'-- ~~-I MATERIALEN IREPARATIE IONDERHOUD EN REPARATIEVAN BETONCONSTRUCTIES (IX)REPARATIE VAN SCHADE TEN GEVOLGE VAN CHLORIDEprof.drJ.M.J.M.Bijen, Intron, Instituut voor materiaal- en milieu onderzoek B"v, MaastrichtTU Delft, faculteit der Civiele Techniek, sectie Materiaalkundeing.N.G.B. 'Van der Winden, Intron, Instituut voor materiaal- en milieu onderzoek BV; MaastrichtSchade door corrosie van wapening, op gang gebracht door chloride-ionen, komtveel voor en is helaas moeilijk te herstellen. De effecten van de verschillendeherstelmaatregelen zijn lang niet allemaal bekend. Probleem hierbij is deinhomogeniteit van het materiaal beton en de veelal inhomogene verontreinigingendie erin voorkomen. Nadat eerst de mogelijke chloride-verontreinigingen zijnbesproken, worden op basis van de huidige inzichten verschillendereparatiemethoden nader toegelicht.Schade als gevolg van corrosie vanwapening die ge?nitieerd is doorchloride-ionen is eenveel voorko-mend verschijnsel. De omvangrijkheidvan dit soort schade mag ook blijken uithetgegeven datverreweg de meeste lite-ratuur over reparaties gewijd is aan deze'chlorideschade'. Chlorideschadedomi-neert bij betonconstructies in kustge-bieden en bij constructies die wordenblootgesteld aan dooizouten (kunstwer-ken, parkeergarages). Chlorideschadekan ookwordenveroorzaakt door inge-mengd chloride, bij gebruik van calci-umchloride als versneller, of als gevolgvan met zouten verontreinigd toeslag-materiaal. Het laatste is met name hetgeval in aride kustgebieden [1].Oorzaken en mechanismen van dezechlorideschade zijn uitgebreid behan-deld in afleveringV van deze serie. In ditartikel komen de methoden om chlori-deschade te repareren aan de orde.Onder reparatiemethoden zullen wehier verstaan hetpakket van correctievemaatregelen dat de betonconstructie ineen zodanige toestand moet brengen,dat deze over de resterende levensduuraan de gestelde eisen kan voldoen.Een van de mogelijke reparatiemetho-den - en naar het zich laat aanzien suc-cesvollle - is hetgebruikmakenvan kat-hodische bescherming. Deze methodekomtinditartikel nietaan deorde, maarzal onderwerp zijnvan eenvolgend arti-kel (te publiceren in Cement 1988 nr. 6).14Hier beperken we ons tot reparatieme~thoden waarbij de corrosie wordt ge-stopt door hetzij de oorzaak - de chlori-de - weg te nemen, hetzij hetgevolgin tedammen, dat wil zeggen de corrosie-stroom te verminderen.Alvorens op deze reparatiemethoden inte gaan zullenwe in hetkort stil staan bijverschillende omstandigheden die kun-nen bestaan bij met chloride verontrei-nigd beton en die consequenties hebbenvoor de te volgen reparatiemethodiek.Typen chloride-verontreinigingCorrosieschade kan veroorzaakt zijndoor inmenging van chloride (primair)ofdoor binnendringen van chloride vanbuitenaf(secundair).Bij ingemengd chlorideis de betoncon-structie veelal in zijn geheel verontrei-nigd. Wegnemen van oud beton is danmeestal uit constructieve overwegingennietmogelijk ofis economisch niet aan-trekkelijk in vergelijking tot vervan-ging. Beton met ingemengd chloridekenmerkt zich bovendienvaak door eensterke inhomogeniteit; naast plaatsenmet sterke verontreinigingen komenlokaties voor die niet ofnauwelijks zijnverontreinigd. Daardoor kunnen er inde corrosieputten sterke stroomdicht-heden ontstaan