Pionieren met beton6 201560interviewinterviewPionierenmet betonMark van der Wolf6 2015 6162015CVnaam ing. Mark van der Wolfleeftijd 43opleidingen MTS Bouwkunde, HTSBouwkunde, diverse cursussenwerkgevers BartelsIngenieursbureau, Ballast Nedamnevenfunctie Lid VC18, lid diversecommissies van onder andereSBRCURnet en KiwaLuisteren, pionieren, uitleggen. Dat zijn kernbegrip-pen waarmee Mark van der Wolf, materiaaltechno-loog bij Ballast Nedam, bijdraagt aan de juistetoepassing van het materiaal beton. En dat in demeest uiteenlopende projecten, in alle fases; vantenders tot na ver de oplevering. Het is juist diediversiteit waaruit hij veel voldoening haalt.De loopbaan van Mark van der Wolf was niet bepaald voor-bestemd. Het is min of meer toeval dat hij in de bouw terecht-komt. Niemand in de familie doet iets dat met bouwen heeft temaken en techniek is hem niet echt met de paplepel ingegoten.Toch kiest hij na de middelbare school voor de MTS Bouw-kunde in Amsterdam. Dat komt vooral doordat een vriendhem wijst op een open dag. Na de MTS gaat hij voor eenvervolg aan de HTS. Niet in Amsterdam, dit keer in Utrecht."Die opleiding stond een stuk beter aangeschreven. De lat lager gewoon hoger. En dat was voor mij van groter belang dan dereisafstand." Qua kansen op de arbeidsmarkt lijkt de HTS opdat moment niet de beste keuze. Maar als hij is afgestudeerd,begint de markt net weer een beetje aan te trekken en al snelvindt hij een baan bij Bartels Ingenieursbureau. Hij tekent enrekent er aan woningen, kantoren en hallen. Ook houdt hij zichveel bezig met de uitwerking van prefab beton. "Het kantoorvan Bartels lag naast de fabriek van Voorbij Prefab Beton.Zodra er een vraag was, werd ik erbij geroepen. Een mooie enleerzame combinatie vond ik dat. Toch besloot ik na twee?n-eenhalf jaar verder te kijken. Ik wilde meer de praktijk in."Ballast NedamVan der Wolf woont op dat moment in Amstelveen, waar danook het hoofdkantoor van Ballast Nedam staat. "Ik heb zegewoon gebeld met de vraag of ze niet iemand nodig hadden.Een gesprek of drie later had ik een nieuwe baan." Hij begintop de tekenzaal bij Ballast Nedam Engineering (BNE). Een vanzijn eerste projecten is de Surinamebrug, eendesign&construct-project (foto 2). Het is een contractvorm dieop dat moment erg in opkomst is in Nederland. En juist bij diecontracten komt uitvoering en ontwerp sterk samen, eencombinatie die hem dan al erg aanspreekt. Na de tekenzaalgaat Van der Wolf naar een afdeling waar hij zich gaat bezig-houden met uitvoeringstechniek en materiaaltechnologie,terreinen die voor hem nog betrekkelijk nieuw zijn. Hij volgtde nodige aanvullende cursussen, maar veel komt aan opuitzoeken en pionieren. "Die cursussen vormden een goede1 Mark van der Wolf bij de nieuwe A2-tunnel in Maastrichtfoto: Jonathan Vos Photography1Pionieren met beton6 201562interviewregelgeving weet namelijk helemaal niet wat jij op dat momentgaat bouwen. Die gaat ook maar uit van bepaalde gedachten."Binnen- en buitenlandVan der Wolf zit prima op zijn plek in zijn functie. Vooral dediversiteit van het werk spreekt hem nog altijd erg aan. "Ik zounooit lang op eenzelfde project willen zitten. Ik ben nu jaarlijksmet wel twintig projecten bezig. En die bevinden zich ook nogeens allemaal in een andere fase, vanaf tender tot na de opleve-ring. Juist door die verschillende fases word je veel bewuster vande invloed van bepaalde beslissingen." Projecten waar Van derWolf bij is betrokken, bevinden zich in binnen- en buitenland.Hoewel hij zichzelf vooral als een `bruggenman' ziet, doet hijook veel andersoortige projecten. Het zijn er haast te veel omop te noemen. Als hoogtepunten noemt hij de Surinamebrug(foto 2), de