Opinie6201166opinieEnorme verantwoordelijkheidvoor de cement- en betonindustrieir. Andr? BurgerCement&BetonCentrumDuurzaam beton (6)OpinieserieDuurzaam betonDit artikel is de zesde aflevering ineen opinieserie over duurzaambeton. Diverse professionals in debouw geven hun mening over watverwacht mag worden van dematerialen cement en beton tenaanzien van duurzaam bouwen.Beton heeft onmiskenbaar bijgedragen aan onze welvaart en ons welbevin-den. In onze gebouwen speelt beton een hoofdrol. Onze infrastructuur kondankzij beton ingrijpend worden gemoderniseerd, waardoor elke uithoek opaarde bereikbaar is geworden en de wereldhandel een enorme vlucht heeftgenomen. In onze waterhuishouding heeft beton een wezenlijke bijdragegeleverd aan het verhogen van de voedselproductie en het verbeteren van devolksgezondheid. De vraag: `Hoe zou onze wereld eruit hebben gezien als wegeen beton zouden hebben gehad?' is eenvoudigweg niet te beantwoorden.1Opinie 62011 67Het ooit zo simpele`1-2-3 beton'isuitgegroeid tot een bouwmateriaaldat universeel en geheel op maattoepasbaar is. Daarbij is beton goed-koop. Dat alles heeft beton gemaakttot het wereldwijd meest gebruiktebouwmateriaal, jaarlijks zo'n ander-halve m3per persoon.Dat heeft er ook voor gezorgd datiedereen een mening heeft over deplaats van beton in de opbouw vaneen duurzame samenleving. In deafgelopen nummers van Cementhebben achtereenvolgens een con-structeur, een bouwfysicus, een aan-nemer, een architect en een materi-aalkundige het aan hen gebodenpodium benut om vanuit de eigendiscipline het thema`Duurzaambeton'in perspectief te plaatsen.Deze visies vormen het kompas voorde cement- en betonwereld op wegnaar een ook in de toekomst voor-name rol voor beton. Dat de industrieniet doof en blind is voor deze inzich-ten, blijkt uit de vele stappen die alzijn gezet en nog zullen volgen.In het navolgende beschouwen wede ontwikkelingen op het gebied vande grondstoffen voor beton watnader. In de volgende twee nummersvan Cement komen de materiaaltech-nologie en ontwikkelingen van detoepassing van beton aan bod.Grondstoffen voor beton zijnduurzaamEen m3beton bestaat uit ongeveer1850 kg toeslagmateriaal, ongeveer330 kg bindmiddel (lees: cement) enongeveer 160 liter water.In de Nederlandse bodem komt vol-doende zand en grind voor datgeschikt is als toeslagmateriaal voorbeton. Verder zijn toeslagmaterialendirect over de grens ruimschootsbeschikbaar en zijn in de Noordzeeen elders in Europa nog onuitputte-lijke voorraden aanwezig.Toeslagmaterialen voor beton zijndus niet schaars, maar het verkrijgenvan een vergunning voor de winningvan deze voorraden wordt om allerleiredenen wel steeds lastiger. In Neder-land mogen zand en grind all??nworden gewonnen als dat na herin-richting van het winningsgebied leidttot maatschappelijke meerwaarde,bijvoorbeeld door rivierverruiming,natuurontwikkeling, waterberging,recreatie of wonen aan het water. Debesluitvorming hierover is complex,waardoor een kunstmatige schaarstezal gaan ontstaan.De basisgrondstof voor de productievan cement is portlandcementklin-ker, dat wordt gemaakt uit zachtekalksteen, ook wel mergel genoemd.De winbare voorraden van mergel inNederland zijn groot, maar liggen inwaardevol natuur- en cultuurland-schap. Daarom is de maatschappe-lijke acceptatie van mergelwinningklein. Uiterlijk 2018 zal de mergel-winning voor de Nederlandsecementindustrie zijn be?indigd.Daarna is Nederland afhankelijk vande import van portlandcementklin-ker en cement. De winbare kalk-steenvoorraden in het buitenlandzijn evenwel zeer groot.Door maatschappelijk verantwoordondernemerschap, onder invloedvan strenge regelgeving, en dooreconomische optimalisatie is de pro-ductie van alle grondstoffen voorbeton veilig, effici?nt, energiezuinig1 Grand Canyon Dam inArizona (VS)2 Skyline Hong Kong3 Prins Clausplein in Den Haag32Opinie6201168opiniehoogcalorische bijproducten uit deindustrie). De inzet daarvan heeftplaats onder strikte, wettelijke rand-voorwaarden. Door strenge kwali-teitscontrole en certificatie wordende cement- en betonkwaliteit en dehergebruikmogelijkheden gewaar-borgd.Cementproducenten streven naar zoweinig mogelijk klinker in cement.De belangrijkste alternatieven voorklinker in cement zijn gegranuleerdehoogovenslak en poederkoolvliegas;kalksteenmeel is in opkomst. Doortoepassing hiervan kan de CO2-uit-stoot door cement worden beperkt(tot circa 300 kg CO2per 1000 kghoogovencement). Door al dezemaatregelen hangt in Nederlandslechts circa 1,6% van de door men-sen veroorzaakte CO2-uitstoot samenmet