Opinie3201190opinieGezonde opwaarderingvan gebouwd NederlandMichael van Leeuwenarchitectuurbureau Sluijmer en van LeeuwenDuurzaam beton (4)Opinieserie Duurzaam betonDit artikel is de vierde aflevering in eenopinieserie over duurzaam beton. Diverseprofessionals in de bouw geven hunmening over wat verwacht mag wordenvan de materialen cement en beton tenaanzien van duurzaam bouwen.Een tijdje terug liep ik door het Atlasgebergte in Marokko. Het gebied wasuitsluitend door ezelpaden ontsloten. De dorpen die ik tegenkwam warennauwelijks zichtbaar; ze waren haast versmolten met de aardkleurige bergen.Tegen de achtergrond van de schuine laagstructuur van de hellingen van ditplooiingsgebergte herken je enkel aan het rechthoekige lijnenspel en het kleur-rijke wasgoed dat er een dorp is. De kleur van de paden, terrassen en gevels isdezelfde als van de bergen; het is allemaal hetzelfde materiaal.Sterk Huis in Tjalleberdfoto: CornbreadWorksOpinie 32011 91Het is prachtig om te zien hoe hierwordt gebouwd. Je maakt een kuil,schept er een kleimengsel in en roerthet met een schep tot een aarddrogemortel. Vervolgens vul je een houtenkistje ter grootte van een B2-blok,haalt het blokje eruit en laat het inde zon drogen. Hiermee trek je degevels op; even met leem afsmerenen klaar is Kees. Voor het casco hebje verder nog wat houten balkennodig. Die zijn schaars en wordenzorgvuldig hergebruikt. De vloer kunje maken door op de balken een laagbamboe te leggen met daaroverweer een laag van adobe. Als je hetafwerkt met de nabij gewonnenkalkpleister, polijst en in de olijfzeepzet, kun je er zelfs een prachtigewaterdichte tadelakt badkamer meemaken.Deze manier van bouwen is massaalover de hele wereld toegepast. Hetslijt overigens snel. Soms kom je ineen dorp waarvan je denkt dat het alduizend jaar oud is. Bij navraag blijkthet nog geen vijftig jaar oud te zijn.Het materiaal breekt vanzelf af enwat overblijft is een hoop aarde eneen stel balken. Slechts water toe-voegen, goed roeren en je kunt weereen huis bouwen.Als we dit vergelijken met onzeNederlandse bouwtraditie dan gaathet er hier wel erg ingewikkeld aantoe. Als je alleen al kijkt naar de hoe-veelheid lagen die nog moeten wor-den toegevoegd nadat bij ons deruwbouw staat, hoeveel verschillen-de materialen worden toegevoegden hoeveel handelingen nog plaats-hebben, slaat de schrik je om hethart. Bij ieder bouwwerk hebben weminmaal een duimdik bestek nodigom te omschrijven wat er moet wor-den gedaan. Zodra we op termijngaan slopen, is er voor de verant-woorde recycling waarschijnlijk weerzo'n boekwerk nodig. Is dit allemaalwel nodig?Een bouwtraditie heeft zijn voorde-len, maar beslist ook nadelen. Als jein het gemiddelde utiliteitsgebouwkijkt hoeveel lagen je tegenkomt tus-sen onderkant plafond en bovenkantvloer, en welke handelingen daar-voor nodig zijn geweest, kun je twij-felen aan de noodzaak. Tel ze maareens op, alle lagen: de constructievevloer, de druklaag, de dekvloer, deegaline, de lijmlagen, de hangers, deplafondtegels, enzovoort. En dan zijnde producten op zichzelf ook weergelaagd. De plafondtegels bestaanminimaal uit een vulling met eenafwerking aan weerszijden, de vloer-bedekking is opgebouwd uit lagen,een schilvloer heeft lagen, en danmoet je vaak tussen het aanbrengenvan al die lagen ook nog eens schu-ren, schoonmaken, uitvlakken, ont-vetten, inspecteren enzovoort. Entijdens het vervoer verpakken we dematerialen bij