De auto is niet meer weg te denken uit onze samenleving.Door het almaar toenemend bezit en groeiend gebruikervan wordt echter wel een enorm beslag gelegd op deopenbare ruimte, en dat niet alleen in de vorm van weg-infrastructuur: elke autorit begint en eindigt namelijk opeen parkeerplaats en voor elke auto zijn momenteel inons land ongeveer drie parkeerplaatsen beschikbaar.In die groeiende parkeerbehoefte kan vooral in de stede-lijke gebieden allang niet meer alleen op straatniveauworden voorzien. Her en der verrijzen steeds meerparkeergarages boven- en ondergronds en in de komen-de jaren worden er nog veel meer bijgebouwd.A r c h i t e c t u u r & o n t w e r pU t i l i t e i t s b o u wcement 2000 64PARKERENNIET ALLEEN MEER EENNOODZAKELIJK KWAAD?,1 | ParkeergarageSchalkwijk in Haarlem(leverancier: HaitsmaPrefab Beton)foto Haitsma2 | Parkeergarage Academisch Ziekenhuis Maastricht (leveran-cier: BetonSon)In feite hebben we te maken met twee tegengestel-de ontwikkelingen. Enerzijds is er de toenemendeverkeersdruk en daarmee ook een groeiende par-keerbehoefte, anderzijds past het niet meer in dezetijd om de auto lukraak te stallen of te parkerenwaar de automobilist dat het liefst heeft. Parkerenmaakt daarom tegenwoordig integraal deel uit vanstadsontwikkelingsplannen. Geen bouwplan zonderde vraag: Wat doen we met het parkeren? Steedsvaker worden woon-, winkel- en kantoorcomplexencompleet met parkeervoorzieningen ontworpen.Gemeenten zien inmiddels niet alleen de noodzaakin van het hebben van een integraal parkeerbeleid,ze zijn tevens tot de conclusie gekomen dat bijhet uitvoeren van dat beleid de hulp van specia-listen onontbeerlijk is. Organisaties als Parkeer-management Nederland (PMN) en Q-park biedenpasklare oplossingen voor onder meer financiering,exploitatie en management van parkeergarages.En investeringsmaatschappijen hebben de parkeer-garage als lucratief beleggingsobject ontdekt. Deparkeermarkt kan voor hen interessant zijn, vooralals gemeenten een nog restrictiever openbaar par-keerbeleid gaan voeren. Bij een groeiende schaars-te aan parkeerruimte op straatniveau kunnen detarieven in parkeergarages namelijk gemakkelijkomhoog, waardoor de exploitatie winstgevend kanworden.K e t e n m o b i l i t e i tEffectief parkeerbeleid begint bij het begrip mobili-teit. Mobiliteit betekent voor het individu vrijheiden ontplooiing. De auto sluit goed aan op dit ideaal,maar het massale gebruik veroorzaakt grote over-last. Openbaar vervoer biedt maatschappelijke voor-delen, maar sluit minder goed aan op die individu-ele mobiliteitsbehoefte. Ondanks pogingen hetopenbaar vervoer aantrekkelijker te maken, blijft deautomobilist `hardnekkig' in zijn auto zitten.Volgens de meest recente inzichten ligt de oplos-sing van het parkeer- en fileprobleem dan ook incombinaties van beide vormen van vervoer. Doorafzonderlijke vervoerswijzen zoals auto, openbaarvervoer en fiets te combineren, kan de mobielemens steeds optimaler zijn route plannen.Parkeren is ??n van de essenti?le schakels in diemobiliteitsketen. Om ketenmobiliteit tot een succeste maken, zijn veel op- en overstappunten noodza-kelijk, die snel bereikbaar en gebruikersvriendelijkzijn. Maar ook is veel, dynamische en snel toegan-kelijke informatie nodig over zaken als vertrek- enaankomsttijden, routes, vervoerswijzen, alternatie-ven en kosten.Het begin van ketenmobiliteit ligt voor de automo-bilist bij de staart van de file. Omdat die file overalkan staan, moeten er dus ook overal overstappun-ten naar ketenmobiliteit zijn. Figuur 3 laat een pira-mide van overstappunten zien, met veel kleinscha-lige en weinig grootschalige overstappunten.Kleinschalige overstappunten zijn bijvoorbeeldbushaltes met vijftig parkeerplaatsen erbij. Zeergrote, multimodale overstappunten (foto 4), metwellicht duizenden parkeerplaatsen