alleen als het aantoonbaargoedkoper is dan traditioneel aanbesteden.Kanshebbers in de toekomst zijn de A2 bijMaastricht, A15/A4 Rotterdam-Maasvlakte-Ant-werpen, A27 Breda-Utrecht, Tweede Maasvlakte,Zuidas Amsterdam en het project Ruimte voor deRivier.Cement vroeg drie deskundigen om hun mening.Volgens ir. Jan Garvelink, consultant drs. MarcelHam en prof.dr.ir. Hennes de Ridder is hetpubliek-private leerproces begonnen, maar blijftde toekomst nog onduidelijk.Jan Garvelink over Betuweroute en HSL-Zuid:"Mistige mandaten"Als voormalig adviseur en co?rdinator vormgeving vande Betuweroute en de HSL-Zuid heeft ir. J.J. (Jan) Garvelinkde eerste ervaringen met PPS in de praktijk meegemaakt.Hij ging in 2004 met pensioen als divisiedirecteurStedelijke Knooppunten bij Holland Railconsult. Zijn stel-ling: Design&Construct kan niet zonder regisseur enspeelruimte voor opdrachtgever ?n opdrachtnemer."Wat je voor de ontwerper ziet verdwijnen bij D&C is deregelruimte om gaandeweg het project zaken bij te stu-ren; op z'n minst wordt dat sterk bemoeilijkt. Dan wor-den vormgeving en kwaliteit het kind van de rekening bijhet streven naar de laagste prijs. De overheid moet deaannemer niet de vrije hand geven in de vormgeving.Innovaties sneuvelen dan als eerste, want risico's wordenin geld vertaald. In D&C schuift de overheid (Rijks-waterstaat) de verantwoordelijkheid weg als cultureelopdrachtgever. Ons landschap wordt voor vele jarenbepaald en de overheid laat het gaan..."Zijn ervaring is dat meteen al met de Betuwerouteen de HSL-Zuid de vormgeving door kostenover-schrijdingen in het programma van eisen zwaaronder druk kwam te staan. "De schade voor land-schap en omgeving: een 75 km lange betonnengeluidsmuur dwars door ons land. Sinds 1994 hebik als co?rdinerend architect advies gegeven aan deoverheid voor deze projecten. Met name bij de HSLliet men na een ambitieuze start de vormgeving val-len. De politieke keuze voor D en C, zonder enigeervaring met het regisseren van goede vormgeving,was funest. Ze stelden alle hoop op kostenreductiedoor D en C en op private financiering. Het minis-terie van Verkeer en Waterstaat durfde volgens mijniet voor `ingenieurskunst' te gaan. Alsof d??r hetprobleem school!Je ziet nu dat het parlementair onderzoek (`com-missie Duivesteijn') niets concreets oplevert. Geenwonder, want we kregen mistige mandaten: somswas er een opdracht, soms niet, en we hebben zelfsaf en toe geen bevoegdheid gekregen van `DenHaag'. De projectdirecteur zou van de minister eenspecifieke opdracht voor vormgeving moeten heb-ben, net zoals de rijksbouwmeester dat in algemeenconditionerende zin heeft. De projectdirecteur isdan duidelijker het aanspreekpunt voor architectenen burgemeesters, de andere partners en de wel-standscommissies. Hij stimuleert constructeurs enontwerpers om mooie plannen te maken. En hijbeschermt het project tegen eenzijdig gedram van-uit de techniek of vanuit de vormgeving."W a a r d e n b o r g e nNieuwe contracten zijn volgens Garvelink lang nietaltijd nodig. "Routineprojecten kunnen in de stan-daard regeling (RVOI). Je hebt bij grote projecten weleen Masterplan nodig als het ingewikkeld is, bijvoor-beeld Utrecht Centraal. Partijen moeten in een pro-ject kunnen groeien, net als vroeger, maar D&C legtvroegtijdig bijna alles muurvast. PPS schept nieuweprocedures en verzuimt oude gewoontes in een nieu-we vorm te gieten. De rol van een projectmanager als`bewaker van waarden' is niet goed geregeld in D&C:wie is de co?rdinator en wie de eindverantwoordelij-ke? Infrastructuur is in een vol land als Nederlandzeer ingrijpend. Dat kun je niet alleen met euro'sregelen, dat moet ook met waarden