ONDERWATER BETON INHARTJE DEN HAAGing.L.F.Hijna, Hollandsche Beton en Waterbouw, Waterbouwkundig ontwerpbureauP.L.Spits, redacteur CementEen bouwput in de binnenstad, dieper dan de grondwaterspiegel, geeft overlast doorbemaling en door trillingen bij het inbrengen van lange damwandplanken enheipalen. Bij een woningbouwproject in de Haagse Schilderswijk is een alternatiefontwikkeld voor een dergelijke bouwput. Uitgevoerd is een gedeeltelijk gewapendeonderwater betonvloer die, om opdrijven in de bouwfase te voorkomen, aan dedamwand is verankerd.De ondergrondter plaatsevan de bouw-locatie bestaat uit een 1,5m dikke zand-laag,waaronder een ongeveer 1,5m dik-ke laag veen aanwezig is en daarondereen zandplaat met grote draagkracht. Indeze omgeving van Den Haag wordtdan ook veel op staal gefundeerd.gingen de gedachten uit naar kortedamwandplanken en een deels gewa-pende onderwater betonvloer die in debouwfase als bodemafsluiting en in deeindfase alsplaatfundering op staalwaarbij bemalen niet nodig was(foto 1).Daarbij kwam nog dat een gedeelte vanhet bouwterrein vervuilde grond bevat-te en in de directe omgeving ook eendiepe grondwaterverontreiniging voor-kwam, wat bemalen zeer bezwaarlijkmaakte.Kolommen die de belastingen uit de bo-venbouwoverbrengen, noodzaken dik-wijls een afwijkend palenpatroon meteen ander draagvermogen toe te passen.De maatgevende situatie ismede bepa-lend voor de bouwkosten, die mogelijkte hoog uitvallen voor een woning-bouwproject.Andere aspecten betreffen de trillingendoor het heien van palen of, bij een be-malenbouwput, hetintrillenvan lange-re damwandplanken, alsmede de in-vloed van het bemalen op straten, lei-dingen en de veelal op houten palen ge-fundeerde bebouwing in de omgeving.Deze aspecten brachten de aannemerIntervam-West ertoe omsamen met hetzusterbedrijf Hollandsche Beton enWaterbouw naar alternatieven te zoe-ken voor de oorspronkelijk ontworpenbouwput met lange damwandplankenen bemaling en de ontworpenbouwputen fundering met Vibropalen. Al snelBouwput in de Schilderswijk, ten tijde van het ontgraven1Voor een woningbouwproject inde Gerard Doustraat in DenHaag (vervangende nieuw-bouw) was een ondergrondse parkeer-garage voor 80 auto's vereist. Gebruike-lijkis een dergelijke kelder in een bema-lenbouwput remaken, waarbij de dam-wanden die het grondwater moeten ke-ren, totinde diepewaterremmende laagworden aangebracht. Ook een bouw-kuip van damwanden met een vloer vanonderwater beton is een bekende con-structie, waarbij een bemaling niet no-dig is. Het gewicht van de vloer com-penseert de opwaartse waterdruk, maarde grotere dikte die nodig is, resulteertin meer ontgraving, langere damwan-den en - uiteraard - meer beton.Als alternatiefhierop kan de vloer voorde tijdelijke fase, de lege bouwkuip,worden verankerd met trekpalen. Hetaantal, de onderlinge afstand ende trek-capaciteit worden bepaald aan de handvan de resterende opwaartse waterdruk.OplossingVooral de draagkrachtige zandlaagwaarvan de bovenzijde iets boven hetbeoogde funderingsniveau is gelegen,bracht de oplossing om het woonge-bouw (vier lagen hoog) op staal te fun-deren. Een bouwputbreedte van 15 mmaakte het mogelijk om de keldervloer,uitgevoerd in 0,9 m dik onderwater be-ton, van damwand naar damwand tespannenen deze alstrekelementtelatenfungeren (fig. 2 en3).De opwaartse krachten worden dooraan de damwand gelaste afschuifnok-ken opgenomenen door wrijving aan deondergrond afgedragen. wel moest hetonderwater beton worden gewapend.Aanvankelijk bestond de vrees bij dedienst Bouwen en Wonen dat de vloerdoor de later optredende bovenbelas-ting aan de damwand zou gaan 'hangen'waardoor scheuren in de vloer zoudenontstaan. Doorechter de aansluiting be-6 Cement 1993 nr. 4B .\. B .\. BABBo 13 062465BBGERARD DOUSTRAATBBBA IPlattegrond halve bouwput; wapeningskorven ingetekendWZHW-cNI-oD2-0.40OPHANGBEUGEL710-WATERSTAND TIJDENS AANBRENGEN ONDERWATERBETON.