als gevolg van een grotekathode-anodeverhouding.Bij binnengedrongen chloride vindenwe een concentratieprofiel, bijvoor-beeld zoals geschetst in figuur 1. Daarwaar de chloridebelasting van een con-structie het grootst is, vinden we hetmeeste chloride en meestal ook de cor-rosie (een uitzondering op dit laatstevormt beton onder water).Een voorbeeld van binnengedrongenchloride is de spatzone bij maritiemeconstructies en in tunnels/viaducten.Hetdieper gelegenbetonis dannietver-ontreinigd.Een belangrijk aspect met betrekkingtot het repareren van .chlorideschade isde kwaliteit van het beton en de beton~dekking. De chlorideconcentratiewaarbij corrosie optreedt kan in gevalvaneenhoge kwaliteitvande betondek-king aanzienlijk groter zijn dan bij eenlage kwaliteit van de betondekking. Bijhet opstellen van richtlijnen in deBondsrepubliek Duitsland met betrek-king tot reparatie van beton, wordt ge-dacht aan het hanteren van een grens-waarde voor het chloridegehalte. Vooreen goede kwaliteit betondekking zoudan een grenswaarde gelden van 0,6 tot0,8% (rnlm, ten opzichtevan de cement-massa). Bij een geringe kwaliteit van debetondekking is dit 0,3 tot 0,4% (rnlm).Ditbetekentdatbij het schrijvenvan re~paratiebestekkener niet zonder meervan uitgegaan moet worden dat alle be-ton met concentraties hoger dan 0,3 tot0,4% verwijderd moet worden.Overigens is de discussieover een hoge-re grenswaardevoorhet chloridegehaltedan op dit moment in de Nederlandsebetonvoorschriften wordt gehanteerd(0,3%) ook in de Nederlandse literatuurCement 1988 nr. 5matig betonSchematisch weergegevenstroomverloop bij een chlorideput1 Concentratieprofiel vaningedrongen chloride2 Corrosie initiatie- enpropagatiesnelheid bij matig enzeer goed beton.3 Schematische voorstelling van eenchlorideput413::l..ei~'"cl~2.'" '"c,., ,;~ ..Q.l'l. ':,u20.~8A IXafdrukken van de betondekking.-.....-----" , IXzeer goed betontijd~al langer bekend. Figuur 2, ontleend aaneend?ctaatvanwijlen prof.The?ss?ng, il-lustreert d?t nog eens. In dejaren zestigwerden concentraties van 0,9% m/mchloride (2% CaC12 ? 2H20) bij een goe-de kwaHte?tbetonacceptabel geacht [2].Het voorgaande houdt overigens geenple?doo? in om de huid?ge grenswaardevoor chlorideconcentraties bij hoog-waardig beton teverhogen.Bij reparatiekan dit onderscheid in grenswaarden,afhankelijk van de waarnem?ngen aande constructie, echter wel degelijk wor-den meegenomell.Verwijderen van chlorideEen van de eerste maatregelen waaraangedacht kan worden bij chlorideschade?s het verwijderen van het beton waarcorros?e ?s opgetreden, alsmede van be-ton waar toekomstige corros?e op grondvan metingen van chlorideconcentra-ties en de betonkwal?te?t waarsch?jnlijkis. Dit is alleen een re?le optie wanneerde chloride van buitenaf ?s b?nnenge-drongen.Ind?en verontre?mgd beton rondom dewapening wordtverwijderd, zal de con-structieve veil?ghe?d van de constructietijdens en na reparatie gewaarborgdmoeten zijn. In geval de constructie terplaatse met wordt ontlast, zal tijdens enook na de reparatie van een verm?ndet-de opneembare belasting sprake zijn.Na het verwijderen van het beton zal dewapemng schoongestraald moetenworden tene?nde de wapen?ng zoveelCement 1988 nr. 5mogelijk te ontdoen van chlor?den. Eenontroestingsgraad van Sa21/z [3] wordtveelal