waarop je toetst,zoals bijvoorbeeld vormgeving of sociale veiligheid."A r c h i t e c t u u r & o n t w e r pI n f r a s t r u c t u u rcement 2005 2 53 |Betuweroute, ongelijk-vloerse kruising treinmet A15 en A27 bijGorinchemHoe zit het met de angst voor `ingenieurskunst'?"Vroeger werden waarden geborgd en regisseurRWS of NS bewaakte het proces. Met de nieuwecontractvormen moet een adviseur/ingenieur deopdrachtgever (RWS, overheden) daarbij helpen,want ze missen ervaring met PPS. Het teweegbrengen van ingenieurskunst is traditie: ontworpenvanuit de functie, doelmatig in dimensionering,daardoor effici?nt en fraai bovendien! Daar is tochniets tegen?Mijn definitie: 'Als verbeeldingskracht het functio-nele ontwerp sprekend maakt, k?n een civieltech-nisch kunstwerk ingenieurskunst worden.'Bij PPS is juist leiderschap nodig en doelbewustgunnen om in complexe projecten waar dat kan opingenieurskunst te toetsen en dat te borgen. In klei-ne projecten zou het in principe geen probleemmoeten zijn. Grote infraprojecten hebben regelsnodig, zeker gezien de ervaringen met deBetuweroute en HSL-Zuid. Als dat er van tevorenniet inzit, moet het er van achteren worden inge-ramd. Die eindverantwoordelijkheid bij groteinfrastructurele projecten ligt bij de minister en diemoet daarop aangesproken kunnen worden."J u r yHij is n?g enthousiast over het MasterplanBetuweroute. "Het maken duurde vier jaar, dat waseen geweldig leertraject voor alle partijen. Daaromzijn de kunstwerken ook prima uitgepakt. Wat nietgoed ging: de geluidsschermen en de tunnels. Detunnels om de trein niet te zien en te horen, maak-ten alles veel duurder. De geluidsschermen beslaanfinancieel gezien slechts 5% van het hele project, ener is toch op dat zeer zichtbare element bezui-nigd.... In D&C en nu zijn ze lelijk! Terwijl die kos-ten overal uitgehaald konden worden, maar ja, datwas van tevoren niet goed geregeld. Een internekwaliteitstoets op de vormgeving ontbrak. Mijn ideewas een clubje senior architecten te vormen als juryvoor de vormgeving. De projectdirecteur vond datbest, maar gaf daar geen bevoegdheden aan, zodathet een ingenieursproject werd zonder interne kwa-liteitsborging op vormgeving."Bij de HSL-Zuid kon lering worden getrokken uit deBetuweroute. De kwaliteit was aanvankelijk geborgdin een Masterplan, opgesteld onder toezicht van eenQualityteam van rijksbouwmeester W. Patijn. "Maarzijn team werd opgedoekt toen D&C opdook", ver-volgt Garvelink, "en daarmee werd het kwaliteitstoe-zicht ontkracht. Ingenieurs zijn bang van vormge-vers, die verstaan ze niet. Ze kunnen niet zonder toe-zicht. Door die verplichte D&C werd ineens paniek-voetbal gespeeld. De goedkoopte stond plots voorop.Voor de aannemer was er toen geen leertraject meeren de verantwoordelijkheid voor vormgeving wasniet geregeld in het contract.Dit soort D&C is ongeschikt voor infra, omdatbelangrijke culturele waarden dan sneuvelen. Hetwas destijds de polder ten voeten uit: geen verant-woordelijkheid nemen en veel geklooi. D&C moetjuist een concurrentievoordeel bieden, ook in devormgeving. D&C op basis van een VoorlopigOntwerp (VO) borgt te weinig. De offertekostenwaren nu bovendien gigantisch hoog. Daarom hebik nog een andere stelling: `De contractfase moet bijD&C een aantal stappen kennen, waarin ook opvormgeving een kwaliteitsgarantie kan wordenonderhandeld.' Daarbij is een jury nodig, zoals bijskispringen, die naast de afstand (het geld) tech-niek & schoonheid (waarden) beoordeelt. En zoalswe weten ontbrak die jury bij de HSL..."C u l t u r e e l o p d r a c h t g e v e rCultureel opdrachtgeverschap betekent voor hemniets anders, dan ervoor zorgen dat goede