-GRONDWATERSTAND TE METEN IN PEILBUIS BUITENDAMWAND MET FILTER OP3710PHANGBEUGEL7b Sb 13 Sb 7b Leel?tonvloer/damwand voor de definitievefase 'zwak' te maken, kon deze vreesworden weggenomen (fig. 4).Om kosten te besparen zijn alleen dievloerstroken gewapend waar in de de-finitieve fase de kolommen voor de bo-venbouw op de plaat rusten. De tussen-gelegen ongewapende stroken dragenhun lasten hierop afvia boogwerking.UitvoeringDe bouwput van 15 x m2is, na hetheien van de damwand in den drogeontgraven tot op het veenpakker. Ver-volgens is water in de put gebracht en isdeze in den natte op diepte gegraven.Met een kleine cutterzuiger zijn achter-gebleven verontreinigingen en de ont-stane sliblaag verwijderd (foto 5). In eenraster van 1,20 m is gemeten ofde ont-34Dwarsdoorsnede A-A - zie figuur 2Doorsnede B-B - zie figuur 215000KlJNSTSTOFPROFIELOP KOPVLAK DAMWANDH= 10 mmAANSTORTVLAKKEN BEHANDELENMET BITUMENLAAGDIKTE DROOG ,MIN O.2MMHOEKSTAAL 100-100-12LANG 300. AAN DAMWANDVASTLASSEN EN MEEHEIENCement 1993 nr. 4 7graving binnende gestelde toleranties isu?tgevoerd.De wapen?ng voor de vloer is in korvenvan 15x 2,60 m met een hoogte van 0,54m geprefabriceerd. De korven werdenmet een kraan in de bouwput neerge-laten en aan de damwand opgehangen.In het midden waren twee sp?ndels aan-gebracht om de korfexact op hoogte tekunnen schroeven (foto 6). De korvenwaren met kabelklemmen aan elkaargekoppeld om de horizontale krachtentijdens het storten te kunnen opnemen.De vloer is in ??n continu stort van 36uur gemaakt, waarb?j 1960 m.' beton isverwerkt. Het storten gebeurde vanaf??n zijde. De slibophoping die voor hetstortfront ontstond, is door duikers af-gezogen.Voor het storten werd de zgn. Van Houtdobbergebruikt (foto 7), een trechter dieop een ring rondom een stortbuis drijft.De betonspecie had een sterkteklasse B25 met een iets hoger cementgehalte(325 en meer delen dan ge-bruikelijk door vliegastoevoeging.Controlepeilingen op het gestorte be-ton zijn regelmatig uitgevoerd. De wa-terspiegel in de bouwput werd doormiddel van een overlaat constant ge-houden.De onderwater betonvloer is gestortvoor de bouwvakvakantie van 1992 endrie weken daarna drooggezet. Scheur-vorming had zich niet voorgedaan.Toleranties 6Uit de berekening resulteerde een Wapeningskorfmet spindelvloerdikte van 0,60 m. Toleranties inverband met ontgraving bedroegen ?100 mm en de storttoleranties voor debovenkant vloer bedroegen ? 60 mmoVandaar de gekozen vloerdikte van 0,90rn (fig. 8). Tijdens de uitvoering zijn detoleranties niet overschreden.Functioneren van de kelderNa het droogzetten zijn stekken in devloer aangebracht ter plaatse van de testorten kolommen en de stabiliteits-wanden.Na het voltooienvan de parkeerkelderiseen laag grind op de vloer gestort, afge-dekt met folie en voorzien van een laagstraatzand (ziefig. 4). Aanvankelijk zijnde betonnen straatstenen omgekeerdgestraat; hierop zijn de stempels gesteldvoor de vloerbekisting van de beganegrond.In de praktijk treedt in een kelder alsde-ze altijd een bepaalde lekkage op. Van-daar de gekozen drainagelaag. Ook dedamwandsloten zullen enigszins lek-ken. Voor 'het oog' is een halfsteensmuur voor de damwand gemetseld.8 Cement 1993 nr. 4Verder is een zodanig afwaterings-systeem gekozen dat met ??n centraalpompje het binnenkomende water kanworden afgezogen.Een goed alternatiefDoor de onderwater betonvloeren dedamwanden een definitieve functie tegeven, respectievelijk als keldervloer en-wanden, iseen in bouwkosten aantrek-kelijke oplossing gemaakt.Het niet nodig hebben van palen, voorde tijdelijke fase op trek en in de defini-tieve fase op druk belast, scheeltaanzienlijk in kosten en bouwtijd.Ook het niet hoeven bemalen speelt instedelijke gebieden een steeds grotererol, zeker als, zoals in de Gerard Dou-ONTGRAVINGS TOLERANTIE ?IOO8 Toleranties in de maatvoering van het onderwater beton9 Bouwput klaar voor de bouwoo-3.20straat het geval was, er bodemverent-reiniging voorkomt.Het deels wapenen van de onderwaterbetonvloer, hoewel voorschriften hier-op nietspecifiek ingaan, bleek construc-tiefeen goed alternatief.Betrokkenenopdrachtgever: woningbouwverenigingVZOSarchitect: Homan, Os?rio Lobato,Yanovshtchinsky,'s-Gravenhageconstructeur: W. van Eck, Rijswijkaannemer: Intervam West, Rijswijkfundering: HBW, Goudaontwerp bouwput: HBW, Waterbouw-kundig Ontwerpbureaufoto's: HBW Gouda en Henk van derVeen,Maassluis (foto 10)Cement 1993 nr. 4 9