C o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gGlasconstr uc ties38 cement 2008 2Naast de mooie gave van de trans-parantie heeft glas ook nog deeigenschap dat het heel sterk kanzijn, hoewel uit de dagelijkse prak-tijk bekend is dat glas breekbaar,zelfs bros is. Maar beproeving vaneen onder laboratoriumconditiesperfect gestold glasmonster ver-toont opneembare trekspanningentot 3000 N/mm2! Van een ervarenDuitse glasonderzoeker is de uit-spraak: de sterkte van glas is geenmateriaaleigenschap, maar eendoor het oppervlak gedicteerdewaarde. Alle barstjes, ontstaan bijhet stollen uit de oven, de bescha-digingen, ontstaan tijdens de le-vensduur van de glasplaat, enwaarschijnlijk ook het langzamebinnendringen van water in hetglas via de tippen van de al gesig-naleerde barstjes, leiden er toe datdie fabelachtige sterkte van3000 N/mm2tot een schamele40 N/mm2voor `jong' glas en zelfseen miezerige 6 ? 8 N/mm2voor`oud en vermoeid' glas wordt gere-duceerd.Wordt aan de transparantie en depotentieel hoge belastbaarheidnog toegevoegd dat glas niet roestof rot, goed reinigbaar is en zelfs100% waterdicht is, dan is het eenprachtig materiaal voor het draag-skelet van gebouwen.Wat is de stand van zaken sindsbegin jaren tachtig? Dankzij tweetechnieken, het harden en het la-mineren van glas, is het gelukt hetbrosse breukgevaar uit het mate-riaal glas te elimineren. Zodoendekunnen uit glas veilige balken,wanden, daken en vloeren wordengemaakt. Het laatste hoofdcon-Ontwikkelingen inglasconstructiesprof.ir. R. Nijsse, ABT/TU Delft, faculteit BouwkundeSinds begin jaren tachtig van de vorige eeuw wordt er door constructeurs overde hele wereld actief gewerkt aan het realiseren van een geheel uit glas ver-vaardigd veilig gebouw. Vanwaar het verlangen elk constructieonderdeel tevertalen in een glazen variant? Natuurlijk vanwege de transparantie van glas;het is fysiek aanwezig, maar toch doorzichtig. Na?eve architecten verwachtendan ook dat een geheel glazen gebouw onzichtbaar zal zijn, maar dat is eenillusie: niet alleen wordt 5% van het licht toch in glas gevangen (en heeft eenglasplaat dus een, zij het vage, schaduw!) maar ook de weerspiegelingen ende reflecties maken dat een glasconstructie toch wel `zichtbaar' is.Zicht door de golvendeglasgevel van het Casa daMusica in Porto (arch. OMA,foto ABT)C o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gGlasconstr uc tiescement 2008 2 39structie-element, de kolom, strib-belt nog een beetje tegen, maardat is ook bijna gelukt. In eenuitbreiding van een woonhuis inNaaldwijk dragen de glazen schijf-kolommen niet alleen, zoals welmeer is vertoond, de windkrachtenop de (geheel glazen) gevel, maarook het dak. Weliswaar niet veeldak, maar wel een voorzichtigbegin (foto 1).Zo is het nu dus mogelijk, in the-orie, een volledig en veilig glazenhuis te maken. Toch bevindt hetmateriaal glas zich nog in de pio-niersfase, op weg naar een vollediggeaccepteerd constructiemateriaal.Veel kinderziektes en tegenslagenin de vorm van onverwachte pro-blemen zullen nog overwonnenmoeten worden. De voornaamsteoorzaak hiervoor zal liggen in hetfeit dat slechts een beperkt assor-timent aan plaatafmetingen be-schikbaar is, de grootst mogelijkeglasplaatafmeting is 6 x 3,2 m2.De conservatieve moloch die deglasindustrie is, maakt de kwali-teit die nog net door hun klantenwordt geaccepteerd. Het feit dat debouwindustrie een relatief kleineafnemer