vormge-ving, conform de `state of the art' in ons land, in hetproject wordt ingebracht. Vormgeving als totaldesign waar de techniek onderdeel van is. "Dat kanook best in D&C, maar het vergt een paar rand-voorwaarden. In landen als Zwitserland en hetVerenigd Koninkrijk is dat in de infrastructuurbeter geregeld, omdat de vormgeving daar meedoetin de competitie. Je moet in D&C de rol van het ont-werpteam en de architect vastleggen.Immers, infrastructuur is geen eenvoudig consu-A r c h i t e c t u u r & o n t w e r pI n f r a s t r u c t u u rcement 2005 264 | Betuweroute, ondiepespoorbak onder A27mentenartikel. Het is maatwerk, dat de opdrachtge-ver gaandeweg het project moet uitontwikkelen.PPS werkt denk ik wel goed bij gemeenten, omdatdie hun omgeving kennen en voorwaarden stellenaan de vormgeving. Zij wonen in dezelfde buurt enwillen dat mooi houden, vaak mede op aandringenvan bewoners en bedrijven. Het Rijk mist die tweepolen, die balans, daardoor gaat het (nog) mis bijgrote landelijke projecten. `De balans moet als eensnaar zijn: er moet spanning op staan, anders komter geen muziek uit' (Heraclitus, Grieks filosoof, 500v. Chr.)."Ziet hij toch kansen in nieuwe contracten?"Zeker. Betuweroute en HSL hebben wel eenTrac?wet opgeleverd, en dat is een prima juridischkader ?n een stimulans voor landschapsarchitecten.De politiek schiep budgettaire spanning, bijvoor-beeld door de onnodige Groene Harttunnel en deonnodige tunnel onder het Pannerdens kanaal teeisen. Minister Jorritsma schrapte toen maar hetlandschapsplan in de Betuweroute. MinisterNetelenbos besloot tot D&C, ondanks de waarschu-wingen van alle deskundigen, zoals de commissieDuivesteijn heeft blootgelegd. We hebben met dezetwee projecten heel veel leergeld betaald. Als wevoortaan bewust regisseren op vormgeving kan ookd?t beter gaan. En binnen het budget. Dat leergeldis nog niet opge?ist!"RebelGroup adviseur in PPS-constructies"Wat is de meerwaarde?""Het gaat ons om prikkels. PPS-contracten prikkelen omeen betere publieke dienstverlening te leveren. Iedereen inde keten moet over de schutting heenkijken. Ook in tradi-tionele contracten kun je prikkels inbouwen om bijvoor-beeld doorstroming en beschikbaarheid van wegen temaximaliseren. Kies je voor innovatieve contracten,vraag je dan wel af: wat is de meerwaarde?", stelt drs.Marcel Ham, consultant bij de RebelGroup en directbetrokken bij diverse publiek-private projecten inNederland.De Rotterdamse RebelGroup is adviseur voor finan-ci?le en strategische vraagstukken op het snijvlakvan publiek en privaat, sturingsrelaties tussenpublieke en private partijen, PPS en innovatievecontractvormen, verzelfstandigingsoperaties bin-nen de overheid, en aanbestedingen en veilingme-chanismen. Bij de aanbesteding van de A59 en deN31 waren hun consultants betrokken als finan-cieel adviseur, maar eerder stonden ze aan de basisvan het Kenniscentrum PPS van het ministerie vanFinanci?n. Gestart in juli 2002 met tien onderne-mende financieel-economisch adviseurs is deGroup nu al 20 mensen sterk. Allen aandeelhouderen zelfstandig ondernemer. Op infragebied zijn zeonder meer bezig met de A4-zuid, A15, A2 PassageMaastricht, A2 Randweg Eindhoven en met deZuiderzeelijn. Ongeveer driekwart van hunopdrachten komt van de overheid."Adviseurs van RebelGroup hebben aan de wieggestaan van het Kenniscentrum PPS en financi?leinstrumenten ontwikkeld om tot goede contractente komen die meerwaarde bieden. Zelfs in de VS enin Groot-Brittanni? zijn ze pas zo'n tien jaar bezigop dit gebied en dan vaak `topdown'. Hier wordtlanger nagedacht. Rustig wordt aan een `gecontro-leerde verbreding' van het kabinetsbeleid ten aan-zien