hogesnelheidslijn in Taiwan (foto 3) en diverseindustriebouwprojecten (foto 5). Hij bewaart eveneens goedeherinneringen aan de Drontermeertunnel (foto 4), de Bram-merterminal (foto 6) en op dit moment de A2-tunnel bij Maas-tricht (foto 8). Verder noemt hij een vliegassilo in Moerdijk(foto 7), een steiger in Sint Maarten, een olieraffinaderij in Suri-name (foto 9) en kustweringsblokken bij de pier van IJmuiden.Hij rijdt naar alle uithoeken van het land, van de Eemshaven totMaastricht en ook gaat hij zo nu en dan naar het buitenland.basis, maar het meeste heb ik toch in de praktijk geleerd. Ikheb heel veel opgestoken van mijn collega's. Vooral door goedte luisteren. Ik ben ze daar nog altijd zeer dankbaar voor." Diecollega's zijn inmiddels met pensioen, waardoor Van der Wolfnu zelf de lijnen moet uitzetten. En nog steeds komt hij dingentegen die nieuw zijn. Dat is wat bouwen in zijn ogen zoboeiend maakt. "Lang niet alles staat in boeken. Van mijn oud-collega's heb ik geleerd dat je eerst zelf moet nadenken en danpas moet toetsen of en hoe het in de voorschriften staat. Defoto:JonathanVosPhotography234Pionieren met beton 6 2015 632 Een van de eerste projecten van Van der Wolf is de Surinamebrug, een design&construct-project3 De hogesnelheidslijn in Taiwan noemt Van der Wolf een van de hoogtepunten in zijn carri?re4 De Drontermeertunnel, de spoortunnel in de Hanzelijn tussen Dronten en Kampen5 De Hogerendement Afvalverbrandingscentrale (HR AVI) in Amsterdam, een van de industrie-bouwprojecten waar Van der Wolf bij betrokken is geweestbeeld als er dingen moeten worden onderzocht in het laborato-rium. Daarbij is het niet alleen beton dat de klok slaat. Je zoumij ook van alles kunnen vragen over coatings en staal. Hetleuke is dat je op een bepaald moment de overeenkomstentussen materialen ziet."Het tekent de diversiteit van zijn werk. En die gaat een stukverder dan alleen techniek. Hij houdt zich veel bezig metprocessen, samenwerking met anderen, financi?n. "Het zouniet goed voor me zijn om me maar met ??n ding bezig tehouden. Ik moet verschillende uitdagingen hebben. En bij alleswat ik doe, zoek ik naar verbeteringen en staat de kwaliteitvoorop. Soms is dat lastig, vooral als de financi?le middelenbeperkt zijn. Dan is het een hele klus om anderen te overtuigenvan de noodzaak van een bepaalde keuze. Maar ik probeer danaltijd uit te leggen waarom een andere keuze verstandiger is enEr is een duidelijke overeenkomst zichtbaar tussen de projec-ten: complex en veel beton. Maar ook wat kleinere projectenkunnen minstens zo boeiend zijn. En er zijn utiliteitsbouw-projecten, maar dan toch vooral de civiele op specifieke onder-delen ervan. Zo is hij bezig geweest met het nieuwe station inArnhem en een nieuw ziekenhuis op Cura?ao. Meestal is zijnkennis minder noodzakelijk in de utiliteitsbouw; aantastings-mechanismes zijn er minder schadelijk en volumes kleiner. Inutiliteitsbouw gaat wel veel aandacht uit naar schoonbeton."CUR-Aanbeveling 100 maakt nauwelijks onderscheid tussenutiliteitsbouw en civiel. De vraag is of dat terecht is. De zichtaf-stand die je hebt tot civiele projecten is meestal veel groter. Alsje een constructie niet dichter benadert dan 50 m, zouden deeisen aan een oppervlak in mijn ogen veel minder strenghoeven zijn dan bij bijvoorbeeld een ontvangsthal in een stad-huis. In sommige landen om ons heen gaan ze daar beter meeom. In de regelgeving in Groot-Brittanni? bijvoorbeeld speeltde beleving van een constructie een veel grotere rol."Van der Wolf wordt op deze manier bij heel veel projecteningeschakeld. Voor een bedrijf als Ballast Nedam is het volgenshem essentieel die kennis in huis te hebben. "We hebben temaken met