? ? architectonisch ontwerp ?ing.J.H.K?hne, Vereniging Nederlandse Cementindustrie (VNC), 's-HertogenboschAan het eind van de vierdaagse workshop 'Architectonisch ontwerpen met beton' is op 23oktober1994voor de eerste maal de OntwerpprijsBeton uitgereikt. Uitde 27 deelnemen-de studenten van de ontwerpopleidingen in Nederland werd Ernst Havermans, studerendaan de Academie voor Bouwkunst Rotterdam, als winnaar gekozen.De Ontwerpprijs Beton is een initiatief van de Vereniging Nederlandse Cementindustrie,VNC. Achtergronden van het initiatief en resultaten van de workshop worden in dit artikeltoegelicht.ONTWERPPRIJSBETONSTIMULEERTSTUDENTENARCHITECTUURDoelstelling van de Ontwerpprijs Beton is, bijde architectuuropleidingen de aandachtvoor de rol van beton te stimuleren.Bekend in de Betonwereld is de Studieprijs,die jaarlijks door de Betonvereniging wordtgeorganiseerd. Met de Studieprijs, waarvoorafstudeerwerk op TU- en HTS-niveau kanworden ingezonden, wordt vooral gemikt opstudenten in de civiele techniek.Studenten architectuurvoelen zich daardoorniet aangesproken. Gezien echter de beslis-sende rol die architecten spelen intalvan be-tontoepassingen, wil VNC actief bijdragenaan verbetering van de kwalitatieve aan-dacht voor beton bij de ontwerpopleidingenen daarmee investeren in de architecten vantussen opleiding en ontwerppraktijk, name-lijk de Stichting Archiprix. Jaarlijks organi-seert deze stichting de Archiprix-prijsvraag,waarbij de beste afstudeerplannen wordenonderscheiden.In overleg met het bestuur van Archiprix is devorm van de Ontwerpprijs Beton vastgesteld.Gekozen is voor een workshop, waarvoor deopleidingsinstituten een gelimiteerd aantalstudenten kunnen afvaardigen. Tijdens deworkshop werken de deelnemers aan eenontwerpopgave; in de uitwerking daarvandient beton een prominente rol te vervullen.De beste uitwerking van de ontwerpopgavekomt in aanmerkingvoorde Ontwerpprijs Be-ton. De locatie van de workshop, de ontwerp-morgen. E?n van de middelen daarvoor is de opgave zelf en de keuze van de begeleidersQ) Unit? d'habitation van Le Corbusier in Ontwerpprijs Beton. en juryleden dienen inspirerend en motive-Briey, locatie van de Workshop 'Architecto- rend te werken.nisch ontwerpen met beton' Ontwerpprijs BetonCEMENT1995/3Er is in Nederland een organisatie die zichspecifiek bezighoudt met de kwaliteit van deontwerpopleidingen en met de aansluiting15? ? architectonisch ontwerp ?De deelnemers aan de workshop vormenslechts een klein deel van de totale doel-groep. Publikflties over de Ontwerpprijs ende resultaten van de workshop in de vakbla-den en de interne bladen van de verschillen-de opleidingen, moeten ertoe bijdragen eengrote groep docenten en studenten te berei-ken.Workshop Briey, 19-24 oktober 1994Als locatie voor de workshop is gekozen voorde Unit? d'Habitation van Le Corbusier in hetNoordfranse plaatsje Briey, tussen Longwyen Metz (foto 1).In vier groepjes van 6 ? 7 studenten is ge-werkt aan de opgave. Docenten waren Wimvan den Bergh (architectuur) en Arie Krijgs-man (constructie). Begeleiders van de vierwerkgroepen waren Laurens Jan ten Cate,Winka Dubbeldam, Martin KleineSchaarsenRen? van Zuuk, jonge architecten die voor-heen zelf hebben deelgenomen aan de Ar-chiprix-prijsvraag.De opgaven voor de workshop zijn ontleendaan de locatie zelf, ervan uitgaand dat hetvoor de studenten buitengewoon boeiendmoetzijn te reageren op het werk van de gro-te meester Le Corbusier.De locatie en de ontwerpopgavenDe Unit? in Briey kwam gereed in 1956, alseen afgeslankte vorm van Le Corbusiers spi-rituele