van het product is, hetmeeste gaat naar de auto-industrieen het huishoudelijke glas, zorgtervoor dat er bijna altijd verbindin-gen of aansluitingen moeten wor-den gemaakt. Daar zit de huidigeuitdaging: hoe twee, of meer, losseplaten tot ??n, constructief mono-liet onderdeel te koppelen?Op dit aspect wordt in het projectGlazen trap Amsterdam naderingegaan.Het tweede vernieuwende aspectdat aan de orde komt is de moge-lijkheid de vlakke platen uit hetstandaard-productieproces te bui-gen. Door die buiging, die zoweltweedimensionaal (boog, cilinder)als driedimensionaal (bol, regel-vlak) kan zijn, krijgt een in oor-sprong dunne en dus buigslappeplaat een grote stijfheid. Op dezewijze verkrijgen glazen elementenin de gevel een grote weerstandtegen windbelasting, terwijl dekosten door de kleine glasdikte be-perkt blijven. Deze mogelijkheidis voor het eerst op grotere schaalmet succes toegepast bij het Casada Musica in Porto (P) (zie pagina000), terwijl nu in Antwerpen hetMuseum aan de Stroom verrijst,waar 11 m hoge glazen wanden,opgebouwd uit deze golvendeglasplaten, worden toegepast. Ditproject zal hierna als tweede stapin een proces van innovatie vanglasconstructies worden behan-deld.G l a z e n t r a p i n g e b o u wD e B a z e l , V i j z e l s t r a a t ,A m s t e r d a mIn 1926 kwam het gebouw dat nubekend is als De Bazel, gereed alskantoor voor de NederlandscheHandelmaatschappij. Het gebouwis ontworpen door de architectK.P.C. de Bazel, in de toen modi-euze baksteenarchitectuur van deAmsterdams School. Het gebouwis dus vernoemd naar zijn archi-tect, een unieke omstandigheid.De baksteen aan de buitenzijde iseen beetje verwarrend, want hetdraagskelet van het gebouw is ??nvan de eerste deugdelijke beton-skeletten van Nederland. Het feitdat werd ge?ist dat het gebouw be-stand moest zijn tegen oorlogsge-weld, meer specifiek granaatvuur,leidde er toe dat voor het eerst eenutiliteitsgebouw op grote schaal inbeton werd gebouwd.In 2000 nam de ABN AMRO alslaatste gebruiker afscheid van hetgebouw. Gezocht werd naar eenherbestemming die het monu-mentale karakter van het gebouwzou respecteren en publiekstoe-gankelijk zou zijn. Die bestem-ming werd gevonden in het Am-sterdams Archief.Het architectenbureau Claus enKaan werd, tezamen met restaura-tiearchitect Maarten Fritz, aange-zocht de renovatie en hergebruikvan De Bazel vorm te geven.Zo'n 35 km archiefplank, 19 000kaarten, 243 000 bouwtekenin-gen (!) en nog veel meer te be-waren zaken zoals 824 000 foto'sen negatieven moesten een plekvinden, maar ook de 75 000 bezoe-kers die jaarlijks het Archief raad-plegen, verlangden een toeganke-lijk en comfortabel gebouw. Dezetoegankelijkheid leidde er toe datde architecten voorstelden hetgebouw aan de straatzijde opente maken door twee zeer groteglazen geveldelen in de baksteen-gevel aan te brengen. Deze glazenstellen niet veel meer voor danenig krachtsvertoon in de vormvan, van vloer tot plafond lopende,afdoend dikke, gelaagde glasplatenin isolatieglasuitvoering (foto 2).Daarnaast werd de door architectDe Bazel reeds ontworpen centraalgelegen vide opnieuw geopend enmoest er om de verdieping directvanuit het entreegebied toegan-kelijk te maken, een trap wordenaangebracht. Om deze trap niet te2 |Grote isolatieglasplatenvormen de minimalisti-sche gevelinvulling aande Vijzelstraatzijde vanhet gebouw De Bazel(foto: Doriann Kransberg)1 |Glazen kolommen bij