veel toeleveranciers en onderaannemers. Je moetiemand hebben die de lijnen kan uitzetten, die zin en onzinkan scheiden. Je moet voorkomen dat je te veel een speelbalwordt van anderen, maar zelf leidend proberen te zijn. Boven-dien is het van belang te kijken of datgene wat in het ontwerpwordt bedacht ook daadwerkelijk wordt uitgevoerd. En of hetdaadwerkelijk zo werkt als je had bedacht. De meerwaarde vaneen functie als de mijne heeft binnen Ballast Nedam eigenlijknooit ter discussie gestaan, ook niet in deze economischslechte tijden. Dat geldt voor heel BNE. Onze afdeling is in deloop der jaren niet veel veranderd."MateriaaltechnologieDe functie van Van der Wolf heet materiaaltechnoloog, maarhij richt zich op veel meer dan alleen materiaalkunde. "Je moetook snappen hoe iets constructief of fysisch werkt en zo delink leggen tussen materiaal, mechanica en natuurkunde. Ik ziehet als groot voordeel dat ik als constructeur ben opgeleid." Erzijn volgens Van der Wolf verschillende soorten materiaaltech-nologen: constructieve, uitvoerings- en de pure, chemischemateriaaltechnologen. "Ik zie mijzelf als een mix tussen deeerste twee. Maar soms word ik ook een chemicus, bijvoor-"Als geld leidend is, komje er nooit uit"5Pionieren met beton6 201564interview6 De Brammerterminal van de Europoort7 Vliegassilo in Moerdijk8 De nieuwe A2-tunnel bij het Europaplein in Maastrichtfoto: Peter Wijnands, A2 Maastrichtiets is. En het is geen uitzondering dat een belangrijke stortwaar ik bij moet zijn 's avonds plaatsvindt." Het hoort bij debijzondere positie die hij heeft binnen Ballast Nedam. Hij heeftniet een hele afdeling onder zich, wel kan hij rekenen op dehulp van een vaste collega en waar nodig terugvallen opanderen. Of op collega's bij andere aannemers, in het geval vancombinatiewerken. Het komt ook voor dat er werk wordtuitbesteed aan bureaus als Nebest of SGS-Intron.CommissiewerkVan der Wolf steekt naast zijn werk bij Ballast Nedam eenhoop tijd in commissiewerk. Zo is hij lid van NEN/CUR-commissie 351 085/VC 18 - Uitvoering van betonconstructiesen heeft hij in het bestuur gezeten van Stutech. Die verenigingheeft gedurende zijn bestuurstijd veel meer een netwerkrolgekregen. Ook zit hij in diverse commissies voor Kiwa,SBRCURnet (zoals Schoonbeton) en diverse pre-adviescom-missies. "Het kost allemaal best veel tijd en energie. Maar hetlevert ook veel op. Je leert een hoop, ontmoet mensen. En jezorgt dat kennis wordt gedeeld, iets waar ik veel belang aanhecht. Je leert ook afstand te nemen tot bepaalde vraagstukken.Dat probeer ik bij projecten ook te doen. Dan doe ik een paarstappen naar achter en vraag ik mezelf `wat gebeurt hier noueigenlijk?'. Ik ben van nature ook niet iemand die continu aanhet woord is. Ik luister en observeer eerst en onderneem danactie. Er wordt al genoeg vergaderd en door elkaar heen gepraat."Het is een vraag die Van der Wolf zich vaker stelt: `waaromdoen we iets op deze manier?' Hij neemt daarbij geen genoe-gen met het antwoord dat we het altijd zo doen. Het is voorhem een belangrijke drijfveer processen en technieken helder-der te krijgen en zo mogelijk te verbeteren. Dat lukt meestalniet binnen ??n enkel project, maar heeft tijd nodig. Een voor-beeld is een hulpstaaf die in het verleden gewoon in de dekkingvan het beton zat. "Dat kan eigenlijk helemaal niet, dit staalkan namelijk corrosie van de hoofdwapening initi?ren. Ik ga erdan voor om het te voorkomen." Op die manier probeert hij bijte dragen aan de kwaliteit van bouwen. Sowieso is hij overtuigdvan de maatschappelijke waarde van zijn werk. "Als je een brugbouwt, doe je dat voor duizenden tot honderdduizendenmensen die daar dagelijks overheen gaan. Er zijn