themaPompen of5200932themaPompen ofOm te besparen op de hoeveelheid arbeid en om de bouwkraante ontlasten kan ervoor worden gekozen betonmortel teverpompen. Dit kan over behoorlijk grote afstanden, zowelhorizontaal als verticaal. Aan het betonmengsel moet echterspeciale aandacht worden besteed. De redactie van Cementvroeg aan marktleider Faber Betonpompen wat de voordelenvan verpompen zijn en waar speciaal op moet worden gelet.1Verpompen van betonmortel vraagt vaak speciale aandachtDe meest ambachtelijke manieren om betonmortel te stortenzijn toepassing van een kruiwagen of een stortgoot. Vaak wordtechter een kubel gebruikt. Dit is een eenvoudige maar ook vrijarbeidsintensieve en tijdrovende methode. Bovendien is eraltijd een bouwkraan nodig. De kubel, met een grootte varië-rend van 0,75 tot 3 m3, wordt vanuit de truckmixer gevuld metbetonmortel en met een kraan verplaatst naar de bekisting(foto 2).Typen betonpompenIn plaats van een kubel kan ook een betonpomp wordeningezet. Dit gebeurt al decennialang. Toch lijkt deze methodede laatste jaren aan populariteit te hebben gewonnen. Met eenpomp kunnen grote afstanden eenvoudig worden overbrugd.Pompen of 52009 3323Een voordeel is dat bij het storten minder arbeid nodig is.Bovendien is er geen kraan nodig. Daarom wordt niet alleen bijgrote projecten maar ook bij kleinere projecten steeds vakervoor een betonpomp gekozen. Dit maakt het namelijk mogelijkbij projecten helemaal geen vaste bouwkraan meer in te zetten.Bij grotere werken waarbij wel één of meer kranen nodig zijn,kan het verpompen die kranen aanzienlijk ontlasten. Daarmeekan veel tijdwinst worden geboekt. Ook bij complexe projectenof op bouwplaatsen die moeilijk bereikbaar zijn kan verpom-pen een aantrekkelijk alternatief zijn.Bij het verpompen van betonmortel kan een pompmixer, eenmobiele pomp of een stationaire betonpompinstallatie wordentoegepast.PompmixerBij een pompmixer is de pomp een onderdeel van de truck-mixer (foto 3). Door de compacte pompeenheid worden derge-lijke pompen vaak ingezet bij kleine hoeveelheden (bijvoor-beeld het vullen van voegen van systeemvloeren), of bij binnen-stedelijke projecten met weinig ruimte op de bouwplaats. Ookals er lage pompsnelheden gewenst zijn, is de pompmixer eeninteressante optie. De capaciteit is instelbaar van 3 tot 60 m3/uur, maar ligt doorgaans rond 30 m3/uur.Mobiele (giek)pompBij een mobiele pomp is de pomp bevestigd op een vastevrachtauto-opleggercombinatie en daardoor verrijdbaar. Eendergelijke pomp is uitgerust met of zonder giek. Bij mobielepompen zonder giek moeten de slangen of leidingen worden`uitgelopen'. Deze toepassing is vooral geschikt voor laagbouw.Bij toepassing met giek is de maximale verticale afstand waar-over kan worden verpompt afhankelijk van de gieklengte. Bijde grootste mobiele pomp in Nederland is het giekbereik 63 m(verticaal, vanaf de grond gemeten). In Duitsland is zelfs eenpomp met een giekbereik van 70 m beschikbaar. De giekpom-pen kunnen worden verlengd met leidingen en slangen. Hier-door wordt het horizontale bereik vergroot. Horizontaal kanbetonmortel over bijna oneindige afstanden worden verpompt.1 Beton storten met een mobiele pomp2 Voor toepassing van een kubel is altijd een kraan nodig3 Voor kleinschalige toepassingen kan een pompmixer een interes-sant alternatief zijnthemaPompen of5200934techniek van pompinstallatie is immers niet maatgevend. Desnelheid van verpompen is eerder afhankelijk van de lengte ende diameter van de leiding. Ook moet rekening worden gehou-den met de snelheid van verwerken bovenin het gebouw.Aandachtspunten betonmortelBij het verpompen van betonmortel gelden enkele aanvullendeeisen aan de betonsamenstelling. Deze eisen zijn afhankelijkvan de pompafstand, de manier van verpompen en de diametervan de leidingen en/of slangen. Het is dan ook belangrijkvooraf contact te hebben met de betonpompleverancier en debetonmortelleverancier.Een aantal eisen op een rij:­ De verwerkbaarheid (consistentie) moet aan een bepaaldminimum voldoen. In feite is consistentiegebied S2 alvoldoende maar beter is S3. Het gaat vooral om de verwerk-baarheid aan het einde van de slang, die kan afwijken van dieaan het begin. Bepalend hierin is de weerstand