uit-breiding woonhuisNaaldwijk(architect en foto: HETArchitectenbureau, Ren?Hoek)C o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gGlasconstr uc ties40 cement 2008 2veel de kwetsbare, lege ruimte vande vide te laten verstoren, steldende architecten hier een glazen trapvoor, minder visueel aanwezig daneen trap uit staal, beton of hout.De monumentencommissie diede waardigheid van het gebouwmoest bewaken, vond dit ook eengoed idee.In het bestek stond een door ABT,tezamen met de architect, uitge-werkte glazen trapvariant met eenaan de bovenste vloer opgehangentussenbordes. Dit ophangen lever-de zoveel uitvoeringsproblemenop, terwijl tevens de aansluitingvan de diverse glasvlakken metgeboute verbindingen op allerleipraktische bezwaren stuitte, datwerd besloten de zaak radicaalanders aan te pakken. Geen op-hangen meer, maar gewoon grotegelamineerd glazen platen op degrond zetten en geen trapboomsamenstellen uit drie afzonderlijkeplaten, maar het aantal verbindin-gen beperken tot ??n essenti?lekoppeling voor de middenboom.Maar eerst een aantal elementairezaken betreffende puntvormige,geboute verbindingen in glas.G a t e n i ng l a s v e r b i n d i n g e nEigenlijk is het maken van gatenin glas, dat ten gevolge van uit-wendige belasting onder spanningkan komen te staan, onverstandig.De gaten leiden van nature tothoge spanningsconcentraties, bijronde gaten een factor drie tenopzichte van het gemiddelde span-ningsniveau in de volle doorsnede.Aan de rand van het gat zijn veelkerfjes en barstjes te zien ten ge-volge van boren van het gat, dieop hun beurt weer aanleiding zijntot lokale spanningsconcentraties,bijvoorbeeld weer een factor drie,maar dat kan meer zijn, zodat deverhoging voor het lokale span-ningsniveau in totaal op 3 x 3 = 9uitkomt! Om dit nog enigszins tebeperken, is het verstandig allegaten, en niet alleen de randenmaar ook het inwendige van degatwand, te polijsten (foto 3). Maarer moeten nu eenmaal gaten wor-den gemaakt om de bouten voorde mechanische koppeling te kun-nen aanbrengen.Een alternatief zouden gelijmdeverbindingen kunnen zijn, ietswaar de auteur dezes erg vangecharmeerd is aangezien bo-venstaande problemen dan nietaanwezig zijn, maar krachtsover-dracht door verlijming stuit bijde controlerende instanties zoalsBouwtoezicht en verzekerings-maatschappijen op sterke weer-stand. Het is nu eenmaal moeilijkte zien of een verlijming goed isuitgevoerd en, vooral, hoe langde gelijmde verbinding het zalvolhouden. Per slot van rekeningworden onze gebouwen ontwor-pen voor een levensduur van mini-maal vijftig jaar en welke lijmver-binding heeft aangetoond dat zijzolang mee kan gaan? Geen, dus(en zal op deze wijze ook nooit dekans krijgen). Misschien dat we-tenschappelijk onderzoek hieropeen praktisch antwoord kan geven.Bij de trap in Amsterdam is daar-om bij de hoofdverbinding van demiddenboom voor beide gekozen,zowel verlijmd door middel vankunsthars als door een drietal con-structieve boutverbindingen.Bij een boutverbinding voor glaszijn diverse uitvoeringen mogelijk(fig. 4).Type IIa is de meest eenvoudige:gat in het glas, bout erdoorheen,staalplaat erop, staalplaat eronder,moer aandraaien. Contact tussenstaal en glas geeft meteen piek-spanningen ten gevolge van de ge-concentreerde druk met breuk alsdirect gevolg, vandaar dat er altijdeen elastisch, maar sterk materiaaltussen moet worden geplaatst,meestal wordt hiervoor