ge??st; maat dit betekent nog metdat daarmee ook alle corros?eputtendenmtiefverwijderd zijn. De putten be-vinden zich namelijk afgeschermd ?nhet staal en zijnsoms moeilijk te verwij-deren. Het ?s met denkbeeldig dat hetcorros?eve mil?eu ?n de putten kan blij-ven bestaan (fig. 3). Niettem?n zal als degestelde ontroestingsgraad wordt be-reikt en de reparatiemortel ondoor-dringbaar ?s, deze de wapemng naUWomgeeft en bovendien alkaHsch ?s, deputactivite?t waarsch?jnlijk laag zijn.Dat dergelijke e?sen ook over de geheleconstructie gehaald zullen worden, ?sechter een illus?e; met name het nauwaanslu?ten van de mortel om de wape-mng is moeilijk overal haalbaar.Een verder probleem is dat op plaatsenwaar metgerepareerdwordthetmeestalmet geheelu?tgesloten kanworden datdaar chlorideputten aanwez?g zijn ofzich kunnen ontwikkelen. De gerepa-reerde plaats kan dan als kathode gaanfunctioneren, waarbij aan de put ?n demet-gerepareerde lokatie een hogestroomd?chtheid kan ontstaan. De cor-rosie zal in deze putten snel verlopen.Toegang van zuurstof tot de wapen?ngop de gerepareerde plaats is meestal welgewaarborgd, hetzij door de mortel,hetzij via scheuren, met name d?e langshet hechtvlak van reparatiemortel enniet-verwijderd beton.Isolatie van het staalEen methode om chlor?deputten te do-ven ?s om het gestraalde staaloppervlakte behandelen met een inh?b?toroplos-sing (anodische inh?b?tor). Om de inh?-bitoroplossing voldoende in de puttente laten penetreren, zouden de puttenvooraf gedroogd moeten worden. Ditkan bijvoorbeeld met vlamstralen. Bijvlamstralen zou echter schade kunnenontstaan aan het belendende beton. Ditaspect ?s momenteel ?n onderzoek bij deCUR.Bekend isookde behandel?ngvanschoongestraalde wapen?ng met eenmengsel van een anodische en een kat-hod?sche?nh?b?tor,waarmee in princ?peeen eventuele kathodische werking vanhetstaalvoorkomen kanworden. Deef-fectiviteit van deze methode staat noggeenszins vast. 'Een andere behandelingsmethode vanhetstaal ?s het?solerenvan de wapemng.Voor corros?e ?s een gesloten stroom-kring noodzakelijk die door de elektro-liet-oplossing ?n de pori?n loopt (ziefig. 4). Wanneet schoongemaakte wa-pemng op reparatieplaatsen wordtgecoat, zullen eventueel achtergeblevencorros?eputten elektrisch ge?soleerdkunnen worden. Ook een eventuelekathod?sche werking van de wapemngopdereparatieplaats tenopzichtevandeaanwez?ge of nog te vormen anodes(chlorideputten) op met-gerepareerdeplaatsen, kan met coaten worden ver-meden. Een verder voordeel van eencoating op de wapemng is dat chlorided?e in het oude beton achter ofnaast de15IMATERIALENreparatieplaats aanwezig is, geen schadeaan de wapening kan aanrichten indiendeze in de reparatiemortel penetreert.Coatenis dus om meerdere redenen aante bevelen. Het meest gebruikt zijn weloplosmiddelarme of -vrije epoxycoa-tings. Deze dienen wel in meerdere la-gen te worden toegepast om al te veel(doorgaande) defecten te vermijden.Bovendien kan de laatste laag wordengebruikt om de coating in te strooienmet droog zand, indien een verbeterdehechting tussen coating en reparatie~mortel gewenst is. Foto 5 toont het coa-tenvan wapening bij de reparatie van deAl-Shindagah tunnel in Dubai. Bij ge-bruik van epoxy-reparatiemortels kun~nen deze worden opgebracht als de coa-ting nog kleverig is. Naast epoxy-coa-tings worden ook wel toegepast:- met zinkstofgevulde epoxies.Het zink dient het staal kathodisch tebeschermen, ook op plaatsen buitende coatings. Ten aanzien van de hech-ting aan staal en beton zijn er vraagte-kens, terwijl de langeduur werkingnog niet vast staat.