van PPS gewerkt. Veel denken, weinig doen.De laatste jaren zie je met een beperkt aantal PPS-projecten wel concreet worden wat v??r 2002 vaakalleen theorie was. Tot de gunning begin 2003 heb-ben medewerkers van RebelGroup de provincieNoord-Brabant ondersteund bij de ontwikkeling enaanbesteding van het DBFM-contract voor de A59",vervolgt Marcel Ham. "Bij de N31 heeft RebelGroupRijkswaterstaat geadviseerd bij de voorbereiding enaanbesteding van het DBFM-contract."R i j k s w a t e r s t a a tBijna 200 jaar functioneerde Rijkswaterstaat als deopdrachtgever in bouwland, maar een combinatievan opgelegde bezuinigingen en marktgericht den-ken veranderde de `staat in de staat'. Ham: "Ze zijnweliswaar zeer gespecialiseerd, maar wij vinden datA r c h i t e c t u u r & o n t w e r pI n f r a s t r u c t u u rcement 2005 2 7het beter kan bij RWS. Ze hadden aanvankelijk wei-nig vertrouwen in al die nieuwe contracten.Langzaamaan lijkt het besef door te dringen datmeer outputgericht denken, meer gebruik makenvan de tucht van de markt en meer mogelijkhedenvoor life cycle costing grote voordelen kunnen heb-ben. Maar het ontbreekt veelal nog aan de relevantekennis en ervaring. Aan de andere kant zijn de aan-nemers er nog niet klaar voor! Je merkt in aanbe-stedingen dat velen PPS nog niet in de vingers heb-ben. Constante factoren zijn vooralsnog de juridi-sche en financi?le adviseurs..."Hij merkt dat bij bedrijven sterk speelt of er een`dealflow', een constante stroom opdrachten vloeituit die nieuwe contractvormen. Nu zijn er nog te wei-nig projecten en Ham vreest dat bij uitblijvendeorders de markt zijn interesse verliest."Een valkuil is dat het contractmanagementteamzowel aan publieke als aan private kant anders issamengesteld dan het aanbestedingsteam. PPS vergtzowel in de aanbesteding als bij contractuitvoeringvoor beide kanten anders werken, want er ligt meerverantwoordelijkheid bij de marktpartijen. Zij kun-nen niet meer met alles terug naar de opdrachtgever,de opdrachtgever kan zich niet langer met de detailsbemoeien. Dat is het probleem voor de bouwsector:een andere wijze van uitvoering na al die jaren... Zelfop de blaren zitten is vervelend, want nu komt hetniet langer vanzelf weer goed!Een pluspunt vind ik de professionele inzet en hetenthousiasme dat innovatieve contracten losmaken.Beide kanten moeten nog leren, maar ze zien devoordelen. Een aanbesteding in PPS moet je leren ener ervaring mee opdoen. Zo is de `optimalisatie vande levenscyclus' veel beter geregeld. Dat geldt ookvoor de kwaliteit van de dienstverlening. Partijendenken er beter over na en dat maakt de markt ?chtinnovatief. Punt is nog: hoever is de overheid hier-mee? Die moet duidelijk vragen wat ze willen en aan-geven tot waar iets kan, en waar niet."M e e r g e b i e d e nContracten in DBFM zijn nu enkele keren uitge-probeerd en volgens Marcel Ham zit er beweging inD&B en RAW-bestek vanuit de overheid naar demarkt. De prikkel op doorstroming en bereikbaar-heid blijkt te werken en burgers en bedrijven gaanhet verschil met voorheen merken. Minder files,bereikbare kantoren en woningen en een vlottebouwperiode."D&B en andere innovatieve contractvormen zullenRAW-bestek steeds meer vervangen bij Rijks-waterstaat", voorziet Ham. "Gemeenten zitten vaaknog in de verkennende fase waar het innovatievecontracten aangaat, maar we merken w?l veel inte-resse in de ervaringen op rijksniveau. Die ervarin-gen zijn overigens gewoon op te vragen bij RWS enhet Kenniscentrum PPS. Een nieuwe ontwikkelingin ons land is PPS bij huisvestingsprojecten. Zoadviseren wij het ministerie van Financi?n bij deDBFMO-aanbesteding van de renovatie van hungebouw. En