voorkeur in een laagfolie. Hoe heeft het zover kunnenkomen?Een oorzaak is de manier waarop webouwen en de basis waarop bouw-producten worden ontwikkeld. In debouw zijn we ervan overtuigdgeraakt dat in de ruwbouwfase eenhoofdvorm met allerlei tekortkomin-gen, grote toleranties en imperfec-ties wordt neergezet en dat vervol-gens in de afbouwfase met allerleiproducten de kieren, naden, randjesen oppervlakteschades wordenweggewerkt en het casco een`com-plete make-over'krijgt. Omdat ditde manier van werken is die we onseigen hebben gemaakt, is het ookmoeilijk om die te veranderen. Degrootste innovaties hebben vaakbetrekking op de kleinste onderde-len. Wij hebben geleerd te innove-ren op de schaal van de componen-ten en in mindere mate op hetniveau van het gebouw als geheel.Er is dan ook meer technologischevooruitgang geboekt in de ontwik-keling van onderdelen, zoals glas,isolatiemateriaal of onderdelen vaninstallaties, dan in het bouwprocesen het concept van ruwbouw enafbouw. Een ander probleem is datwij denken dat de ruimtes er altijdop dezelfde manier uit moeten zien,ongeacht hoe ze zijn gebouwd. WieWij hebben geleerd te innoverenop de schaal van de componentenen minder op het niveau van hetgebouw als geheelDorpen in het Atlasgebergtezijn haast versmolten met deaardkleurige bergenOpinie3201192opinieeen gemiddelde nieuwbouwwoningbinnenstapt, zal niet weten of erachter het spuitwerk een beton-wand, kalkzandsteen of een HSB-element zit.Wat zijn de kansen voor beton indeze ontwikkeling?Onlangs klonk vanuit de hoek van debedrijfsmakelaardij de wens dat deoverheid een rem zou moeten zettenop het vrijgeven van nieuwbouwlo-caties voor kantoren. De reden wasevident: er staan veel kantoren leegen als je meer bouwt, wordt dit pro-bleem alleen maar groter. Wat ik daartegenin wil brengen is dat dezemanier van denken weliswaar eenpraktische oplossing is voor hetmoment, maar op langere termijn dedood in de pot is voor de vooruit-gang. Een groot deel van de kantoor-panden verbruikt meer energie dannodig, ligt op een plek die nietgewild is of heeft een structuur dieniet aansluit bij het huidige gebruik.Moet je bedrijven dwingen daartegen hun wens in te trekken van-wege het rendement van de beleg-ger? Dat klinkt een beetje als detweedehands-autohandelaar dieomwille van zijn verkoop de produc-tie van nieuwe energiezuinigemodellen wil tegenhouden.In de wetenschap dat ik wellichtgekleurd ben door mijn beroep enpassie, pleit ik hierbij voor eengezonde opwaardering vangebouwd Nederland tot een hogerniveau zonder dat roofbouw wordtgepleegd op onze bronnen. De delf-stof voor nieuwe en betere gebou-wen kan deels worden gevonden inbestaande gebouwen die vervangenworden (denk aan betongranulaat)en waarbij door zorgvuldig en intel-ligent te bouwen veel overtolligelagen achterwege kunnen blijven. Enals het betekent dat het uiterlijk vanhergebruikt beton nooit zo glad enstrak kan worden als nieuw beton,moeten we maar eens kijken wat datkan opleveren in het ontwerp. Wantstel je voor: je kunt beton op locatieslopen, vermalen, opnieuw mengenen opnieuw vormen! Dan wordt zo'nafgedankt bouwproject opeens eengrondstof voor nieuwe, duurzamearchitectuur. Reageren?Mail naarduurzaambeton@cementonline.nl.Een rem op het vrijgeven van nieuw-bouwlocaties voor kantoren is de doodin de pot voor de vooruitgangInternationale School Almeremet schoonwerk binnenwanden van AlvonKwadrantwoningenin Hooglanderveen