- polymeer gemodificeerde ce-ment-coatings.Het voordeel hiervan is dat het alka-lisch milieu direct om de wapeninggehandhaafd blijft. Datdeze behande-ling bescherming biedt,is gebleken uitde stekeinden van het brugdek van deSaudi Arabia-Bahrain Causeway, dieop deze wijze beschermd, na een jaarboven het water van de ArabischeGolf, nog geen spoor van aantasting tezien gaven. De aanhechting van lateraangestort betonbleekgeen probleemte geven.Een zo perfect mogelijke behandelingvan de wapening dient uiteraard nage~streefd te worden; doch gezien de vaakmoeilijke omstandigheden bij repara~tieprojecten, moetnietde illusiebestaandat een dergelijke coating c.q. behande-!REPARATIEling zonder defecten zal zijn. Dit luktniet eens bij een industri?le oppervlak-tebehandeling van staal. Nochtans magomdegeschetste redenen toch altijdeenduidelijkpositiefeffectvan de behande-ling met betrekking tot de corrosie vanwapening worden verwacht.Beton als isolatorEen andere methode die wel wordt ge-propageerd om wapening elektrisch teisoleren, is het drogen van beton. Droogbeton is immers een goede elektrischeisolator. Bij het ontbreken van water inde pori?n wordt de stroomkring van decorrosiecellen doorbroken. Datis de re-den waarom beton binnenshuis in hetalgemeen niet corrodeert, hoewelhetnaverloop van tijd veelal tot achter de wa-pening gecarbonateerd is. De vraag is nuhoe zo'n droog beton te realiseren. Hetaanbrengen van coatingssystemenhoudtwel water buiten, maar houdt hetreeds in het beton aanwezige water ertevens in. Beton moet dan ook eerst ge~droogd worden. Bovendien moet hetbetondanwel zovolledig mogelijkwor-den afgesloten, omdat zich bij contactmet de buitenlucht nog altijd een even-wichtsvochtgehalte zal instellen. Bijchlorideverontreiniging is dit vochtge-halte bovendien hoger dan zonder chlo-ridevanwege het hygroscopische karak-tervan chloride-zouten. Het drogenvanbeton en het daarna drooghouden lijktdaarom in veel gevallen nauwelijks rea-liseerbaar. Overigens staan over de ef-fectiviteit van deze methode geen uit-sluitsel gevende proefresultaten ter be-schikking.Een in de praktijk gemakkelijker uit~voerbare maatregel is het elektrisch iso-leren van de reparatieplaats van het 'ou-de' betondoor op het hechtvlak een iso-lerende laag aan te brengen. Deze me-thode ligt in de lijn van die van hetrechtstreeks isoleren van de wapeningzelfzoals hiervoor besproken.Bij cementgebonden mortels kan ditbijvoorbeeld door gebruikvan eeninge-zande epoxy-primer coating ofeen wa-terverdragende epoxy-coating. Bij po-lymeergebonden reparatiemortelswordt in het algemeen een primerlaagvan het bindmiddel aangebracht.Kunststofgebonden en in mindere matekunststof-gemodificeerde cementge-bonden mortels hebben bovendien vanzichzelf .al een hoge elektrische weer-stand. Hetis devraag ofdeze methode inde praktijk veel effect heeft. Hieroverstaan voor zover bekend geen gegevenster beschikking.Afsnijden van de zuurstoftoevoerHet afsnijden van de zuurstoftoevoerdoormiddelvaneencoatingisinprinci-pe