concept voor een nieuwe stedebouw-kundige opzet, la Ville Radieuse, in combina-tie met een nieuwe wijze van wonen. Zoals inalle projecten van Le Corbusier is ook hiervoornamelijk in beton gebouwd, monumen-taal en sculptureel. De plastische kwaliteitenzijn strak samengetrokken in een modulairmaatsysteem. Oorspronkelijk bedoeld voorarbeiders in de lokale mijnbouw, werd de Uni-een werkplaats ingericht. Hier waren diversemortels, kleurstoffen, bekistings- en ma-quettematerialen ruimschoots aanwezig.In feite is deze betonwerkplaats, hoewel in.een laat stadium aan het programma toege-voegd, van grote waarde gebleken voor hetwelslagen van de workshop (foto 2).'Het is net klei, maar dan beter ...'Wat kunnen studenten, in de eindfase vanhun architectuuropleiding, in enkele dagentijd klaarmaken op basis van een ruim gestel-de opgave, waarin conceptueel denken aanmaterialisatie is gekoppeld? Verrassendveel.Halverwege de workshop, na twee dagenverkenning, discussie en een presentatie@ In de betonwerkplaats konden de stu- van 'de stand van de techniek in architecto-denten 'spelen met specie' nisch beton, beseften velen dat er iets ge-maakt moest worden. Er restte minder dan48 uur voordat de werkstukken aan de jurytementen twee aan twee samengevoegd en gepresenteerd moesten worden.verkocht aan particulieren. Op het breekpunt sloeg de stemming om inde goede richting. Het was gedaan met deDe architectuuropleiding in Briey is bekendonder de naam 'La Premi?re Rue', verwijzendnaar de eerste binnenstraat die de ateliersen appartementen ontsluit. La Premi?re Rueheeft behoefte aan een grotere ruimte voorplenaire bijeenkomsten. Dit gegeven is debasis voor een van de twee ontwerpopgavenvoor de workshop. Gevraagd is een ruimtelij-ke oplossing te ontwerpen voor een beterfunctioneren van de Unit? in zijn huidige be-zetting, inclusief La Premi?re Rue.De andere opgave heeft betrekking op deomgeving van de Unit? en de relatie met hetstadje Briey. Gevraagd is objecten te ontwer-pen die een relatie leggen tussen de ge?so-leerde Unit? en zijn omgeving.betrekkelijke rust in de werkplaats. Er ont-stond een bruisende, soms chaotischesfeer. Voor de meesten was het aanmakenvan species en denken in fundamenteleprincipes van malopbouw volstrekt nieuw. Erwerd ge?xperimenteerd met kleur en vorm,zelfs geboetseerd met cementspecie. Dezeervaring ontlokte een boetserende studentede schitterende uitroep: 'Dit is toch prachtig.Het is net klei, maar dan beter!'. Vanaf datmoment werd aan het welslagen van deworkshop niet meer getwijfeld.t? in de jaren '70 een vergaarbak voor pro- De opgaven zijn ruim gesteld. In essentieKort voor de presentatie aan de jury werdende tekeningen, schetsen, maquettes en be-tonnen modellen in de ateliers opgesteld.Voorzichtigheid was geboden met de model-len, gezien de uiterst korte verhardingstijd.Tot de werkstukken behoorde ook een video-produktie met een dramatisch scenario ? laJarnes Bond, waarin het gebouw zelf de hel-denrol vervult.bleemgevallen en viel ten prooi aan vandalis- gaat het erom door middel van ruimtelijke in-me. De steeds groter wordende discrepantie grepen het spirituele, maar deels verouder-tussen de oorspronkelijke, idealistische de concept nieuw leven in te blazen. Uiter-planopvatting en de feitelijke realiteit, dreig- aard diende in de uitwerking beton een be-de het complex noodlottig te worden (verge- langrijke rol te vervullen.lijkbaar met ontwikkelingen in de Bijlmer-meer). In de jaren '80 kon dreigende sloopop het laatste moment worden voorkomen.Beslissend daarvoor was dat de