A r c h i t e c t u u r & o n t w e r pContrac t vor m ingcement 2008 6 7ProRail is een van de voortrekkers als het gaat om nieuwecontractvormen in de bouw. Zo werd al in de Betuwerouteeen aantal projecten met een D&C-contract en ??n projectmet alliantiecontract uitgevoerd. De ervaringen zijn zopositief dat ProRail de concepten verder heeft doorontwik-keld en ze op grotere schaal wil inzetten. Niet alleen bijRailprojecten maar ook in stationsprojecten. JaapBalkenende en Dino Gaya Walters van ProRail lichten toe.ProRail voert als beheerder van de railinfrastructuurin Nederland railgebonden projecten uit, hoofdzake-lijk in opdracht van het ministerie van Verkeer enWaterstaat. Een van de bekendste projecten van delaatste jaren is de Betuweroute. ProRail heeft hier veelervaring opgedaan met verschillende contractvor-men. Het project is in een groot aantal delen opge-knipt die gefaseerd zijn aanbesteed. Jaap Balkenende,projectmanager bij ProRail, en van 1990 tot 2006 inverschillende functies betrokken geweest bij de Betu-weroute, vertelt waarom: "Dankzij de opsplitsing washet mogelijk voor elk (deel)gebied de beste prijs voorde beste partij te selecteren." Naast de traditionelecontracten is een aantal deelprojecten uitgevoerd metD&C-contracten. Voor het trac?deel Sliedrecht ?Gorinchem is gekozen voor samenwerking in devorm van een alliantie tussen opdrachtgever enopdrachtnemer. De ervaring leert dat het noodzake-lijk is om voor iedere situatie te beoordelen wat debeste contractvorm is.D & CEen groot deel van de Betuweroute is met traditio-nele contracten uitgevoerd. Dino Gaya Walters,Sectormanager Commerci?le Zaken bij ProRail: "Erwas in die tijd ook eigenlijk geen andere maniervan contracteren. De D&C-contracten in de Betu-Positieve ervaringen ProRailRisicobeheeRsing metalliantiecontRacteneigen kostenPoBRte verdelenfinancieelresultaatgezamenlijkgezamenlijkresterendeeigenkostenPoBRprijsD&C, HBSCalliantiefondsprijs uitvoerings-contractprijs uitvoerings-contractalliantiefondseinde alliantiestart alliantieD&C contract1 |De Botlekspoortunnel iseen van de drie geboordetunnels in deBetuweroutebron: Fotograf!e RonaldTilleman2 |Besparingen in deWaardse Allinatiefoto: No guts, no glory.ProRail, oktober 2005A r c h i t e c t u u r & o n t w e r pContrac t vor m ing8 cement 2008 6weroute waren de eerste in de civiele bouw inNederland." De eerste aanleiding om over te gaantot D&C was onder andere dat bepaalde kennis aande kant van de opdrachtgever onvoldoende was,vooral op het gebied van boortunnels. Balkenende:"Onze eerste drive was om de kennis en ervaringvan aannemersbedrijven en ingenieursbureaus ookin het ontwerp te betrekken. Het waren complexeprojecten met lastige omgevingsfactoren. De uit-voeringsrisico's waren groot en het ontwerp hadgrote invloed op die uitvoering. Bij een traditioneelproject zouden ingenieursbureaus slechts inbeperkte mate bij de uitvoering betrokken zijn. Bijinnovatieve bouwmethodieken die hier zijn toege-past leek ons dat niet verstandig." Er is veelgebruikgemaakt van de ervaring die is opgedaan bijde twee eerste proefprojecten in Nederland, respec-tievelijk de tweede Heinenoordtunnel en de Botlek-spoortunnel. "Met drie boortunnels in de Betuwe-route heeft deze ontwikkeling een enorme duw inde rug gekregen."W a a r d s e A l l i a n t i eOok het trac?deel Sliedrecht ? Gorinchem werdoorspronkelijk aanbesteed als D&C-contract. ZowelProRail als de aannemerscombinatie HBSC (Heij-mans, Boskalis, Strukton en CFE) voelde voor eenverdere optimalisatie van het project. Redelijk snelna de gunning werd het bestaande contract vervan-gen door een alliantiecontract. ProRail en HBSCrichtten hiervoor de Waardse Alliantie op, ver-noemd naar de Alblasserwaard waarin het trac?moest worden gerealiseerd. De Betuweroute wasdaarmee het eerste civiele bouwproject in Neder-land waarbij samenwerking in de vorm van eenalliantie op uitgebreide schaal is toegepast.In het alliantiecontract, waarin beide partijen voor50% deelnamen, werden de ontwerpkosten en risi-co's ondergebracht. Welke risico's wel en niet, isuitvoerig uitonderhandeld. Het ging uiteindelijkalleen om de ontwerpgerelateerde risico's, niet deuitvoeringsrisico's. Die bleven onderdeel van hetuitvoeringscontract. Verder maakten ook een deelvan de onvoorziene kosten en de directiekostendeel uit van het contract.Doelstellingen van de alliantie waren kostenbespa-ring door integrale risicobeheersing en het daadwer-kelijk optimaliseren van oplossingen. Bij deze con-tractvorm worden veel beslissingen samen genomen.Verantwoordelijkheid en risico's worden samenS e l e c t i e I J s s e l b r u g o pb a s i s v a n v o r m g e v i n gBij de IJsselbrug, een onderdeel van de Hanzelijn datook via D&C is aanbesteed, geldt