? ? materialen ? voorschriftendr.W. van Loo, ENCI Nederland BV, lid Nederlandse normcommissie 'Cement' (353 007),vertegenwoordiger in CEN TC51-WG6In februari van ditjaar zal de nieuwe Nederlandse norm voor cement verschijnen: de twee-de druk van NEN 3550. De directe aanleidin~ daartoe was het gereedkomen van de Euro-pese voornorm voor de zogenoemde 'gewone cementen': ENV-197-deeI1.Dit artikel gaat eerst in op de achtergronden van deze Europesevoornorm en de betekenisvoor nationale regelgeving. Vervolgens wordt de inhoud van de nieuwe cementnorm be-schreven en zullen de argumenten worden aangevoerd, die de normcommissie 'Cement'(353.007) heeft gehanteerd bij het opstellen van de tweede druk van NEN 3550, uitgaan-de van ENV 197-1.Belangrijker dan de inhoud van een norm is uiteraard de betekenis ervan in de praktijkvanalledag, zowel voor de producent als de gebruiker van cement. Dit artikel geeft antwoordop de vragen: hoe zijn de Nederlandsecementen getypeerd en geklasseerd en heeft ditef-fect op de prestaties? Tot slotwordtgekeken naar detoekomst. Wat zijn devooruitzichtenvoor een 'echte' Europese cementnorm?OPWEGNAAREENEUROPESE CEMENTNORMCementnorm op posterOp een poster, verschenen als bijlage bijBETON/EK 9/30, zijn de cementen vol-gens NEN 3550 overzichtelijk weergege-ven naar samenstelling en prestaties.De poster is verkrijgbaar bij de stichtingBetonPrismadoor f2,50 perexemplaaroverte maken op Postbankrekening 212950,onder vermelding 'poster Betoniek'.18De achtergrondIn 1979 kwam de eerste drukvan NEN 3550tot stand, getiteld 'Cement, definities, eisenen keuring'. Deze norm verving een reeksverouderde normen waarin de diverse ce-mentsoorten apart beschreven stonden. Ze-ven jaar later werd een aanvulling gepubli-ceerd, in verband met de introductie vanportlandvliegascement, een in ons land totdat moment onbekende cementsoort. DeNEN 3550 is sindsdien een succesvolle enbetrouwbare basis geweestvoorcementpro-ducent en -consument en, sinds 1988, ookvoor certificering van cement volgens hetReglement van de Stichting BMC.Reeds in 1969 werd door de toenmalige Eu-ropese Economische Gemeenschap (hetEuropa van de zes) het initiatief genomenom te komen tot een Europese cementnorm.meenschap herhaaldelijk veranderde. Ookhet aantal cementsoorten in Europa wasdaar debet aan. In totaal zijn er zo'n 70 ver-schillende cementsoorten ge?dentificeerd,die nationaal genormeerd zijn en waarmee(soms alleen lokaal/regionaal) langdurigpositieve ervaring is opgedaan: de zoge-noemde 'traditional and well-tried cements'.Hierbij ging het om zowel 'gewone' als 'spe-ciale' cementen, echter met zeer verschil-lende grondstoffen, toegepast onder sterkuiteenlopende klimatologische omstandig-heden en in allerlei soorten constructies.Dit was dan ook de reden voor CEN TC51 omvooralsnog alleen de 'gewone cementen'('common cements') in de norm op te ne-men en de 'speciale cementen' (met lage hy-dratatiewarmte, hoge bestandheid tegenzeewater en sulfaten en aluminiumcement)In 1973werd CEN (Comit? Europ?en de Nor- in een later stadium onder de loep te nemenmalisation) gevraagd deze taak op zich te in vervolgnormen.nemen. Sindsdien werkt de CEN TechnicalCommittee 51 (Cement and Building Limes,TC51-werkgroep 6) aan het totstandkomenvan de Europese cementnorm voor (anno1992) 18 Europese landen.Dat dit een lastige en moeizame ontwikke-ling is geweest moge duidelijk zijn, alleen alvanwege hetfeit dattijdens het proces struc-tuur en samenstelling van de Europese Ge-Ook werd besloten de gewone cementen ineen voornorm onder te brengen alvorens toteen definitieve Europese norm te komen.In de tussentijd worden door werkgroep 12van CEN TC51 en CEN TC104 (verantwoorde-lijkvoorde Europese Betonnorm EN(V) 206)prestatie-eisen en de daarbij behorendetestmethoden ontwikkeld voor de gewonecementen ten aanzien van vorstbestand-heid, bescherming van de wapening (carbo-CEMENT1995/2Tabel 1EN 196-reeks uit 1992NEN-EN 196-1NEN-EN 196-2NEN-EN 196-3NEN-EN 196-5NEN-EN 196-6NEN-EN 196-7Bepaling van de sterkteGhemische analyse van cementBepaling van het begin en eindevan de binding en bepaling van devotmhoudendheidPuzzolaniteitsproef voor putzolaancementBepaling van de fgnheidMethoden voor het nemen en voorbereiden van monsters vancementNEN-EN 196-2l: Bepaling yan de gehalten aan chlorlde,koofstofdioxide?en alkali vancementnatatie en chloride-penetratie) en bestand- e. keuring dende vliegas. De reden hiervoor