Europesepost-academische architectuuropleidingMESA de onderste drie etages aankochtvoor de vestiging van ateliers en apparte-menten. Op de hogere etages zijn de appar-16BetonwerkplaatsDeze laatste randvoorwaarde betekendedat in de conceptfase reeds gedacht moestworden aan de architectonische kwaliteitenvan beton: voor de studenten een nieuwe er-varing. Ter ondersteuningwas in hetvoorma-lige ketelhuis, op korte afstand van de Unit?,JureringDejury bestond uit Ben van Berkel, architect,Tom Maas, hoofdredacteur Architectuur &Bouwen en Stanislaus von Maas, architect!kunsthistoricus. Iedere deelnemer, enkelenin teamverband werkend, presenteerde inenkele minuten tijd zijn of haar uitwerkingvan de opgave, waarna dejuryleden specifie-CEMENT1995/3? Een van de deelnemers, Vernon Daal van de TU Delft, presen-teert zijn werkstuk.Rechts naasthem dejuryleden Tom Maas, Ben van Berkel en Stanis-laus van Maas@ Het winnende ontwerp van Ernst Havermans, student aan deAcademie voor Bouwkunst te Rotterdam? Interieur van de ruimte die Ernst Havermans ontwierp. Kapopgebouwd uit twee schaalconstructieske vragen stelden (foto 3). Een groot gezel-schap van studenten en genodigden volgdede presentaties aandachtig.mie voor Bouwkunst te Rotterdam, voor zijnproject Mundus (foto 4). De jury roemde deintelligente wijze waarop hij alle aspectenben zich kunnen verdiepen in de wezenlijkeeigenschappen van beton, de vrijheid vanvorm en textuur. Ze hebben ontdekt dat be-van de opgave heeftverwerkt. Hetwinnende ton meer kwaliteiten in zich heeft dan door-Na een intensief juryberaad volgde de uit-slag. Eervolle vermeldingen waren er voor:? de installatie in het atelier van begeleid-ster Winka Dubbeldam (een vervlechtingvan verschillende werkstukken tot een in-telligente woonmachine);? het project 'Undermining' van Jan Kroes enRafa?l Gomez Mariana, beiden studerendaan het Berlage-instituut;? de 'krachtpatser' van Juliette Zanders, stu-dente aan de Academie voor BouwkunstteAmsterdam;ontwerp bestaat uit een nieuwe ruimte, ge-plaatst op het dak van de Unit?, ten behoevevan bijeenkomsten en manifestaties voor ar-chitectuurliefhebbers, alsmede een biblio-theek. Kenmerkend voor zijn ontwerp zijn deschaaldaken: twee in elkaar grijpende kap-constructies (tig 5).Citaat uit het juryverslag: 'Met lichtvoetigeironie, maar evenzeer pragmatisch, voorzietz?n voorstel in de gevraagde ruimtes voornieuwe functies. De constructie van de dak-opbouw verwijst naardivers werk van Le Cor-busier, diens organische vormentaal en ge-bruik van beton'.? de videoproduktie 'United in eternity' vanElsbeth Peper en Seline Geyskens (LU Wa-geningen) en Margriet Noordhuizen (TUDelft). Gemeten naar de originaliteit van de werk-stukken mag de workshop ?rchitectonischDe Ontwerpprijs Beton werd toegekend aan ontwerpen met beton' geslaagd worden ge-Ernst Havermans, studerend aan de Acade- noemd. De deelnemende studenten heb-CEIVIENT1995j3gaans in de praktijk worden benut.Deze eerste editie van de Ontwerpprijs Be-ton zal die praktijk zeker niet veranderen.Maar een aanhoudende inspanning van debetonwereld in de richting van het onderwijskan wel degelijk aan verandering bijdragen.De Ontwerpprijs Beton is een nieuw instru-ment dat daarvoor kan worden ingezet.Om de resultaten van de workshop in groterekring bekend te maken zal een boekwerkjeworden gepubliceerd, waarin de deelnemershet gemaakte werk toelichten. Het boekjezal worden verspreid bij de opleidingsinstitu-ten. Andere belangstellenden kunnen eenexemplaar aanvragen bij het secretariaatvan VNC (tel. 073 - 401244).?17