Drager en inbouw is geen technische scheiding,maar een scheiding naar besluitvorming (fig. 1).De bewoner is de baas over zijn territorium, hetcollectief over het gebouw, de straat. Het is daaromverstandig de verschillende besluitvormingsniveaustechnisch van elkaar los te houden, maar wel goedop elkaar af te stemmen. Dat voorkomt moeilijkhe-den wanneer de bewoner iets veranderen wil. Het isevident dat de scheiding naar besluitvorming beterwerkt als de grenzen van de verschillende niveaussamenvallen met bijvoorbeeld bouwkundige disci-plines (een multidisciplinair team stelt de keuken,niet vijf verschillende ambachten), levensduur eninvesteringsniveau (een hypotheek voor het huis eneen P-L-etje voor de keuken) en gewicht (de keukenkan door de voordeur naar binnen gesjouwd, voor dedrager zijn bouwkranen nodig). Open Bouwen be-pleit al meer dan veertig jaar besluitvorming als eenbelangrijk ordenend principe in het proces vanbouwen en gebouwbeheer. De logica wordt dooriedereen onderschreven en toch is het niet zo logischdat het niet meer uitgelegd hoeft te worden. Is hetnu eindelijk afgelopen of moet het nog beginnen?H e t l u k t n i e tBouwenisietsandersdanfabriceren.Bouwenisma-ken op de bouwplaats (foto 2), fabriceren is makenin de fabriek. Als we het over de bouw hebben pratenwe graag over `de bouwkolom'. Deze metafoor roepteen beeld op van orde en samenhang. De werkelijk-heid is dat elk gebouw een unicum is op een uniekeplek, gebouwd door een ad hoc samengesteld teamvan aannemer en onderaannemers, dat nooit weerindezelfdesamenstellingopdezelfdeplekeenzelfdegebouwzalmaken.Allebetrokkenenzijnzichbewustvan hun bijdrage aan de kwaliteit van de gebouwdeomgeving; ze snappen allemaal dat ze baat hebbenbij een goede afstemming van hun werkzaamheden.De bouw is eerder regionaal dan mondiaal. Investe-ringeninproductiemiddelenzijnrelatiefgering,ver-geleken met wat er nodig is voor een nieuwe auto ofeen nog snellere computerchip. Daarom hoeft eenlangetermijnvisie niet verder te strekken dan de reik-wijdte van de orderportefeuille. Als de bouw niethoeft te veranderen, verandert ze niet. Als het goedgaat is er geen reden voor innovatie, als het slechtgaatisergeengeldvoor.OpenBouweniseensamen-hangend systeem van strategie?n die het proces vanA r c h i t e c t u u r & o n t w e r pWo n i n g b o u wcement 2001 816OPEN BOUWENGAAT NUBEGINNENYpe CuperusBouwen is het metier van bouwdelen aan elkaar vastmaken. Het leidt tot statischeproducten voor dynamische gebruikers. Toen eind jaren vijftig de massawoningbouwin Nederland nog beginnen moest, was John Habraken, later directeur van de SAR,Stichting Architecten Research, zich hiervan bewust. Hij zag de scheiding van `drager'en `inbouw' als d? oplossing om een gebouwde omgeving te maken die zich zonder alte veel wrijving aanpast aan veranderende eisen die `wij', de samenleving, daaraanstellen.2 | Bouwen is maken op de bouwplaats. Elk traditioneel gemaaktproject is een prototype1 | De scheiding van drageren inbouw is een schei-ding langs de lijnen vanbesluitvorming. Dezewerkt beter als de lijnensamenvallen met de ver-schillende bouwdelenbouwen en beheren kunnen verbeteren. Door haaruniversele karakter is het moeilijk het in een ver-snipperde bouwindustrie met kortetermijnprojec-ten te introduceren. Dit neemt niet weg dat er rondhet thema Open Bouwen in de afgelopen veertig jaarveel kennis, inzicht en vaardigheid is geaccumu-leerd, waarvan individuele bedrijven en brancheor-ganisaties kunnen profiteren.H e t g e b e u r t g e w o o nIn de jaren zeventig is veel moeite gedaan verande-ringen in de bouw af te dwingen van hogerhand.De experimentele norm voor modulaire co?rdinatiein de woningbouw was daar