en met veelaansluitingen op het openbaar vervoer, zullen ermaar weinig zijn. Parkeergarages bevinden zich inhet midden van deze piramide. Momenteel zijn ercirca 350 openbare parkeergarages in Nederland.Naar verwachting zullen dat er over tien jaar onge-veer 500 zijn.K o s t e n e n b a t e nMet het opzetten van parkeergarages zijn forseinvesteringen gemoeid. Vooral de grond- en bouw-kosten kunnen hoog oplopen. Daarbij zijn deinrichtingseisen alleen maar strenger geworden.Veel locaties vereisen bovendien kostbaar toezicht.A r c h i t e c t u u r & o n t w e r pU t i l i t e i t s b o u wcement 2000 6 5trans-feriavervoers-centraparkeergarages+ OVP + R/carpool-plaatsen + OVbushaltes e.d. + parkeren3 | Piramide van overstap-punten4 | Bouw van hetTransferium Westraven(leverancier: Span-beton). De komendejaren zullen ernauwelijks transferiabijgebouwd wordenDaartegenover staan natuurlijk inkomsten. Inbezetting kennen parkeergarages echter pieken endalen. Als de gemiddelde bezettingsgraad veel lageruitkomt dan de maximaal mogelijke, is het twijfel-achtig of de capaciteit moet worden afgestemd opdie pieken. Ook maakt het nogal wat uit of een par-keergarage wordt gebruikt voor woon-werkverkeer(dagstalling met piekbelasting bij in- en uitrijden)of voor winkelbezoek (korte stallingsmomentenmet veel wisselende gebruikers). Of door dagjes-mensen bij recreatieve bestemmingen.Een parkeergarage is winstgevend te exploiteren bijeen minimale omvang van 350 ? 400 plaatsen.Maar om te komen tot een hoge gemiddelde bezet-tingsgraad, is kennis van en begrip voor wat deautomobilist beweegt, onontbeerlijk. Waarom bij-voorbeeld kent bijna elke stad op zaterdag rijenauto's voor een bepaalde parkeergarage, terwijl erin de omgeving vele plekken vrij zijn?Met de toename van het aantal parkeergarages zalde onderlinge concurrentie alleen nog maar groterworden. Een parkeergarage moet daarom ook meerzijn dan slechts een autostalling. Het (weliswaarkortstondige) verblijf moet zo aantrekkelijk moge-lijk zijn en gaat verder dan het ophangen van eenfrisdrank-automaat.De belangrijkste factoren die het succes van eenparkeergarage bepalen, zijn:- locatie (voor zeventig procent bepalend voor hetcommerci?le succes!): goed bereikbaar ener-zijds, maar ook nabij voorzieningen en met eenadequaat parkeer-geleidesysteem;- prijs: afgestemd op het gemeentelijk beleid, opde aard van het gebruik en op de wensen van deparkeerconsument;- veiligheid: zowel voor het voertuig als voor deconsument;- bijkomende service: zoals een stadsplattegrondof een telefooncel.V e r s c h i j n i n g s v o r m e nHet weren van de auto uit het straatbeeld heeft nietalleen gevolgen voor de ontwikkeling van kantoor-en winkelprojecten. Ook bij het ontwerpen van bin-nenstedelijke woningbouwcomplexen wordt deoplossing van het parkeerprobleem al regelmatiginpandig gezocht. De noodzakelijke parkeerruimtebevindt zich meestal onder of boven het woonge-deelte (foto 5); een enkele keer ernaast. Deze com-binatie van gebruiksdoeleinden zorgt overigens inde bouwkundige uitwerking voor extra aandachtwat betreft de afstemming tussen de verschillendebouwmethodieken, die vaak verschillende raster-maten hanteren, en de functionele randvoorwaar-den.Gestandaardiseerde systemen voor parkeergarageszijn er al sinds het begin van de jaren zeventig. AanA r c h i t e c t u u r & o n t w e r pU t i l i t e i t s b o u wcement 2000 665 | Parkeerdek bovenopeen woongebouw inNijmegen. Een lift zorgtvoor het transport vande auto'sfoto: Steef Croonen, Maldenhet principe daarvan is sindsdien niet veel gewij-zigd. Nog altijd bestaat een (bovengrondse) par-keergarage voornamelijk uit kolommen, balken,vloerplaten en op- en afritten, meestal geordend ineen rechthoekig stramienenpatroon.De verschijningsvorm is aanzienlijk veranderd. Deeerste garages hadden de naam