? utiliteitsbouw ? uitvoeringsorganisatie ? prefabricageing.H.H.1.l.Blaas, BAM Bredere Bouw bv, Bunnikir.P. van Boom, Spanbeton bv, Koudekerk aan den RijnSteeds meer Nederlandse aannemers en leveranciers zoeken een deel van hun omzet inDuitsland. Niet zelden gaat dit gepaard met onverwachte problemen. Die problemen zijngrotendeels te wijten aan onbekendheid metde, soms zeer grote, verschillen in 'bouwcul-tuur' tussen Nederland en Duitsland. Over verschillen in de algemene bouwpraktijk is vol-doendebekend, overdeverschillen ten aanzien van prefabbeton echterveel minder. Daar-om is het interessanttot een uitwisselingvan ervaringen te komen. Centraal in dit artikelstaan ervaringen die zijn opgedaan bij het bouwen van een prefab parkeergarage...PARKEERGARAGE INKOLN-ZOLL5TOCKDUITSE AUTO'S DROOG ONDER NEDERLANDS PREFABOp een voormalig industrieterrein in de wijkZollstock in Keulen diende een groot aantalkantoren teworden gebouwd. Onderdeel vanhet stedebouwkundig plan was een parkeer-garage ten behoeve van een verzekerings-maatschappij.In 1992 raakte BAM Bredero Bouw bv in con-tact met de opdrachtgever, een particuliereontwikkelingsmaatschappij in Keulen. BAMBredere Bouw bv werd uitgenodigd een aan-bieding te doen in concurrentie met Duitseaannemers.Het bestek omschreef een in het werk ge-storte constructie. Naast de prijsvormingwas de minimale bouwtijd een belangrijk on"derdeel. In samenwerking met Spanbetonbv bood BAM Bredere Bouw bv een alterna-tief ontwerp aan, volledig in prefab beton.De opdracht werd in het begin van 1993 ver-kregen, zowel op basis van prijs als op basisvan bouwtijd.In 1993 is door BAM Bredero Bouw bv enSpanbeton bv in Keulen een prefab parkeer-garage gebouwd.Inmiddels wordt BAM Bredero Bouw bv inDuitsland vertegenwoordigd door BAM BauGmbH te D?sseldorf.CEMENT1994/5 25? utiliteitsbouw ? uitvoeringsorganisatie .prefabricageHet dak van de direct naast de spoorbaan gelegen parkeergarageBesteksvormBestekken in Duitsland zijn vaak zeer 'be-schrijvend', met een minimaal gebruik vantekeningen. Soms wordt bij een aantal on-derdelen een bepaald artikel of materiaalvoorgeschreven, maar over het algemeenlijkt het bestek meer prestatiegericht dan inNederland gebruikelijk.Bij een beschrijvingsvorm is voor het doenvan een juiste aanbieding een zeer grondigekennis nodig van de Duitse bouwpraktijk ennormen. Door de relatief grote vrijheid va-rianten aan te bieden, kan gebruik wordengemaakt van de specifieke kennis en kundevan de aanbieder.Veelal wordt in het bestek een Gew?hrleis-tungseinbehaltvermeld. Ditgeldbedrag, eenpercentage van de bouwsom, kan geduren-de de garantieperiode worden vastgehou-den om bouwfouten te betalen. Door de op"drachtgeverwordt een Gutachteringehuurd,die bij oplevering een bouwwerk inspecteertop mogelijkheden deze garantie aan te spre-ken.Voorwaarden voor ontwerp en leveringNormenDuitsland kent op het gebied van bouweneen grote hoeveelheid normen, waarover talvan handboeken en vademecums bestaan.Voor gewapend beton is vooral DIN 1045 envoor voorgespannen beton DIN 4227 vanbelang. Een ontwerp dient aan deze normente voldoen.De ervaring leert, dat het vrij moeilijk is vanDIN-normen afte wijken, bijvoorbeeld aan dehand van uitgaven van de DafStb. Hoewelvan bijzonder hoge kwaliteit, hebben dezeuitgaven niet de status die CUR-rapporten inNederland bezitten.Verder zijn er verordeningen, die vaak perstaat zijn geregeld. Voor parkeergaragesgeldt bijvoorbeeld nationaal een Empfeh-lung en op deelstaatniveau een Verordnung.Veelal hanteren bestekken in Duitsland determ AlIgemein anerkannte Regeln der