is, dat metcementen, die deze bestanddelen bevattennaar het oordeel van de normcommissieslechts beperkte lokale praktijkervaring isopgedaan.heid tegen aantasting door zeewater en sul- f. bepalingsmethodenfaten.Wellichtten overvloede wordt opgemerkt datde beproevingsnormen voor cement al enigejaren de Europese status hebben (tabel 1).De in oktober 1992gereedgekomen Europe-sevoornorm voor cement, de ENV 197-1 (ge-publiceerd als NVN-ENV 197-1), getiteld:'Cement-Composition, specifications andconformity criteria - Part 1:Common Cements'is vervolgens door de Nederlandse Norm-commissie 'Cement' (353.007) als uit-gangspunt genomen voor de herziening vanNEN 3550.Een Europese voornorm kan namelijk nietdwingend worden voorgeschreven, maar iseen uitnodiging om nationale normen, zo verals mogelijk en verantwoord is, te transfor-meren in de richting van een (toekomstige)Europese norm.In een aantal Europese landen, zoals Belgi?,Duitsland en Frankrijk, heeft men dezelfdeaanpak gekozen. In enkele andere landen,Hierna wordt kort aangegeven op welke wijzede NEN 3550 is aangepast aan de ENV197-1 en waarom.ad aBeschrijvingen van onderwerp en toepas-singsgebied zijn nietwezenlijkgewijzigd. Erisalleen meldinggemaaktvan 'gewone'versus'speciale' cementen (hoofdstuk 1). Boven-dien is een nieuw hoofdstuk 2 ge?ntrodu-ceerd, getiteld 'Normatieve verwijzingen'.ad bVoor de definities van cement en de cement-bestanddelen zijn onderdelen van de om-schrijvingen uit ENV 197-1 overgenomen(hoofdstuk 3).De cementen zijn onderverdeeld in de vol-gende vijf hoofdsoorten:1. CEM I : portlandcement2. CEM " : samengestelde portland-cementen3. CEM lil: hoogovencementenzoals Itali?, Griekenland en Zwitserland, 4. CEM IV: puzzolaancementenwordt de ENV 197-1 onverkort als nationalenorm ingevoerd. Ook zijn er landen die nietverder gaan dan publikatie van het doku-ment en handhaving van de bestaande ce-mentnorm(en), zoals bijvoorbeeld Spanjeen het Verenigd Koninkrijk.5. CEM V : composietcementenSamenstelling van en eisen aan cement res-pectievelijk -bestanddelen zijn in de hoofd-stukken 4 en 5 opgenomen conform ENV197-1. Als cementbestanddelen zijn gedefi-Met betrekking tot de cementsoorten zijn inprincipe alle in ENV 197-1 omschreven soor-ten overgenomen, met uitzondering vankalksteenhoudende cementsoorten. Hier-voor is een bovengrensvan 20 %(m/m) aan-gehouden, in verband met onzekerheid om-trent de vorstbestandheid bij hogere gehal-tes (21- 35 % m/m). Een overzicht van allecementsoorten en hun samenstelling is intabel 2 weergegeven.Gewezen wordt op hetfeit dat de aanduidingA, BofC in de nieuwe norm niets meerte ma-ken heeft met de sterkteklassen (zoals in deoude NEN 3550) maar met de samenstel-ling (in het bijzonder het klinkergehalte).De cementen met speciale eigenschappen,wit portlandcement, cement met lage hydra-tatiewarmte en cement met hoge bestand-heid tegen sulfaten, alsmede aluminiumce-ment, zijn in de NEN 3550 gehandhaafd. Ge-sulfateerd cement is komen te vervallen.ad cDe klasse-indeling volgens ENV 197-1 is vol-ledig overgenomen in de herziene NEN3550. Er zijn drie sterkteklassen, te weten32,5,42,5 en 52,5 (telkens de ondergrensvan de 28-daagse normdruksterkte). Voorni?erd: portlandcementklinker (K), gegranu- elke sterkteklasse is er een onderverdelingDe inhoud leerde hoogovenslak (S), natuurlijke puzzo-De NEN 3550 uit 1979 (+ aanvulling uit lanen (P), poederkoolvliegas (V), gebrande1986) is opgebouwd uit de onderdelen: leisteen (T), kalksteen (L), Filler (F), cal-a. onderwerp en toepassingsgebiedb. definities van cement, cement-bestand-delen en cementsoortenc. klasse-indeling, verpakken en massad. keuringseisenCEMENT1995/2ciumsulfaat en toevoegingen. Daarvan zijngebrande leisteen en kalksteen nieuw voorNederland.Niet overgenomen uit ENV 197-1 zijn: silicafume, industri?le puzzolanen en kalkhou-in normale beginsterkte en hoge beginsterk-te (R). Deze indeling geldt niet voor alumi-niumcement.De aanduidingvan een cement is aanzienlijkgewijzigd. Portlandvliegascement klasse Abijvoorbeeld wordt nu aangeduid als:19? ? materialen ? voorschriftenTabel 2Gementsoorten en samenstelling 1)..': .:.'HoofdSQort Bel')8f1}ing ....'.Mdin9y.nde?eroontsoort:Portllind?..?I!)I!ntklinkerIlaNatuurt ijk..pun~l?""n(l?Poederkool-vt'iegtlsIV)Gebrandeleisteen(T)Ke1ksteen(l)Over Igellbestandd.len(gesomneerdeg.nal t.n), .porttand?e!lwnt CeM 1 o . 5I "cEM I1/A,,$ .:. '" ? 'ZO O' 5""rtl.ndslak?lffl)Ont C