in de gezondheidszorg onderzoekenwij in opdracht van de overheid of PPS voor gebou-wen en diensten interessant kan zijn."Hij benadrukt dat ook in de `nieuwe' sectorensteeds de meerwaarde een `hot item' is en moetzijn. Zo heeft de PPS-directie van de Rijks-gebouwendienst onlangs de meerwaarde van PPSvoor negen rijkshuisvestingsprojecten onderzocht.Steeds meer ziet Ham de mechanismen van PPSge?ntegreerd in meer traditionele contractvormen:"Het is geen kwestie van traditioneel ?f PPS. Erbestaat een spectrum van contractvormen en demogelijkheden hiervan worden voor iedereensteeds duidelijker."De toekomst ziet hij als volgt. "De overheid kiestvoor ieder project een inkoopvorm op maat die indat geval de meeste meerwaarde oplevert. Privatepartijen moeten tegen die tijd ook het hele spec-trum kunnen overzien."P o l i t i e k e b e s l i s s i n gDe overheid moet dus het voortouw nemen en datbetekent voor een aantal projecten een politiekebeslissing. Minister Peijs geeft langzaam meer vrij-heid (zoals bij de A4), maar de lijst met wensen vande private partijen is veel langer. "Het is nu zoekennaar procedures om bijvoorbeeld de inspraak vantevoren goed te regelen. Dat moet v??r eenTrac?besluit. Later kan niet, want dan wordt hetbedrijfsleven ermee opgezadeld. De clou is ominspraak en vormgeving gelijk te schakelen zonderte veel in details te treden. Het Trac?besluit voor deN31 was in feite veel te gedetailleerd om de marktinnovatief te laten zijn. De aanbesteding is een in-strument voor de vormgeving, het geeft de functio-nele eisen maar niet de technische details in PPS.Het regelen van de inspraak wordt uiteraard ookeen politieke beslissing."In de toekomst zal de markt via PPS meer ruimtekrijgen voor grote innovaties, meent Ham. Werkaan de winkel dus voor creatieve constructeurs."Het wordt een uitdaging voor de markt om mee tedenken met de overheid om samen te scoren bij hetpubliek. Dat gaat veel verder dan een DBFM-con-tractje met enkele kleine innovaties. De overheidvraagt om `commitment' van de markt voor innova-ties. Private partijen kunnen nu juist scoren metvormgeving en kwaliteit van dienstverlening, nietalleen met de prijs.In Europa liep Nederland lange tijd voorop in hetdenken over PPS, zelfs lichtjaren voor op het helecontinent. Maar inmiddels worden we qua projec-tenstroom ruimschoots ingehaald door een grootaantal Europese landen."A r c h i t e c t u u r & o n t w e r pI n f r a s t r u c t u u rcement 2005 28A r c h i t e c t e n c o n s t r u c t e u rHij vervolgt: "Nieuwe contracten dwingen tot eenintegrale benadering, dus meer afstemming tussenontwerp, realisatie, beheer, onderhoud en exploitatie.Degene die hier het beste in slaagt, maakt een goeiekans om de opdracht te krijgen."Een aandachtspunt voor de marktpartijen vindt hijde risicoallocatie: wie neemt welke risico's?"Daarmee kunnen private consortia zich van elkaaronderscheiden. Ze moeten niet bang zijn voor risi-co's, het zijn toch ondernemers? Als je daar volwas-sen en realistisch mee omgaat, kom je tot een plau-sibel voorstel.Het gunnen zal overigens steeds meer gaan op prijs?n kwaliteit. De economisch meest voordelige aanbie-ding zal winnen, niet de goedkoopste. Hierdoor kun-nen private partijen scoren op kwaliteit van ontwerpen kwaliteit van dienstverlening Daarom moet de sec-tor meer in diensten dan in producten gaan denken.De beschikbaarheid van een weg is v??l belangrijkerdan de aanleg. Minder onderhoud speelt dan eengrote rol. Kortom, de bouw moet gaan meedenkenmet de problemen van de overheid en niet alleen deoplossing uitvoeren die de overheid heeft bedacht."Hennes de Ridder zet vooral vraagtekens"PPS? Uitbesteden