een voorbeeld van. Doorplaats- en maatspelregels voor alle `bouwdeelgroe-pen' (draagconstructie, gevel, dak, binnenwanden,installaties en ruimten) af te dwingen met subsidiesen regelgeving zou de bouw effici?nter worden.Dit viel niet goed bij bedrijven die tot extra investe-ringen gedwongen zouden worden, toen het beginjaren tachtig slecht ging in de bouw. Toch gebeurthet gewoon.De Amsterdamse woningbouwvereniging het Oostenheeft de binnenkant van haar woningen `verkocht'aan de huurders. Ze mogen doen wat ze willen ende beheerder is van het onderhoud af.Het Bouwbesluit stelt minimale eisen aan een wo-ning en biedt de mogelijkheid een bouwvergunningte krijgen voor lege dragers, die later kunnen wordenafgebouwd.Terwijl het ministerie van VROM steeds meer eenmilieuministerie wordt en minder een bouwminis-terie, heeft het ministerie van Economische Zakenhet Industrieel ? Flexibel ? Demontabel bouwen(IFD) programma ge?nitieerd, een stimuleringspro-gramma met een rechtstreekse Open Bouwen voor-geschiedenis.De overheid is teruggetreden uit de volkshuisvestingen bepleit nu het eigenwoningbezit. Ex-BNA-voor-zitter Carel Weeber heeft onder de noemer `wildwonen' de knuppel in het hoenderhok gegooid enmaakt zich sterk voor vrijstaande cataloguswoningendie door de doe-het-zelvende bewoners zonder archi-tectenbemoeienis kunnen worden afgebouwd.In Almere pionieren ontwikkelaars en bouwers metconsumentgericht bouwen. Verschillende architec-ten hebben bouwsystemen ontworpen in plaats vanwoningen (foto 3). Consument en koopbegeleiderkonden hiermee hun eigen woningen samenstellen,zeerOpenBouwendus.Deuitvoeringistraditioneel,waarbij eventuele fouten, zoals verkeerd ingestorteelektravoorzieningen effici?nt hersteld worden. OpenBouwen-technieken zouden veel fouten voorkomenkunnen hebben, door een andere afstemming vandraagconstructie en installaties.Is deze opsomming een voorbeeld van latente OpenBouwen-toepassingen of zou het zonder de inspan-ningen van SAR, Stichting Open Bouwen en OBOMen vele anderen ook gebeurd zijn? Vast wel. OpenBouwen heeft het niet opgeroepen, maar wel voor-zien.E r g a a t n o g m e e r g e b e u r e nDe Stichting Open Bouwen heeft per 1 januari 2000haar activiteiten be?indigd. Hiervoor is een interna-tionaal ontmoetingsplatform in de plaats gekomen,de CIB Working Commission W104, Open BuildingImplementation. Hieraan nemen vertegenwoordi-gers uit vijftien landen deel. Het is een uitkijkpostnaar wat er in landen als onder meer de VerenigdeStaten, Japan, China, Taiwan, Zuid-Korea, Finland.Duitsland en het Verenigd Koninkrijk gebeurt.De OBOM Onderzoeksgroep van de Faculteit derBouwkunde in Delft maakt zich sterk voor de kop-peling van het Open Bouwen gedachtegoed aanandere relevante kennisgebieden. Zo wordt hier insamenwerking met de BNA en de TVVL het onder-zoek `Integraal Ontwerpen' uitgevoerd, dat een bete-re samenwerking bepleit tussen de ruimtelijke en deschematische ontwerpers, tussen architect en con-structeur en de diverse installateurs. Er is een uit-wisseling met andere vooraanstaande onderzoekersenideevormers,zoalsChristopherAlexander'sPatternLanguage Group (voorstander van low tech bewo-nersparticipatie),LeanConstruction(efficiencyindebouw) and supplychain management.Doormiddelvanontwerpprijsvragenvoorstudentenen het aanbieden van onderwijspakketten wordt denieuwe generatie vertrouwd gemaakt met bouwenvoor verandering. Want Open Bouwen is niet vanvandaag of gisteren, het is voor de toekomst. A r c h i t e c t u u r & o n t w e r pWo n i n g b o u wcement 2001 8 173 | Steeds vaker worden erbouwsystemen ontwor-pen, in plaats vangebouwen als prototype.Hier het bouwpakketvan Laura Weeber voorde Bouwexpo 2001 inAlmere