maar weini-gen die daarbij stilstaan, maar het levert wel de nodige verant-woordelijkheden op voor ons als bouwers. Fouten kunnenernstige gevolgen hebben."SamenwerkingBij het voorkomen van fouten is kennis van het materiaal nood-zakelijk. Die kennis is nodig in alle fases van een bouwwerk."Een constructeur berekent een constructie en bepaalt eenaantal benodigde eigenschappen van het beton, zoals sterkte-het niet op te leggen. Dan is het voor de andere partij ook beterte begrijpen en te accepteren."De veelzijdigheid van zijn werk vergt de nodige discipline. "Jemoet dingen niet in een hokje plaatsen, maar je moet welkunnen afbakenen. En je moet soms iets kunnen wegzetten entijd overhouden om over andere dingen na te denken. Dat isalthans mijn manier van werken. Zo probeer ik vragen v??r tezijn door er vooraf over na te denken. Daarbij moet je goedkunnen schakelen. Soms ben ik met wel zes projecten op eendag bezig. Maar als ik klaar ben met werken, kan ik het vrijgoed van me afzetten. Dat levert een hoop nieuwe energie eneen frisse blik op als je weer begint. Niet dat werktijden heiligzijn hoor. Er zijn nou eenmaal projecten die 's avonds en in hetweekend doorlopen. Ik ben dan gewoon bereikbaar voor als er67Pionieren met beton 6 2015 65waarom je iets wilt. Ik merk dat er een meer open cultuur aanhet ontstaan is. In onze relatie met bijvoorbeeld betonmortel-leveranciers; we praten tegenwoordig vrijuit over mengsel-samenstellingen. In onderling overleg bepalen we wat het besteis. Ten opzichte van tien jaren geleden is dat toch wel een heleverandering. Het is wel zaak om netjes om te gaan met elkaarskennis. Ik moet natuurlijk niet met de kennis van leverancier Aop leverancier B toestappen."Groen betonEen open en transparante samenwerking draagt volgens Vander Wolf bij aan de ontwikkeling van het materiaal en dekwaliteit van het eindproduct. Die ontwikkeling verdient denodige aandacht. "We moeten eraan blijven werken. HoewelNederland een voorsprong heeft ten opzichte van veel anderelanden, zeker als het gaat om alternatieve grondstoffen. Je leestnog wel eens artikelen in internationale vakbladen over groen,waarin heel hoog wordt opgegeven over toepassing van 20%hoogovenslak. 20%! Bij ons is dat de normaalste zaak van dewereld. Ik maak me bij ons dan weer zorgen om nieuwereontwikkelingen op het gebied van grondstoffen. Het is eenrisico om te snel nieuwe materialen toe te willen passen zonderdat alle eigenschappen bekend zijn. Dat kan enorme gevolgenhebben. Je moet er niet aan denken dat een brug zich nabijvoorbeeld vijfentwintig jaar opeens anders gaat gedragendan dat je had verwacht.Natuurlijk moet je ontwikkelingen niet tegenhouden. Sterkerklasse en in overleg de milieuklasse. Maar het komt op eengoede uitvoering aan of het materiaal zich ook gaat gedragen alsvan tevoren bedacht. Materiaalsamenstelling, storten, verdichtenen nabehandelen zijn essentieel. Veel informatie wordt ook pasbekend tijdens de uitvoering. Hoeveel ruimte zit er nu echttussen de staven en hoe snel moet de bekisting eraf? Dat is infor-matie die grote invloed kan hebben op de betonsamenstelling.Dus voor een materiaalkundige is de uitvoering minstens zobelangrijk als het ontwerp. Maar ook al in een heel vroegstadium ben ik bij werken betrokken, bijvoorbeeld in de tender-fase. Zeker nu we bijna alleen nog maar design&construct-projecten doen, kan mijn inbreng vanaf het allereerste momenteen belangrijke rol spelen. Zelfs bij ge?ntegreerde contractenhebben we te maken met veel andere partijen, met ieder zijneigen verantwoordelijkheid. Het is van belang dat je zo nu endan het eigen belang opzij zet. Ook mogen financi?n niet tebelemmerend werken. Als geld leidend