is geen samenwerken...."Professor dr.ir. Hennes de Ridder is sinds 1995 deeltijd-hoogleraar integraal ontwerpen aan TU Delft bij de sec-tie Civiele Techniek en Geowetenschappen. In zijn car-ri?re van 25 jaar bij HBG was hij onder meer betrokkenbij de stormvloedkeringen in de Oosterschelde en deNieuwe Waterweg, de Ekofisk Protective Barrier en Lacdu Nord in Tunis. Sinds 1999 is hij directeur van DeRidder Consult in Haarlem. In die hoedanigheid was hijbetrokken bij een groot aantal Nederlandse civieltechni-sche projecten zoals Balgstuw Ramspol, HSL-Zuid,Transrapid zweeftrein, de Tweede Maasvlakte,Volgermeerpolder en de Noord/zuidlijn. Als hoogleraarwas hij adviseur van de Parlementaire Enqu?tecom-missie Bouwfraude."Wat we zien bij de aanleg van de A59 en de N31 ishelemaal geen PPS. Het is eigenlijk huurkoop! Eenoverheidspartij laat wegen aanleggen op afbetaling.Dan is van samenwerking toch geen sprake? Het iswerk uitbesteden omdat er een opdracht wordt ver-strekt. Als jij een opdracht geeft en de ander doet alhet werk, dan kun je dat toch geen samenwerkingnoemen? Samenwerken doe je in een voetbalteam.De spits schiet de ballen erin en de doelman houdtde ballen tegen. De club besteedt deze twee takenuit aan die twee voetballers. Dit principe geldt ookin de bouw.Het enige echte infraproject in PPS tot nu toe isSijtwende in Den Haag. Daar werkten het Rijk,overheden en bedrijfsleven echt samen en regeldenze gezamenlijk de financiering en uitvoering.Uitgangspunt van PPS is dat de totale waarde meeris dan de som der deelwaarden en de totale kostenminder zijn dan de som der deelkosten. De waardemin de kosten bepaalt het nut van een project.Hoe gaat de bouwsector met de nieuwe contractvormenom?"De bouw weet te weinig van innovatieve contractenaf omdat ze niet of nauwelijks naar andere brancheskijkt. Ze kijkt wel naar Engeland en denkt dat daaralles beter is dan hier. Het tegendeel is het geval.Bovendien zijn de contractvormen die in Engelandgangbaar zijn zeker niet zonder meer toepasbaar inNederland, omdat cultuur en vooral het rechtssys-teem fundamenteel verschillen in de twee landen. Inde bouw word je nu doodgegooid met alle mogelijkecombinaties van Design, Build, Finance, Maintain,Operate and Transfer (DBFM OT).Dat zijn grote veranderingen in de uit te bestedentaak ten opzichte van de traditionele taak van aan-nemers: het stapelen van stenen en storten vanbeton conform tekeningen en specificatie. Dezetaakverandering betekent dat alles verandert in dete sluiten overeenkomst. Te noemen zijn bevoegd-heid, verantwoordelijkheid, verplichting, aanspra-kelijkheid, risicoverdeling ?n vooral de prijs. Daargeven de partijen zich nauwelijks rekenschap van.De taak verandert maar de rest blijft hetzelfde. Datgaat natuurlijk niet goed....Gelukkig leren de studenten tegenwoordig funda-menteel na te denken over de nieuwe contractvor-men en de veranderende financiering. Jongeadviesbedrijven als de RebelGroup breken de marktlangzaam open. Maar het leerproces is pas begon-nen. Vaste prijs vooraf-contracten op grond vanmooie beloften en risicoallocatie zijn nu aan deA r c h i t e c t u u r & o n t w e r pI n f r a s t r u c t u u rcement 2005 2 95 |Betuweroute bijZevenaarfoto's Betuweroute RonaldTillemanorde van de dag. Het begin is altijd stralend. Aanhet eind blijkt dat de werkelijkheid er anders uitzagdan initieel werd gedacht, met de daarbij horenderampzalige gevolgen. Duivesteijn weet er inmid-dels alles van. Door alles vast leggen op een mo-ment waarop de onzekerheden het grootst zijn,worden risico's gecre?erd die er niet zijn omdat jeniet meer kunt sturen.Het alles willen vastleggen aan het begin van