neopreen(kunstrubber) gekozen.Een groot bezwaar tegen dit een-voudige concept is, dat bij buigingvan de glasplaten waaraan deze3 |Resultaat van het borenvan een gat in een glas-plaat: de boorkern. Veelbeschadigingen aan derand en op de kerf in hetmidden van de zijkant,door het boren van tweezijden(foto: ABT)4 |Mogelijkheden om eengeboute/puntvormigeverbinding in glas temaken(tekening: TU Delft)C o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gGlasconstr uc tiescement 2008 2 41boutverbinding steun geeft, erwrikkrachten rond deze, door deaandraaispanning van de boutingeklemde verbinding ontstaan.Deze spanningen opgeteld bijde door de belasting opgeroepenbuigspanningen, kunnen bezwij-ken veroorzaken. Ook de kans datdoor de verdraaiing het staal vande boutsteel of de twee oplegplaat-jes toch tegen het glas wordenaangedrukt, is niet denkbeeldig.Vandaar dat verbinding IIb beteris, waarbij de klemkracht van debout in de neutrale spanningslijnvan de glasplaat zit. Maar dit typeverbinding is aanmerkelijk duur-der. Nog beter, mooier, maar dusook weer duurder, wordt het alsde verbinding onder de kop vande bout wordt vervangen door eenecht bolscharnier dat probleem-loos alle bewegingen en rotatieskan meemaken.Type III is ook een slimme verbe-tering ten opzichte van type IIa,want hierbij klemt de bout in eenwigvormig uitgefreesde ruimte inhet vlak direct onder neutrale lijnen wordt een verbinding bovenopde glasplaat vermeden. Aan debuitenkant is dus niets te zien,alleen het glas zelf, en ook dewaterafdichting is zodoende beterverzorgd.Type IV, ten slotte, is een gelijmdeverbinding, zoals hierboven alaangeven spanningstechnisch debeste, en eigenlijk ook de veiligsteverbinding, maar weer met het be-zwaar dat niet aan te tonen is datde lijm over vijftig jaar nog steedsop niveau functioneert.C o n s t r u c t i e g l a z e n t r a pIn een ontwerpteam, waarin be-halve de architect en de construc-teur ook de glasproducent, Me-taglas uit Tiel, zitting nam, is inkorte tijd voor de glazen trap eennieuw ontwerp gemaakt, waarbijgeen delen van de trap meer zou-den worden opgehangen. Gekozenwerd voor grote platen die directop de vloer staan, behalve de mid-denboom, die constructief dooreen boutverbinding moest wordengekoppeld.De constructieve uitdaging, som-migen noemen de oplossing hier-van een innovatie, lag bij deze trapin twee aspecten.Ten eerste betekende de keuzevoor ??n grote plaat als zijboomdat er glasplaten groter dan 6 mnodig waren die, vanwege devereiste veiligheid, ook nog eensgelamineerd moesten worden. Hetbetekende dat een lengte glasplaatnodig was van 7350 mm. Tot voorkort was dit niet mogelijk, maar delaatste tijd is een aantal glasprodu-centen overstag gegaan en zijn inDuitsland gelamineerde glasplaten5 |Middenboom trapgebouw De Bazel; bout-verbinding met de driehoofdbouten op het vlakwaar de twee glasplatenelkaar ontmoeten6 |Zijboom trap gebouw DeBazel; deze is hetgrootst, circa 7,4 m, 3 x10 mm gelamineerd,gehard glas, en staatzowel onder als boven opde vloer7 |Isometrie opbouw trapen glazen balustradelangs videC o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gGlasconstr uc ties42 cement 2008 2tot 9 m verkrijgbaar, terwijl wordtgefluisterd dat binnenkort inChina zelfs 12 m haalbaar zal zijn.Door de grotere mogelijkhedenvoor de lengte kunnen veel dureen kwetsbare (verzwakkingen)verbindingen achterwege blijven.Het belang van de verkrijgbaar-heid