Tech-nik, waarmee wordt bedoeld dat de uitvoe-ring van hetbouwwerk moet voldoen aan de,niet altijd omschreven, bouwpraktijk.ZulassungVoor produkten, of delen daarvan, die nietvoldoen aan de normale normen, dient meneen Zulassungte bezitten. Zo'n Zulassungiste vergelijken metde Nederlandse opponent'attestmet certificaat', zoals bijvoorbeeld bijkanaalplaten gebruikelijk is. In de Zulassungwordt meestal geregeld hoe en waar de ele-menten mogen worden toegepast.Zulassungenworden uitgegeven doorhetln-stitut f?r Bautechnik te Berlijn. Hetverkrijgenvan een Zulassung is in het algemeen nieteen eenvoudige opgave. De procedureneemt een lange tijd in beslag en kost veelgeld.De toepassing van kanaalplaten metgrotereoverspanningen in Duitsland is sinds kortdoor Zulassung geregeld. Andere artikelenwaarvoor een Zulassung benodigd is, zijnhijsvoorzieningen, voorspanstaal en opleg-materiaal.Vaak werkt het bezitten van een Zulassungkostenverhogend. Er zijn voorbeelden vanvolkomen identieke artikelen, die naarkeuzemet of zonder Zulassungsbescheid kunnenworden geleverd. Artikelen met Zulassungs-bescheid zijn duurder.?berwachung?berwachungstaat voor kwaliteitsbewakingen dan vooral controle van personeel, mate-rialen, materieel en werkmethode. Onder-scheidis ertussen debegrippen Fremd?ber-wachung en Eigen?berwachung. Eigen?ber-wachung is altijd noodzakelijk.Indien ergens beton wordt gebruikt met eensterkte groter dan B 25, is ook Fremd?ber-wachung vereist. Voor geringe hoeveelhe-den, zoals gebruikelijk bij de montage vanprefab elementen, kan na overleg Fremd?-berwachung (ten aanzien van het beton) opde bouwplaats meestal vervallen.Een prefab fabriek dient altijd Fremd?ber-wacht te zijn. In de praktijk komt het eropneerdat een prefab leverancierdie werkt on-der een systeem van de ISO-9000-serie kanvolstaan met de volgende extra maatrege-len:- het laboratoriumpersoneel dienteen Duitsdiploma te bezitten;- al hetgebruikte materiaal dient ?berwachtte zijn en eventueel een Zulassungte heb-ben. Hiervoor dienen alle Lieferscheinenoverlegd te kunnen worden;-het Material-Pr?fungsamt dient te wordeningeschakeld. Na controle met positief re-sultaat krijgt men een ?berwachungsbe-richt, datweerals Lieferscheinop de bouw"plaats aanwezig dient te zijn. Ieder ele-mentdient bij leveringmeteen stempel als?berwachtte worden gemerkt.Soms kom je tot verrassende ontdekkingen.In Duitsland is wapeningsstaal 0 32 mm on-bekend. Hetis dus onmogelijk om ?berwachtstaal 0 32 mm te krijgen. In Nederland wordtdeze diameter in prefab in onder meer stek-verbindingen juist veel toegepast. Door hetbeginsel van gelijkwaardige produktietech-nieken op te voeren, is toestemming verkre-gen deze diameter bij dit project toe te pas"sen. Ten aanzien van waarden die niet invoorschriften staan vermeld, zoals de veran-keringslengte, blijft het probleem echter be-staan.Een soortgelijke situatie komt voor bij voor-spanstaal. In Nederland is de kwaliteit FeP1860 gebruikelijk. In Duitsland is niet hogerdan de kwaliteit FeP 1770 verkrijgbaar.26 CEMENT1994/5Pr?fstatikerIn Duitsland heeft elke stad of gemeente decontrole van tekeningen en berekeningenuitbesteed aan daarvoor erkende inge-nieurs. Deze ingenieurs zijn verenigd in deBundesverein der Pr?fingenieure f?r Bausta-tik. Elke Pr?fstatikerheefteenbepaalde con-trolebevoegdheid. Somsgeldtditalleen voorhoutconstructies en soms voor alle soortenconstructies.De Pr?fingenieuris verantwoordelijk voor decontrole van berekeningen en tekeningen opstandzekerheid, gebruiksstadium, kwaliteit,brandwerendheid en bouwfysica. De Baulei-ter, in het algemeen de