tussen leidin-gen/slangen en de betonmortel. Toepassing van langere leidin-gen verhoogt de weerstand in de leidingen, de betonpomp-Met de speciale leidingpomp, die zich kenmerkt door eenhogedruk-pompeenheid met standaard 150 m leiding aanboord, zijn afstanden overbrugd tot wel 500 m.De capaciteit van een mobiele betonpomp kan oplopen tot200 m3/uur.Stationaire pompBij grotere hoogtes wordt vaak een vaste pompinstallatiegebruikt. Deze bestaat uit een op zichzelf staande unit met eenstijgleiding. Deze stijgleiding is verbonden met een zuil waaropeen giek is gemonteerd. De gieken hebben een horizontaalbereik tot 32 m gemeten vanuit het hart van de zuil. De horizon-tale afstand vanuit de stijgleiding kan worden verlengd metlosse slangen. De pompunit wordt vanuit een truckmixer gevuldmet betonmortel, die onder hoge druk naar boven wordtgepompt. Het hoogste gebouw dat in Nederland met een derge-lijk systeem is gemaakt, is de Maastoren in Rotterdam (165 m).Het internationale record staat op 600 m in de Burj Dubai toren(zie artikel `Meer dan 400 bar persdruk' op p. 37). De capaciteitvan een dergelijke vaste installatie is maximaal ongeveer60 m3/uur en ligt daarmee lager dan bij een mobiele pomp. De4Pompen of 52009 354 Positie van een stationaire pomp moet zorgvul-dig worden gekozen5 Storten met een betonpomp is minder arbeids-intensiefdaarom ten koste kan gaan van de verwerkbaarheid.Ook lichtbeton met licht toeslagmateriaal vraagt extraaandacht. De pompeenheid, meestal een twee cilinder plunjer-pomp, perst een dergelijk mengsel samen in plaats van dat hetin beweging wordt gebracht. Er zijn alternatieven beschikbaardie een dergelijk mengsel wel goed kunnen verpompen zoals desteady-flow pomp. Deze heeft vier cilinders en kan het mengselbeter in beweging brengen en houden.Het is raadzaam dat er, zeker bij toepassing van bijzonderebetonsoorten, overleg plaatsvindt met de betonpompleveran-cier, bijvoorbeeld over de mengselsamenstelling.Op de bouwplaatsOok voor de bouwplaats geldt een aantal randvoorwaarden. Zomoet de unit bij een stationaire pomp op een voldoende draag-krachtige laag staan. Dat geldt ook voor de stempels bij eenmobiele pomp. De positie van een vaste installatie moet voorafzorgvuldig worden gekozen, zodanig dat alle plekken kunnenworden bereikt. Een installatie kan bijvoorbeeld in het middenvan een gebouw worden gesitueerd (foto 4). De betonmortelmoet dan nog wel kunnen worden aangevoerd. Ook de conti-nue aanvoer van betonmortel is belangrijk. Daarom moet erruimte zijn voor minimaal twee truckmixers. )Jacques Linssendruk loopt op. Om de gevraagde consistentie einde slang tegaranderen moet het mengsel daarom worden aangepast.­ Het mengsel moet voldoende stabiel zijn. Het betonpomp-bedrijf is afhankelijk van een constante aanvoer. Indien ergeen pompactiviteiten zijn mag er geen bezinken van hetmengsel (sedimentatie) ontstaan.­ Er mogen niet te grove fracties in de betonmortel zitten en dekorrelverdeling moet gelijkmatig zijn. De korrelopbouw moetworden aangepast aan de storttoepassing, gebruik van leidin-gen, gekozen diameter en aantal bochten. De hoeveelheidfijne delen (< 125 µm) moet hierop worden aangepast. Dezefijne delen dragen zorg voor de smering van het wand-oppervlak in de leidingen en slangen.­ In verband met de kogellagers in de slangen is voldoendewater nodig. Dit kan kritisch worden bij mengsels met eenlage water-cementfactor waarbij de consistentie wordtgecompenseerd met plastificeerders.­ Vooral bij grote hoogtes is de constante aanvoer van beton-mortel van essentieel belang voor het welslagen van debetonstort. De massa van de betonmortel moet in bewegingblijven in de leidingen.­ Het luchtgehalte mag niet te hoog zijn.Bijzondere betonmortelsoortenDe diversiteit aan betonsoorten is de laatste jaren enorm toege-nomen. Veel nieuwe betonmortelsoorten kunnen probleemloosworden verpompt. Zo is het verpompen van zelfverdichtendebetonmortel goed mogelijk. Er is wel extra aandacht voor demengselsamenstelling noodzakelijk omdat toegepaste plastifi-ceerders zorgen voor extra stroperigheid, wat de verpompbaar-heid negatief beïnvloedt. Betonmortel met granulaat vraagtextra aandacht omdat granulaat poreus is, meer water vraagt en5