van grotere glasplaten kanniet genoeg worden benadrukt, dehiermee vervaardigde constructieszijn veiliger en makkelijker temonteren (fig. 5, 6, 7).De tweede uitdaging was de over-blijvende boutverbinding bij demiddelste trapboom. Er was nietaan te ontkomen de middenboomuit twee platen te maken. Dezeaansluiting is het best te realise-ren met een drietal bouten, dietezamen het buigend moment oprelatief eenvoudige wijze, door degrote hefboomsafstanden, kun-nen opnemen. Om niet alleen vande boutverbinding afhankelijk tezijn en om tevens een gelijmdeverbinding te kunnen testen, isgekozen voor een tweede draag-weg in de vorm van een verlijmingmet kunsthars van het contactvlaktussen de twee platen.Eigenlijk een beetje de omge-keerde weg: meestal wordt eenboutverbinding toegevoegd omeen lijmverbinding een tweededraagweg te geven, maar om devolgende redenen is er hier tochvoor gekozen. Ten eerste is hetgoed om zowel productietechnischals montagetechnisch ervaringmet een dergelijk groot lijmvlakop te doen en ten tweede zal hetgrote contactvlak ervoor zorgendat de lijmverbinding stijver ensterker is dan de geboute verbin-ding. Daardoor kan over vijftigjaar als de trap er nog staat, en ervoorzichtigheidshalve maar vanwordt uitgegaan dat dit het gevalis, worden aangetoond dat goed endeskundig aangebrachte lijmna-den wel degelijk sterke en veiligeverbindingen kunnen opleveren.De opleggingen van de trapbo-men worden aan de onderzijde(begane-grondvloer) gevormddoor sleuven in de betonnenafwerkvloer uit te sparen, de glas-platen hierin op hoogte en positiete stellen en vervolgens de sleufmet kunsthars dicht te gieten. Nauitharden van de kunsthars is eenvaste verbinding gerealiseerd. Aande bovenzijde worden de glazentrapbomen met een roestvaststalen schoen aan de verdiepings-vloer bevestigd.Om kippen van de trapbomen enzijdelingse instabiliteit te voorko-men, worden de glasplaten aan debovenzijde, daar waar er loodrechtop ook glasplaten staan, met eenenkele boutverbinding gekop-peld. Een simpele maar effectievemethode die mede mogelijk werddoordat de balustrade om het trap-gat heen eveneens uit een groteglasplaat is vervaardigd. Juist deboutverbinding in de hoek geefteen zichtbaar accent aan de geheleopbouw van de constructie. Ditwas voor de architect belangrijk,omdat een geheel glazen trap metlijmverbindingen wel erg `onzicht-baar' zou worden. Mede om dezereden zijn voor de traptreden enhet tussenbordes geen glazen ele-menten maar stalen roosters geko-zen, met een boutverbinding aande glazen trapbomen bevestigd.De gehele constructie van de trap,inclusief opleggingen, treden enbordes is met een ruimtelijk ele-mentenprogramma doorgerekenden zoals te verwachten was blevende buigspanningen, vooral tengevolge van het feit dat de trapbo-men eigenlijk gewoon op de grondstaan, op een bescheiden niveau,maximaal 5 N/mm2(fig. 8). Be-langrijk zijn de uitvoering van ende krachten in de drie boutver-bindingen van de middelste trap-boom. De krachten vielen door deschaal van de constructie van deboom reuze mee: maximaal circa10,5 kN als schuifkracht. Voor deuitvoering van de boutverbinding,zie figuur 9.De foto's 10 en 11 tonen de eind-situatie.E?n aspect van de bouw van eenglazen trap in een bestaand ge-bouw moet nog worden vermeld:het is zeer moeilijk om de groteglasplaten in een bestaand gebouwnaar hun plaats te manoeuvreren.En, vooral, deze dan ook nog heelte houden, want ??n ongelukkigestoot kan al tot breuk van de grote,maar vooral dure glasplaat leidenen aangezien de levertijd ooklang is, circa 6 weken, is slordigomgaan met transport niet aan tebevelen. Het is om die reden datde glasproducent eerst een proef-montage met ongeveer even zwarehouten modellen heeft uitgevoerd.Op deze wijze waren alle moeilijk-heden van verplaatsen en hijsenniet alleen te onderkennen, maarook, al doende, op te lossen.G o l v e n d e g l a s g e v e lM u s e u m a a n d e S t r o o m ,A n t w e r p e nNaar ontwerp van het architecten-bureau Neutelings Riedijk verrijstmomenteel in het hart van de Ant-werpse binnenstad, tussen het Bo-napartedok en het Willemdok, de8 | Spanningsbeeld inglazen trapboom9 | Boutverbinding van demiddenboom, drie keeruit te voeren(tekening: Metaglas)C o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gGlasconstr uc tiescement 2008 2 43nieuwbouw van het Museum aande Stroom. In dit museum zullenalle musea die nu nog her en derdoor Antwerpen zijn verspreid,worden geconcentreerd in eengebouw dat voldoet aan de hui-dige eisen die aan het beheer vankostbare, historische voorwerpenworden gesteld. De architect hadhiertoe bedacht dat alle kwetsbareobjecten in betonnen dozen moe-ten worden beheerd. Daardooris de beveiliging tegen gewelden brand goed verzorgd en zijnde afgesloten ruimtes uitstekendklimaattechnisch te beheersen.Om van deze stapel dozen ietsmoois te maken, is elk van dein totaal tien dozen ten opzichtevan de vorige doos een kwartslag gedraaid (foto 12). Zodoendeontstond een spiraalvormige sta-peling van blokken, waardoor hetmogelijk werd de ruimte tussen deverspringende blokken als circula-tiegebied en tevens als uitkijkzoneover de Antwerpse binnenstad tegebruiken. Probleem was alleendat de architect de ruimte tussende verspringende blokken meteen glazen gevel wilde dichten eneigenlijk alleen glas wilde zien;geen constructie. Met de glascon-structie van het Casa da Musica12 | Maquette Museum aande Stroom, Antwerpen(architect en foto:Neutelings RiedijkArchitecten)10 | Achteraanzicht glazentrap ter hoogte van tus-senbordes11 | Bovenaanzicht glazentrap met boutverbin-ding trapboom-balustrade die de kip-stabiliteit verzorgt(foto's 10 en 11:Metaglas, Tiel)C o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gGlasconstr uc ties44 cement 2008 2in Porto in het achterhoofd, werdgeprobeerd dit ideaal beeld: alleenglas en geen stalen kolommen ofbalken, met golvende glasplaten terealiseren.Helaas moesten deze glasplaten11 m overspannen en dat is teveel voor ??n plaat. Daarom iservoor gekozen twee platen van5,5 m lengte op elkaar te zetten.Ter hoogte van de horizontale voegtussen de platen loopt aan de bin-nenkant een horizontale buis die,tussen de betonblokken overspan-nend, de winddruk opvangt, zodatde glasplaten alleen in verticalerichting 5,5 m hoeven te overspan-nen.Gekozen is voor golvende glaspla-ten van 1,80 m breedte met tweegolven, elk dus 900 mm breed eneen golfhoogte van 300 mm(foto 13). Als glas werd 12 mm dik,warm gebogen, maar ongehardglas gekozen. In eerste instantiewas het idee de glasplaten, meteen elastische tussenlaag, gewoonop elkaar te laten rusten. De druk-spanningen die dit oproept zijnminimaal, in dit geval circa0,3 N/mm2, maar de vraag is water gebeurt als de onderste plaatbreekt en hoe die te vervangen?Terechte vraag, alleen te beant-woorden door een dun horizontaalprofiel