vormgeving als be-langrijkste gunningscriterium. In overleg met de be-trokken gemeentes werden in totaal zeven criteriageformuleerd waarop de aanbiedingsontwerpen zijnbeoordeeld. De selectie werd gedaan door een onafhan-kelijk expertteam, in opdracht van ProRail, ondertoezicht van een stuurgroep. Van de eerste vijf kandi-daten zijn er drie puur op vormgeving geselecteerd. Eris daarbij wel een plafondbedrag aangehouden. Tussende drie overgebleven partijen werd een selectie gemaaktop basis van prijs ?n vormgeving. Vormgeving maaktedaarbij nog altijd 60% uit van de totale weging.Alle deelnemers aan de selectie hebben zich positiefuitgesproken over de selectieprocedure en de zorgvul-digheid ervan.Bij de Hanzelijn wordt ook ge?xperimenteerd metduurzaamheid (sustainability) als gunningscriterium.Het percentage dat duurzaamheid meetelt in de totaleweging ligt met 10% wel een stuk lager.3 |ProRail voert ook sta-tionsprojecten in D&C uitwaaronder het nieuweCentraal Station inRotterdambron: ontwerpteam CS, inopdracht van ProRailA r c h i t e c t u u r & o n t w e r pContrac t vor m ingcement 2008 6 9gedeeld. Maar ook van besparingen wordt samengeprofiteerd. Er moet dus echt worden samenge-werkt. "Publiek-private samenwerking zoals je dattegenwoordig vaak ziet heeft in feite nog niets metsamenwerking te maken. Allianties wel," aldus GayaWalters. De Waardse Alliantie is zowel financieel alsorganisatorisch een groot succes geworden, ondanksde complexiteit van het project (fig. 2). Balkenende:"Er is een substantieel positief resultaat behaald.Iedereen was trots en heeft met plezier gewerkt."ProRail is dan ook van mening dat het concept vakermoet worden toegepast.B e h e e r b u i t e n c o n t r a c tIntegratie van contracten betrof bij de Betuweroutealleen ontwerp en uitvoering, dus niet het beheer enonderhoud. Bij het ontwerp werd wel rekeninggehouden met de hele levenscyclus wat ook werdmeegenomen in de gunningsafweging. Maar con-tractueel werd het gescheiden. "Ons spoorwegennetis vertakt, onderverdeeld in geografische gebieden.De aanleg wordt verdeeld over deze verschillendegebieden terwijl onderhoud vaak over een heeltraject gaat. Onderhoud kan nou eenmaal moeilij-ker worden opgesplitst," licht Gaya Walters toe.Voor de bovenbouw is getracht DB(F)M toe te passenwaarbij ontwerp, bouw, financiering en onderhoud ineen plan zouden worden opgenomen. Gaya Walters:"Uiteindelijk bleek deze optie om allerlei redenen(financi?n, marktomstandigheden) niet opportuun."O n t w i k k e l i n gMede dankzij het succes bij de Waardse Alliantie wilProRail het concept vaker toepassen. Er zijn ook alvervolgprojecten zoals de Bataafse Alliantie inHouten. Ook met ingenieursbureaus wordt ditmodel toegepast, zoals bij de ontwikkeling van OV-poortjes. Rijkswaterstaat past het concept toe bij bij-voorbeeld de N201, de A2 en de Hollandse Brug.De verschillende contractvormen worden nog verderdoorontwikkeld en geoptimaliseerd. ProRail heeft nuook de vorm D&C-light en zelfs D&C-ultralight ont-wikkeld. Hierin wordt veel gestandaardiseerd. Deverdeling van de verantwoordelijkheden wordt pre-ciezer vastgelegd. Contractvorming wordt hiermeeveel effici?nter en minder ingewikkeld. Er kangewoon op prijs worden gegund.Bij de eerste D&C-projecten maakte ProRail eenreferentieontwerp. Balkenende: "Tegenwoordig latenwe dat vaak achterwege. Alles is gebaseerd opsystems engineering en dus op functionele eisen.Dit geeft de aannemer meer vrijheid om te werkenaan oplossingsvarianten. Er moet wel meer aandachtworden besteed aan de vraagspecificatie." Er zijn ookveel zaken die helmaal niet vooraf bekend hoeven tezijn, zoals exacte hoeveelheid wapening. "Maar voorsommige dingen is het juist wel van belang ze tijdigte weten, zoals de ligging van kabels en leidingen.Als dat vooraf wordt onderzocht voorkom je eenhoop problemen," vult Gaya Walters aan.Volgens Gaya Walters zijn er in de utiliteitsbouwgrotere obstakels: "We hebben geprobeerd hetmodel uit de civiele wereld in te zetten voor grotestationsprojecten. Maar de situatie is daar anders.Iedereen is druk, dus weinig mensen zien hetzitten om te experimenteren. Wat dat betreft is deciviele wereld verder. Wat ook meespeelt, is datProRail geen dominante opdrachtgever is in deutiliteitsbouw. We moeten ook niet al te ver voor detroepen uitlopen. Iedereen moet wennen."ProRail heeft de laatste jaar veel gedaan om de ont-wikkeling onder de knie te krijgen en is niet terug-houdend geweest om er invulling aan te geven. "Wehadden een drive om voorop te lopen. Niet om hetvoorop lopen zelf, maar omdat deze ontwikkelingkansen geeft en veel vruchten afwerpt." nJacques Linssen4 |Bij nieuwe projectenzoals de Hanzelijn zijncontractvormen verdergeoptimaliseerdfoto: De Jong luchtfoto-grafie