1  De aanbouw aan het stadhuis is afgebroken om een nieuwbouwvleugel te realiseren. Foto: Norbert Fiebig / Baukultur + Kommunikation OP DE PLAATS? Recycle! Stadhuis Korbach, Duitsland 28?CEMENT?5 2025beton in beeld door ir. Kirsten Hannema PIONIERSPROJECT Gloednieuw oogt de gevel van het vernieuwde stad- huis in het Duitse Korbach. Maar wie goed kijkt, ziet dat er in het gezand- straalde beton rode brokjes keramiek zitten; het zijn vermalen dakpannen. De gevel blijkt gemaakt van gerecycled beton, waarin het sloopafval is verwerkt uit de panden die voorheen op deze plek stonden. Met dit pioniersproject wil de stad een nieuwe standaard stellen op het gebied van duurzaam bouwen in de deelstaat Hessen. CEMENT 5 2025 ?29beton in beeld 2 In het gezandstraalde beton zitten rode brokjes keramiek uit vermalen dakpannen. Foto: agn Niederberghaus & Partner en Heimspiel Architekten PROJECTGEGEVENS project Stadhuis Korbach ontwerp 2017 uitvoering 2022 opdrachtgever Stad Korbach ontwerp agn Niederberghaus & Partner GmbH en Heimspiel Architekten Matzken Kampherbeek PartGmbB afbraak/opslag bestaand beton Josef Funke GmbH, Volkmarsen productie gerecycled beton FMK Fertigmischbeton, Korbach prefab gevelelementen Hering Architectural Concrete, Burbach Een brutalistische betonnen aanbouw aan het stadhuis in Korbach, Duitsland, is afgebroken om een hedendaagse nieuwbouwvleugel te realiseren, gebruikmakend van hergebruikte bouwmaterialen. De aanbouw bestond voor 95% uit minerale bouwstoffen, grotendeels beton, dat als granulaat is hergebruikt in het nieuwe beton. Architectenbureau Heimspiel betrok professor Anja Rosen, gespecialiseerd in urban mining, om het concept uit te werken. Het is het eerste project in Duitsland waarbij gerecycled beton in een sloop-nieuwbouwproject op dezelfde locatie is verwerkt. 2 30?CEMENT?5 2025beton in beeld 3 Interieur van de nieuwe vleugel. Foto: Norbert Fiebig / Baukultur + Kommunikation 4 Circulair gebruik beton van oude stadhuis. Bron: agn Niederberghaus & Partner en Heimspiel Architekten SAMPLES EN TESTS Allereerst zijn samples, die met boringen zijn genomen uit de bestaande betonnen wanden en kolommen, onderzocht in het laboratorium, om te bepalen of het mate- riaal aan de basiseisen voor recycling voldeed. Toen dat zo bleek, zijn bouwbe- drijven gezocht die de betonconstructie konden ontmantelen, opslaan en verwer- ken tot nieuw bouwmateriaal. Omdat deze werkwijze voor hen nieuw was, moesten zij eerst de vereiste certificering krijgen. Vervolgens zijn de geoogste betonnen delen getest om te bepalen of en hoe ze konden worden hergebruikt. 62% van het materiaal kon worden hergebruikt; naast beton ging het om tegels en metselwerk. 3 4 CEMENT 5 2025 ?31beton in beeld 5 5 Om de lessen uit dit project te benutten in volgende projecten, is het urban mining-proces zorgvuldig gedocumenteerd tot een handleiding duurzaam bouwen voor de deelstaat Hessen. Foto: Norbert Fiebig / Baukultur + Kommunikation RICHTLIJNEN VOOR GERECYCLED BETON Tijdens de ontmanteling werden de materialen gesorteerd voor verwer- king. Het ribbenplafond boven de oude raadszaal bleek gemaakt met een verloren houten bekisting. Dit beton kon niet van het hout worden gescheiden voor verdere verwerking. Zodoende kon er minder bestaand beton in de nieuwbouw worden in- gezet. Daarom zijn de schoonbeton wanden uiteindelijk met traditioneel beton gebouwd. Het gerecyclede beton, met granulaat van 8 ? 22 mm diameter, is verwerkt in de ter plaatse gestorte fundering, de vloeren, en de prefab gevelelementen. Gerecycled toeslagmateriaal met een diameter kleiner dan 2 mm mag volgens de norm niet in draagconstructies worden verwerkt; dit is gebruikt voor het vullen van gaten in het bouw- terrein. 32?CEMENT?5 2025 Bürgermeister Standesamt Ratssaal Bürgerbüro Registratur Bürgerforum Stechbahn - 0.75m 378.75m Lager Bürgerbüro Empfang Rathausgasse Schnitt Hauptgebäude 0 1 5 10 RATHAUS KORBACH 7 6 6 De architecten wilden een eigen esthetiek aan het beton geven. Foto: agn Niederberghaus & Partner en Heimspiel Architekten 7 Doorsnede. Bron: agn Niederberghaus & Partner en Heimspiel Architekten EIGEN ESTHETIEK Aanvankelijk was de bedoeling om de gevelelementen met pigment te kleuren, aansluitend bij de lichtrode natuurstenen gevel van het historische stadhuis. Maar toen een bijgebouw op de locatie werd afgebroken kwamen er dakpannen beschikbaar voor recycling, en besloten de ontwerpers om die te verwerken in het beton. Op deze manier wilden de architecten een eigen esthetiek aan het beton geven en het recyclingproces in de gevel zichtbaar maken. Om de lessen uit dit project te benutten in volgende projec- ten, is het urban mining-proces zorgvuldig gedocumenteerd. Dit heeft geleid tot een nieuwe handleiding duurzaam bouwen voor de deelstaat Hessen. Het stadhuis van Korbach staat uitgebreid beschreven en geïllus- treerd op www.tektoniek.nl. Tektoniek is het kennisnetwerk voor architectuur in beton. Via lezingen, projectbezoeken, workshops, expert meetings en online commu- nicatie wordt informatie, inspiratie en ondersteuning geboden aan (toekomstige) architecten, constructief ontwerpers, bouwkun- dig adviseurs en producenten. Daarbij gaat het altijd om de relatie tussen vormgeving, constructie en maakbaarheid. CEMENT 5 2025 ?33 beton in beeld