is, kom je er nooit uit.Gelukkig merk ik dat de rol van de materiaaltechnoloog steedsbeter wordt geaccepteerd. Mensen zien de meerwaarde. Boven-dien kom je nog wel eens dezelfde gezichten tegen. Je hoeft dusniet telkens vanaf nul te beginnen. Het is wel van belang omvoortdurend te overleggen en, zoals ik eerder zei, uit te leggen"We praten tegenwoordig vrijuitover mengselsamenstellingen"8Pionieren met beton6 201566interview9 Olieraffinaderij in Surinamegang geboekt. Maar het cre?ren van goed schoonbeton blijfteen lastige klus. Het gaat vooral om goede communicatie. Veelzit hem in het duidelijk krijgen van de verwachtingen bij deverschillende partijen. Je moet je namelijk realiseren dat hetom een materiaal gaat dat bestaat uit verschillende natuur-producten. Je krijgt nooit een 100% homogeen beeld, maar datis ook de charme van beton. Kijk maar naar gerenommeerdearchitecten in het buitenland. Ook beton in hun projecten isniet 100% perfect en bevat grindnesten, kleur-verschillen enreparaties. De CUR-grijsschalen zijn een goed hulpmiddel,maar het gevaar bestaat dat mensen gaan denken je exactdezelfde kleur kunt krijgen als op de grijsschaal staat vermeld.Door de manier waarop hij is uitgegeven, wekt hij de indrukeen soort RAL-kleurenwaaier te zijn. Zo is hij absoluut nietbedoeld. De uiteindelijke kleur is van heel veel zaken afhanke-lijk, van het weer en dus de lichtinval bijvoorbeeld, maar ookouderdom. En op de kartonnen ondergrond oogt een kleurheel anders."NatuurEr is dus nog een wereld te winnen in de betonindustrie. Ookvan het materiaal zoals we dat nu toepassen, weten we nog langniet genoeg. Van der Wolf is die kennis nog iedere dag aan hetverrijken. Op die manier hoopt hij een bijdrage te leveren aan devooruitgang van een in zijn ogen prachtig en uitdagend materi-aal. "Ik vind het echt indrukwekkend dat je met materialen diein de natuur voorkomen, constructies kunt realiseren dievoldoen aan al je wensen. Kort gezegd: je bouwt een brug metelementen die je uit de grond haalt. Door het woud aan richt-lijnen verliezen we dat principe nog wel eens uit het oog." Jacques Linssennog, ze hebben ons gebracht waar we nu staan. Maar ga erdoordacht mee om. En pas ze toe op plekken waar ze geenonoverkomelijke schade kunnen aanrichten en monitor dezeconstructies. Dat is de zelfbeheersing die we onszelf moetenopleggen. Toeleveranciers willen heel graag, maar zij hebbenuiteindelijk geen directe verantwoordelijkheid als er ietsmisgaat. Soms moeten wij dus op de rem trappen. Toch is hetgoed om je ogen open te houden voor buitenlandse ontwikke-lingen. Want Nederland is maar klein, we moeten oppassen datwe niet te veel in onze eigen waarheid gaan geloven. Hetbuitenland vormt daarom een goede spiegel. De komst vanEurocodes is in die zin een goede ontwikkeling, omdat invloe-den van andere landen worden meegenomen. Hoewel veelzaken door elk afzonderlijk land zijn in te vullen. En dat luktniet altijd. Neem de NEN 13670, de nieuwe norm voor hetvervaardigen van betonconstructies. De ontwikkeling van deNederlandse invulling staat op dit moment nagenoeg stil. Datligt niet aan onenigheid over de technische invulling, inconcept is hij voor 90% klaar. Ook de inzet van de commissie-leden is volgens mij het probleem niet. Het gaat om geld. Dat iser onvoldoende om tot de formele afronding te komen. Wezitten dus in een vacu?m. Voor veel zaken vallen we terug opde VBU. Maar die is formeel ingetrokken."Gelukkig zijn er in zijn commissies ook wel goede resultatengehaald, zoals bij CUR-Aanbeveling 100 over schoonbeton."Ten opzichte van de versie uit 2004 hebben we veel vooruit-"We moeten oppassen dat weniet te veel in onze eigenwaarheid gaan geloven"9