het gebruik van cement.In Nederland wordt alle geschikteslak en vliegas al nuttig toegepast incement of beton. Het is daarom nietnodig uit oogpunt van duurzaambouwen speciaal klinkerarm cementvoor te schrijven. De keuze van hetcementtype voor een bepaaldebetontoepassing kan het beste wor-den bepaald op basis van technischeen/of economische overwegingen.Beton wordt 100% hergebruiktVrijwel al het beton en ander bouw-en sloopafval (BSA) wordt in Neder-land nuttig hergebruikt. De samen-stelling van steenachtig BSA wordthoofdzakelijk bepaald door hetmateriaalgebruik in het verleden ende wijze van slopen. Als gevolg vaneen sterke toename in het gebruikvan beton vanaf 1960, de opkomstvan selectief slopen en verbeterdescheidingstechnieken bij de breker-bedrijven zal in de komende jaren dehoeveelheid schoon betonpuin sterktoenemen. De betonindustrie is instaat het aanbod van dit betonpuinop verantwoorde wijze als grindver-vanging te benutten.Echter, het merendeel van hetbetongranulaat wordt tot op heden,veelal in combinatie met metsel-werkgranulaat, laagwaardig als fun-deringsmateriaal in wegen en alsophoogmateriaal toegepast. Demeerkosten van scheiden, reinigenen de logistiek wegen nog niet optegen de extra opbrengsten uit deverkoop als betongranulaat.portlandcementklinker. De restwordt veroorzaakt door de brand-stoffen in de klinkeroven.De moderne cementindustrie?nmaken maximaal gebruik van detechnische mogelijkheden om deCO2-uitstoot terug te dringen. DeCO2-uitstoot bij de productie vanklinker wordt beperkt door inzet vanalternatieve grond- en brandstoffen(CO2-neutrale biobrandstoffen ofen, met uitzondering van de CO2-uitstoot bij de productie van klinker,slechts weinig milieubelastend.Voor de productie van klinker, debelangrijkste grondstof voor cement,is veel energie nodig en bij dit pro-ductieproces komt veel CO2-vrij (cir-ca 750 kg CO2-uitstoot per 1000 kgklinker). Meer dan de helft van dezeuitstoot hangt onvermijdelijk samenmet de omvorming van kalksteen tot4Opinie 62011 69de komende decennia die ontwikke-ling al een meer dan marginaleinvloed zal hebben op de samenstel-ling van cement.Het sluiten van materiaalkringlopenis beleidsprioriteit van de Nederland-se overheid. Laagwaardige assen enslakken uit afvalverbrandingsinstal-laties (AVI's) zullen BSA uit de weg-funderingen gaan verdringen en hetopstuwen en opwaarderen tot eengoede secundaire grondstof voorbeton. De betonindustrie is er klaarvoor om de stroom betongranulaathoogwaardig in te zetten.Verbeterde scheidingstechniekenzijn in ontwikkeling, waarbij betonkan worden ontleed in zand en grinden in het poedervormige bestand-deel dat ooit cement was enopnieuw als grondstof voor de klin-kerproductie kan worden ingezet.Het milieurendement en de econo-mie van dit proces zijn nog onduide-lijk, maar zeker het verder onderzoe-ken waard.De cement- en betonindustrie isnauw betrokken bij al deze ontwik-kelingen. De opbouw van een duur-zame samenleving is ondenkbaarzonder beton. In een tweetal volgen-de artikelen wordt verder ingegaanop de materiaalkundige milieu-aspecten van beton en de toepas-sing van beton binnen duurzaambouwen. Meer wetenwww.duurzaambeton.nl.en grondstoffen met het doel demilieubelasting van de productievan cement verder te verminderen.Voor ons deel van de wereld komende grenzen daarvan echter wel inzicht. Voor de niet-westerse econo-mie?n zijn er evenwel nog grotemilieuvoordelen te behalen.Voor de wat langere termijn richtenalle toonaangevende cementindus-trie?n hun innovatieve kracht op deontwikkeling van nieuwe technolo-gie voor de productie van klinkerver-vangers (zie artikel`Cement met min-der CO2-uitstoot: Mythe of mogelijk-heden?', Cement 2010/7). Daar is ech-ter nog een lange en onzekere wegte gaan om te komen tot een tech-nisch volwaardige vervanging vanklinker. Het is niet te verwachten datReageren?Mail naarduurzaambeton@cementonline.nl.Ook het milieurendement van her-gebruik van oud beton in nieuwbeton is niet eenduidig positief ofnegatief. Vooral het transport van deslooplocatie naar de brekerinstallatieen vervolgens naar de betonfabriekleidt tot extra milieubelasting.De speerpunten voor de toekomstBeton is en blijft het belangrijkstebouwmateriaal voor de toekomst encement is en blijft (voorlopig) hetbindmiddel voor beton. Dat schepteen enorme verantwoordelijkheidvoor de cement- en betonindustrieen voor de ontwerpers en bouwersmet beton.Cementindustrie?n blijven volopinzetten op verdere verhoging vande inzet van secundaire brandstoffen4 Steenbreker5 Rioolwaterzuivering(RWZI) Etten5