In de strijd om de bezoekersaantallen gaan dierentuinensteeds meer de concurrentie aan met attractieparken.Een ouderwets dagje `aapjes kijken' is de moderne recre-ant niet genoeg. Het hele gezin wil spektakel en vertier.En wat beantwoordt er beter aan de behoefte om `enfamille' een sensationele ervaring te ondergaan, dan eenglazen tunnel door een haaienbassin?Het nieuwe Oceanium van Diergaarde Blijdorp inRotterdam is in veel opzichten exemplarisch voorde actuele ontwikkelingen op het gebied van die-rentuin-design. Het is overdekt, heeft een hogeattractiewaarde, simuleert zo waarheidsgetrouwmogelijk de natuurlijke leefomstandigheden van dedieren en biedt behalve vermaak ook een dosis`lering'.Voor de exploitatie van dierentuinen is het vangroot belang ??n of meer overdekte attracties tehebben die in staat zijn ook bij slecht weer publiekte trekken. Het kunstmatige binnenklimaat vanaquariumgebouwen en (sub)tropische kassen biedthiervoor de ideale pseudo-natuurlijke omstandig-heden. Niet geheel toevallig voorziet de geplandetweede fase van het Oceanium in de aanbouw vaneen grote tropische kas voor flora en fauna van hetAmazone-gebied.De aanpak om de verschillende diersoorten nietmeer onder te brengen in aparte hokken maar henzoveel mogelijk samen te brengen in hun natuur-lijke biotopen, komt tegemoet aan het verwach-tingspatroon van de bezoekers dat zij het dierenle-ven zoals zij dat kennen van de natuurfilms op tele-visie, in de dierentuin `in het echt' kunnen zien.Bovendien draagt het beeld van in hokken opgeslo-ten dieren niet bij aan de opgewekte illusie van een`paradijselijke' natuur waarin mens en dier zich ?A r c h i t e c t u u r & o n t w e r pU t i l i t e i t s b o u wcement 2001 44Oceanium Blijdorp RotterdamONDERWATER-THEATEREgbert Koster1 | Het Oceanium, denieuwste attractie vande Rotterdamse dieren-tuin Blijdorp. Links hetOceanium, rechts deentreefoto: Aeroview Dick Sellenraadelk om zijn eigen reden ? prettig voelen. In hetOceanium strekt de simulatie van natuurlijke bio-topen zich zelfs uit tot de leefwereld van de mens.Zo is de nabij de tropische aquaria gesitueerdehorecavoorziening binnen het gebouw ontworpenals een `echt' Cara?bisch caf? in een tropisch heet,met cactee?n beplant landschapsdecor.R e i s d o o r d e w e r e l d z e e ? nHet door Gerard Schroeder ontworpen Oceanium-gebouw is zodanig opgezet dat het publiek in het100 x 120 m2grote gebouw `een avontuurlijkewereldreis' maakt langs zeventien waterbiotopenuit verschillende klimaatzones. De reis begint buitenop het Schotse vogeleiland Bass Rock en voert ver-volgens via de Atlantische Oceaan, het Cara?bischgebied, de Falkland-eilanden en de westkust vanZuid-Amerika naar de westkust van Noord-Amerika. Om de bezoekers een zo authentiekmogelijke `biotoopbeleving' te geven, daalt en stijgtin de loop van het kronkelige parcours door de ver-schillende klimaatzones niet alleen de omgevings-temperatuur van de verkeers- en verblijfsruimten,ook het parcours zelf daalt en stijgt ten opzichte vande fictieve zeespiegel.Vanaf Bass Rock daalt de route 1 meter af naar `debodem van de Atlantische Oceaan', waar men doorde 25 meter lange `glazen tunnel' (acrylaat) onderde haaien en roggen door in de richting van hetAmerikaanse continent kan lopen. Na een volledigverduisterde, aan het diepzeeleven gewijde exposi-tieruimte met onder meer een betreedbaar walvis-model, gaat het parcours vervolgens weer omhoog.Via een korte `glazen tunnel' door het hel verlichtekoraalbassin komt men uiteindelijk 3,5 meter hogeruit op de tropisch warm gestookte Cara?bischeeilanden die, na het beklemmende donker van dezeebodem, onder hun glazen overkapping lijken tebaden in daglicht.Vanaf de Cara?bische eilanden zal het parcours tezijner tijd doorlopen in de nog te bouwen kas metAmazone-fauna en -vegetatie. Tot het zover ismaken de bezoekers een nogal drastische overgangnaar de ijzige koude van de Falkland-eilanden, waarhet (momenteel nog in de afbouwfase verkerende)pingu?nverblijf is uitgerust met een heuse sneeuw-machine. Via de Zee van Cortes in de vorm van een7 meter hoog bassin met golvende zeewieren, komtmen uiteindelijk weer buiten op `zeespiegelniveau'bij de zeeotters.C h e m i s c h e f a b r i e kQua architectuur valt er aan het Oceanium relatiefweinig te beleven. Vormgeving en constructie staanin dienst van het optimaal tonen van de dieren enplanten. In dit opzicht heeft het gebouw wel ietsweg van een theater. Ook bij het Oceanium is spra-ke van publiek, `voorstellingen' en dienstruimten`achter de coulissen'. Alleen biedt het Oceaniumgeen collectieve zaalvoorstellingen, maar is de heleopzet er juist op gericht dat men zich bij de indivi-duele natuurbeleving zo min mogelijk bewust isvan andere aanwezigen. Dus geen monumentalezaal, trappen en foyers, maar een slingerend par-cours langs en door de bassins