in de horizontale voegtussen de twee golvende glaspla-ten aan te brengen. Dit profielfungeert als opvangbalk bij breuken maakt het mogelijk de gebro-ken plaat te vervangen. De exacteuitvoering werd in nauwe samen-werking met de architect, BureauBouwtechniek (B) als bouwkundigadviseur en Atelier de Verre (B) alsglasleverancier uitgewerkt (fig. 14,15).13 | Golvende glasplaat,lengte 5,5 m, breed1,8 m, hoog 0,6 m;dikte 12 mm ongehard,waar publiek dichtbijde gevel komt:2 x 8 mm gelaagd,ongehard14 | Bevestiging golvendeglasgevel aan onderge-legen vloer (gespiegeldaan bovengelegenvloer)15 | Middendetail golvendeglasgevel; het glassteunt horizontaaltegen een erachtergelegen stalen buisC o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gGlasconstr uc tiescement 2008 2 45De golvende glasplaten wordenaan de onder- en bovenzijde vast-geklemd in twee aansluitendehoeklijnprofielen. Het maatvastvervaardigen van de, eveneens gol-vende, stalen hoeklijnen leverdeheel wat problemen op, want alsde twee krommingen staal nietgoed op elkaar passen, gaat hetstaal plaatselijk op het glas druk-ken, hetgeen zeker breuk bete-kent. Verder is de glasplaat voor dewindbelasting gewoon een ligger/plaat op twee steunpunten.Met een eindige-elementenpro-gramma is de golvende plaatuitgerekend en het bleek dat debuigspanning in het veld redelijklaag was, 17 N/mm2(fig. 16), ter-wijl voor wind bij ongehard glasmaximaal 26 N/mm2toelaatbaaris. De spanningen bij de opleggin-gen/inklemmingen bleken echterop te lopen tot 29 N/mm2bij uithet dakvlak uitkragende platen van2,5 m lengte, en de Ctdus op 2,0gesteld moet worden (fig. 17).Na analyse van dit fenomeen bleekhet toch logisch dat er zich bij deinklemmingen spanningen op-hoopten, immers de golfvorm (deS-vorm) is niet doorsnede-sym-metrisch en de holle kant van deS zal zich anders verplaatsen dande bolle kant. Bij terugduwen inde S-vorm, wat bij de opleggingengebeurt, ontstaan er extra span-ningen. Verdere analyse leerde datdeze overschrijding van 3 N/mm2slechts zeer plaatselijk in de staleninklemmingsregio optrad en alzeer snel wegebde (fig. 17). Omzeker te zijn van het funtionerenvan de golvende glasplaten, is bijde producent van het glas, Sun-glass, Villafranca (Itali?), een ??n-op-??n proefbelasting uitgevoerdin een statistisch verantwoordereeks beproevingen (foto 18). Hier-bij bleek dat een proefbelasting tot300 kg/m2(de maximale windbe-lasting met veiligheid 1,5) zonderproblemen en zelfs met minimaledoorbuiging (maximaal 3 mm!)kon worden doorstaan.De hoofdvorm van het Museumaan de Stroom komt nu de gronduit en de montage van de gevelmoet in de periode maart-novem-ber 2008 plaatshebben.Het innovatieve aan deze gol-vende glasgevel is bijvoorbeeld degedachte dat een rechtopstaandvlak dat de windbelasting weer-staat, ook horizontaal kan wordengeplaatst, en dan heet het dak ofvloer. Eigenlijk is bij de beproe-ving met zandzakken dit systeemal beproefd. Daarom kan wordengesteld dat door het technischleverbaar zijn van warm gebogenglasplaten in alle vormen een,zeker qua hoeveelheid materiaal,duurzame stap is gezet richtingHet Ideaal Beeld Van Een Volko-men Glazen Gebouw! n16 | Spanningsbeeld enkelegolvende glasplaat van5,5 m hoogte17 | Spanningsbeeld dak-randvariant van de gol-vende glasplaat, ver-lenging met 2,5 muitstekend gedeelte18 | Beproeving met zand-zakken, tot twee lagengestapeld, als equiva-lent voor de windbelas-ting