vertegenwoordigervan de Bauherr, is verplicht tot het inschake-len van zo'n bureau.De Pr?fstatikerverricht ook controles op debouwplaats en in de fabriek. De Pr?finge-nieur neemt zijn verantwoordelijkheden ge-woonlijk zeer serieus.De wijze waarop prefab in Duitsland wordttoegepast is wezenlijk anders dan in Neder-land. De voor ons gebruikelijke details wor-den daarom soms met wantrouwen beke-ken. Als voorbeeld kan worden genoemd demomentvaste verbinding met stekwapeningtussen kolom en fundering, die in Nederlandmin ofmeerstandaard is. In Duitsland is menvoornamelijk zogenaamde putfunderingengewend.Een persoonlijk contact met de Pr?fstatikeris zeer gewenst om dit soort 'cultuurverschil-len' niet te laten uitmonden in problemen.Een ander aspect waarmee degelijk reke-ning dientte worden gehouden, is hetfeit datde Pr?fstatiker vaak niet gewend is aan eenzover doorgevoerde graad van prefabricagein bouwwerken. De vele tekeningen en bere-keningen die in een korte tijd moeten wordengecontroleerd, leveren dan problemen op.Hierover dienen vooraf goede afspraken ge-maakt te worden, een aspect overigens datin Nederland ook meer aandacht verdient.Afweging alternatieven ontwerpDe beschikbare bouwtijd was uitgesprokenkort. Om deze reden is door de aannemervan meet afaan gekozen vooreen prefab op-lossing. De opdrachtgever had geen enkelbezwaar tegen een alternatief ontwerp inprefab, maarstelde wel de eis dat de contou-ren en het gevelbeeld niet wezenlijk zoudenveranderen.CEMENT1994j5Binnen dit kader is voor de constructie vande parkeerdekken nog wel onderzoek ge-daan naar een aantal alternatieven. De net-to breedte van deze dekken is 16,5 m, ver-deeldin 5 m parkeerstrook, 6,5 m rijbaan enweer 5 m parkeerstrook.De onderzochte alternatieven zijn:1. Middensteunpunten (kolommen + bal-ken) aan weerszijden van de rijbaan. Devloeren worden gevormd door breedpla-ten meteen in hetwerkgestorte druklaag.Deze variant kwam het meest overeenmet de besteksoplossing.2. TI"platen die in ??n keer 16,5 m over-spannen.3. Ribbenvloer bestaande uitprefab balkjeshart op hart 2,4 m. Over de balkjes weereen breedplaat met een in het werk ge-storte constructie.4. Kanaalplaten die in ??n keer 16,5 m over-spannen. Op de kanaalplaten een druk-laag vanwege de vlakheid en de sterkte.De variant met de kanaalplaat is vrij snel af-gevallen, omdat de totale belasting te hoogwas voor dit type plaat. De toelaatbare be-lastingen voor kanaalplaatvloeren in Duits-land zijn beduidend lager dan in Nederland.Daarnaast werd een druklaag op de kanaal-platen nodig geacht vanwege de onvlakheidaan de bovenzijde van dit soortplaten. Hier-mee werden de totale kosten ongunstigerten opzichte van de TI-oplossing.De ribbenvloer van prefab balken met een inhet werk gestorte vloer stak ongunstig af te-gen de variant met TI-platen vanwege dekosten en de bouwsnelheid. Voordeel waswel dat met een in het werk gestorte vloerminder problemen werden verwachtten aan-zien van aansluitdetails.De oplossing met twee middensteunpuntenaan weerszijden van de rijbaan zou een telange bouwtijd vergen en duurder wordendan de TI"variant. Daarnaastzijn detwee ex-tra kolommenrijen ongunstig voor het 'par-keergemak'.Uiteindelijk viel de keus op het alternatiefmet TI-platen. Hierbij is nog de noodzaakvan de toepassing van een druklaag op devloeren onderzocht. Een druklaag heeft alsvoordeel dat de schijfwerkingeenvoudigerteverwezenlijken is. De wijze waarop de stabili-teit van het gebouw is verzorgd, betekenteen relatiefgrote aanspraak op de schijfwer-king van de vloeren.TI:1 f--JP--DRUK_T_TL_:_SO_...._..,2400DR\Jt