vooral lelijk te zijn.Dit beeld werd in de loop der jaren nog eens ver-sterkt door gebrek aan onderhoud. Aanvankelijkwerd voor imagoverbetering alleen aan de buiten-zijde gedacht. Parkeergarages werden daarom meerdan eens van een `fraaie' gevel voorzien. De laatstejaren is er daarentegen vooral veel aandacht voor debinnenzijde. Door goed herkenbare structuren inde parkeerruimte aan te brengen en op speelsewijze met kleur, licht en decoratieve elementen omte gaan, kan een parkeergarage meer aanzien krij-gen en weet een gebruiker gemakkelijker de uit-gang te bereiken en later ook zijn auto terug te vin-den. Ook bestaande parkeergarages kunnen op diemanier aan aantrekkingskracht winnen.T r e n d sParkeergarages worden dus steeds klantvriendelij-ker. Veel aandacht is er al voor de bereikbaarheid,herkenbaarheid en toegankelijkheid. De door hetNNI uitgegeven norm NEN 2443 `Parkeren enstallen van personenauto's op terreinen en garages'en de door CROW ontwikkelde `Ontwerpwijzergebouwde parkeervoorzieningen' zijn bij het ont-werpen eenvoudige hulpmiddelen. Toepassing vandeze publicaties vertaalt zich onder meer in eengoede bewegwijzering en leveren ruime, schone enveilige parkeergarages op. Enkele richtlijnen uitdeze publicaties zijn:- ruime in- en uitritten;- bij voorkeur eenrichtingsverkeer;- parkeerhoek bij voorkeur 70?;- vakbreedte minimaal 2,50 m.Maar ook op het beheersvlak zijn verbeteringenwaarneembaar. Zo biedt een aantal parkeergaragesnu al de mogelijkheid telefonisch een parkeerplekte reserveren. En in de nabije toekomst kunnen wezelfs vanuit onze auto met een navigatiesysteem opzoek naar een lege parkeerplaats. Op deze manierwordt de tijd die met parkeren is gemoeid tot eenminimum teruggebracht.Een andere trend voor de (nabije) toekomst vormthet toepassen van mechanische systemen, zowelsemi-automatisch als volledig automatisch. Dezesystemen gaan veel effici?nter om met de parkeer-ruimte dan traditionele systemen (tabel 1), watzeker voor binnenstedelijke (ver)nieuwbouwprojec-ten, waar de beschikbare parkeerruimte schaars is,zeer belangrijk kan zijn. Belangrijke randvoorwaar-de bij toepassing van dergelijke systemen is eensnelle verwerkingstijd (`systeemtijd' = tijdsduur vanwegbrengen en ophalen van de auto). De meerkos-ten voor de installatie en het onderhoud ervan moe-ten worden afgezet tegen de meerkosten die hetopzetten en afschrijven van een grotere traditioneleparkeergarage met zich meebrengt.T h e m aIn dit nummer van Cement is er veel aandacht voorrecente projecten. In het katern `Architectuur &ontwerp' laten we onder meer zien dat een par-keergarage niet altijd rechthoekig hoeft te zijn, wattot verrassend verfrissende resultaten kan leiden.Ook een design&construct-opdracht kan een posi-tieve uitwerking hebben op de creativiteit van deontwerper.In het katern `Constructie & uitvoering' komen ver-schillende soorten parkeergarages aan bod, zowelboven- als ondergronds, losstaand als ge?ntegreerd,geprefabriceerd als in het werk gestort. Daarbij mageen verhaal over inspectie en onderhoud vanbestaande parkeergarages niet ontbreken.In het katern `Onderzoek & technologie' ten slottewordt ingegaan op een vergelijkend onderzoek tus-sen stalen en prefab-betonnen parkeergarages enwordt een demontabel bouwsysteem ge?ntrodu-ceerd voor een supermarkt met ge?ntegreerde par-keergelegenheid. sHenk WapperomA r c h i t e c t u u r & o n t w e r pU t i l i t e i t s b o u wcement 2000 6 7Tabel 1 | Parkeeroppervlak ten opzichte van totale oppervlak per verdiepingsysteem parkeeroppervlak (%) systeemtijd (sec.)traditioneel 29semi-automatischparkeerliften 29parkeerplatform 59volledig automatischhorizontaal omloopsysteem 90magazijnsysteem 61 40 ? 100omzetsysteem 74 60 ? 3006 | Ondergrondse parkeer-garage onder deLaakhaven in Den Haag(leverancier: HurksBeton)foto Hurks