eenge?ntegreerde bouwopgave heeft nog een andernegatief aspect. Omdat niemand een foutje wilmaken bij het bepalen van de nog steeds belangrij-ke vaste laagste prijs (alsof het daarom gaat!), reke-nen zowel vragers als aanbieders zich suf om deaanbieding zo goed mogelijk te maken. Dat kostheel veel geld, waardoor de transactiekosten zeerhoog zijn en waar vooral consultants van profiteren.Wellicht is dit een van de belangrijkste redenen datde bouw niet echt goedkoop is geworden. DeNederlandse bouw is bezig risico's te contracteren.Dat kost veel geld.Het is veel beter om het omgaan met risico's te con-tracteren zoals dat met de traditionele contractvormgaat met behulp van meer- en minderwerk-regelin-gen. Het gekke is dat bedrijven wel willen, omdat inhet begin van een project de toe te voegen waardehet grootst is en dus ook de kans op winst. Ze ver-geten echter de gigantische risico's! De ingenieurs-bureaus doen dat wat slimmer, omdat zij wel dewinsten met de toevoeging van waarde pakkenmaar niet de risico's lopen..."Vinden we hier weer eens als Nederland het wiel uit?De Ridder: "Britse modellen werken bij ons niet,althans niet zonder aanpassing. Wij kennen eenNapoleontische wetsbasis die haaks staat op hetBritse rechtssysteem. De Engelse rechter kijkt water in het contract staat. Als je datzelfde contractdoor een (redelijke) Nederlandse rechter laat beoor-delen, dan kun je het vaak vergeten met het dikkecontract. Het is dus dom om dikke Engelse con-tracten te maken in het Nederlandse rechtssysteem.Iets anders is dat je grote projecten gefaseerd moetaanleggen. Dat is goed voor de geldstroom en ookgoed vanwege de leereffecten."Wat met inspraak en politieke invloed?"Inspraak staat haaks op de nieuwe contractvor-men. Inspraak wordt sowieso niet of nauwelijksgehonoreerd, maar dat ziet niemand. Door nu inprojecten alles dicht te timmeren, krijg je procedu-rele problemen want voor inspraak is geen tijdmeer.De overheid moet een ommezwaai maken van bud-get denken naar kostenbewust denken. Sturen opwaarde minus de kosten van een project. HetCentraal Planbureau kan die waarde uitrekenen,daar zijn ze voor.Een eventueel negatief nut wordt dan ook bekend.De spoortunnel bij Delft komt er omdat de TweedeKamer het noodzakelijk vindt, niet omdat het waar-de heeft, terwijl de Kamer t?gen de A4 is die zekerwel nut heeft. Kleine infraprojecten zijn in PPSnauwelijks te financieren, die moeten onderdeelzijn van een groter geheel. Gefaseerde delen vaneen groot project zijn wel haalbaar."Hoe gaat het verder met de langjarige contracten?"Een probleem wordt het maken van goede onder-houdscontracten die focussen op levensduur, wantdie zijn er niet. Toch gaan bedrijven contracten aanvoor 15 tot 20 jaar met beheer en onderhoud.Volgens mij worden ze daar alleen maar lui van,want ze zijn voor jaren verzekerd van vaste inkom-sten. Weg competitie!Langdurige contracten met zogeheten `outputspeci-ficaties' zijn eveneens onzin. Wie kan nu zo langvooruitzien? Met wegonderhoud gaat het nog, maarwat als bedrijven ook scholen en ziekenhuizenjarenlang gaan onderhouden? Wie weet wat voorsoort onderwijs de toekomst heeft? Typisch zo'nsector waar elke paar jaar de mode een nieuw beleidbepaalt. Of de gezondheidszorg: hoe kan je nujaren vooruitkijken en daar een prijs aan hangen,als er al jaren elk jaar zeer veel geld bij moet? Ikvrees dat de negatieve gevolgen allemaal op hetbordje van de belastingbetaler belanden: u en ikdus." Ton BrehmA r c h i t e c t u u r & o n t w e r pI n f r a s t r u c t u u rcement 2005 2106 |Sijtwende bij Den Haagis volgens prof. DeRidder het enige infra-project in PPS inNederlandfoto: Volker WesselsVastgoed