dat in architecto-nisch opzicht zo min mogelijk zichtbaar is. Eenarchitectonische `non-ruimte', die niettemin instaat is de bezoekers, die als een continue stroomA r c h i t e c t u u r & o n t w e r pU t i l i t e i t s b o u wcement 2001 4 52 | Een avontuurlijkewereldreis langs zeven-tien waterbiotopen3 | Een kronkelig parcoursdoor verschillende kli-maatzonesfoto: Henk van der Veendoor het gebouw bewegen, het gevoel te geven datzij op eigen initatief, `spontaan' het vastgelegde par-cours afleggen.Aan de `zichtzijde' van het interieur is geen middelonbeproefd gelaten om de verschillende biotopenzo echt mogelijk te laten lijken. Bandjes met zee- envogelgeluiden, kunstmatige golven, kunstlicht enkunstig beschilderde betonnen rotspartijen enkoraalriffen voorzien de levende planten, vissen enzoogdieren van een `levensechte' entourage. (Deproductie van namaakrotsen en ?koraalriffen is despecialiteit van een team in Hollywood opgeleidedecorbouwers, dat met een omvangrijke collectierotsmallen de hele wereld afreist.)Achter de schermen toont het `ware gezicht' van hetOceanium echter meer verwantschap met een che-mische fabriek of raffinaderij dan met de aan de`zichtzijde' getoonde wondere onderwaterwereld.Hier blijkt dat de aquaria in werkelijkheid een soortgrote onderwater-couveuses zijn, waarin de vissenslechts dankzij een enorme hoeveelheid aan hetzicht onttrokken technische installaties in levenkunnen blijven.De aquaria van het Oceanium bevatten, verdeeldover zeventien biotopen, in totaal 6 miljoen literzout zeewater. Met schepen aangevoerd `vers' zee-water wordt via een pijpleiding vanaf de Schiehavennaar het Oceanium getransporteerd. Binnen hetOceanium zijn er drie kiemvrije, gescheiden water-systemen: hoogwaardig water voor ongewerveldenA r c h i t e c t u u r & o n t w e r pU t i l i t e i t s b o u w4 | Cara?bisch caf? alsrustpunt5 | Het hoogtepunt van hetavontuur: door eentunnel loopt men onderroggen en haaien door(koralen) en gevoelige dieren, goed water voor dehaaien en minder gevoelige vissen en normaalwater voor de buitenbassins met zoogdieren envogels. Door het water permanent te zuiveren enhet geleidelijk (kiemvrij gemaakt) van hoogwaardignaar minder hoogwaardig systeem te leiden, kanworden volstaan met een verversingsgraad van 2%van het watervolume per maand (40 m3).M a s t e r p l a nBij gebrek aan programmatische en stedenbouw-kundige aanknopingspunten gaf architectSchroeder (sinds tien jaar de `huisarchitect' vanBlijdorp) het Oceanium een tweezijdig gebogenaluminium dak dat vage associaties oproept meteen golf water. Een `gestolde' golf, die ter plaatsevan de dakopbouw ten behoeve van de technischeinstallaties zelfs een soort geabstraheerde schuim-kop lijkt te hebben. De crux van het interieuront-werp is, dat het publiek zich in het geheel nietbewust is van de alom aanwezige technische instal-laties.De bouw van het Oceanium (totale bouwkosten,inclusief terreininrichting ongeveer f 66 miljoen) isonderdeel van een omvangrijke uitbreidings- enherinrichtingsoperatie van Diergaarde Blijdorp. In1996 is Blijdorp uitgebreid met een 11,5 hectaregroot terrein aan de westzijde van de spoorbaanRotterdam ? Utrecht, dat voorheen deel uitmaaktevan het Roel Langerakpark. Hiermee kreeg debestaande, in de periode 1937-1941 door architectSybold van Ravesteyn ontworpen dierentuin van 17hectare niet alleen een aanzienlijk grotere omvang,maar ook een tweede hoofdentree nabij het ver-keersknooppunt Kleinpolderplein en een parkeer-plaats voor 1400 auto's.Het Oceanium is, tezamen met de nieuwe doorSchroeder ontworpen tweede hoofdingang, heteerste voltooide onderdeel van de grotendeels nogbraakliggende uitbreiding. De herinrichtingsopera-tie van de dierentuin voorziet in het continentsge-wijs huisvesten van de diersoorten. De dieren dieafkomstig zijn van de continenten Azi?, Afrika enAustrali? krijgen onderdak in de oude dierentuin.In het nieuwe deel zullen de dieren uit Europa enNoord- en Zuid-Amerika gehuisvest gaan worden.De nieuwe huisvesting van Azi?, die onder meer detropische bosbiotoop `Taman Indah' omvat, zet detoon voor de inrichting van de andere continenten.Projectgegevensopdrachtgever:Diergaarde Blijdorp, "Stichting Koninklijke RotterdamseDiergaarde"architect:Schroeder Design bv, Overveenadviseur constructies:CAE Nederland bv, Rotterdamaannemer:Aanneming Maatschappij J.P. van Eesteren B.V., Rotterdaminstallaties W+E:Halmos bv Adviseurs, Den Haagleverancier bekistingen:PERI Nederland bv, Schijndelleverancier betonmortel:Mebin, Rotterdamleverancier acryl ruiten:Reynolds (USA)A r c h i t e c t u u r & o n t w e r pU t i l i t e i t s b o u wcement 2001 4 76 | Kunstig beschilderdebetonnen rotspartijen:de specialiteit van eenteam in Hollywoodopgeleide decorbouwers7 | Eindpunt van de reis:de leefwereld van dezeeleeuwenfoto's 4 t/m 7: RobDoolaard/IZP