mogelijk, maarin de praktijk meestalniet realiseerbaar. In aflevering VII vandeze serie is aangegeven dat de zuurstof-diffusieweerstand van gecoat beton inde grootte-orde van enkele duizendenmeters moetliggenomeenafdoende af-scherming te bewerkstelligen. Hiergeldt, evenals bij het drogen, dat betonnagenoegvolledig afgesloten moetwor-den. wel zal er van een dergelijke coa-ting ookeenwaterregulerend effect uit-gaan. De concentratie van water achterde coating zal in het algemeen toene-men, waardoor de zuurstofdiffusie~weerstand van de dekking verder zalstijgen. Een verder positiefeffect op decorrosie van wapening zal zijn datvochtfluctuaties aan de wapening wor-den tegengegaan.Het aanbrengenvanzo'nzuurstofdichtecoating moet de laatste stap van het re-paratieproceszijn.R.eparatiemethodenVoor de reparatie van constructies die telijden hebben van door chloride-ionenge?nitieerde corrosie zijn er vele moge~lijkheden. De keuze van het pakketmaatregelen zal afhangen van vele fac-toren, nochtans kunnen die in grote lij-5 Coaten van wapening bij reparatievan de Al-Shindagah tunnel in Dubai16verwijder verontreinigd betontot achter wapeningmaak wapening schoonoptie, plaats. aanvullende wapeningcoat wapeningoptie, strooi zand in om adhesie te verbeterenoptie, pas primer toe op ondergrondplaats reparatiemorteloptie, breng extra dekking aanoptie. oppervlak bescherming6 Strooms?hel11a voor reparatie van?hlorides?hadeCement 1988 nr. 5---.-------rIIIII~ exta dekking~ eventule afwerking met? jiOOOXt rest (/LL/L4 grens verontreinigd betond.w.z. uitlevelling chloride tot boven kritische chlorideconcentratie dient in resterendelevensduur niet de wapening te bereikeneisen, S>20 mm7 Correctieve maatregelen bij incidenteelvoorkomen van cWorideverontreiniging 8 Maatregelen bij schade door chloride waarde chloriden over een breed front het betonkunnen binnendringennen worden ondergebracht in het in fi-guur 6 weergegeven stroomschema. Ditschema geldtoverigens nietvoor repara-tie met kathodische bescherming.De eerste stap in het reparatieproces ishet verw?jderen van chlorideverontrei-nigd beton tot tenminste 20 mm achterde wapening.Opgemerktwordt dat bij een reparatie-werk veelal begonnen zal worden methet injecteren of anderszins opvullenvan scheuren. De behandeling hiervanvalt buiten het oogmerk van dit artikel.Dichten van scheuren ontstaan als ge-volg van corrosie van wapening is zin-loos! Er moet zoveel beton worden ver~wijderd dat aan weerszijden van de re-paratieplaats tenminste 100 mmniet-gecorrodeerde wapening wordtblootgelegd.De wapening wordt daarna schoonge-straaid tot zuiveringsgraad Sa21/z. In ge-val uit constructieve overwegingen ver-vangingvan aangetastewapening nood~zakelijk is ofextra wapening gewenst is,wordt wapening bijgelegd. Deze moetoverlappen met de bestaande wapeningof indien mogelijk daaraan wordenvastgelast. De wapening wordt na dro-gen gecoat of krijgt anderszins een op-pervlaktebehandeling. Bij coaten die-nen ten minste twee lagen te wordenaangebracht die, in geval de hechtingmet de ,reparatiemortel van belang is,ingezand moeten worden.Naast de wapening dient ook de on~dergrond schoongemaakttezijn; meest-al gebeurt dat in een operatie met hetstralen van het staal. Vervolgens wordtde reparatiemortel (cementgebonden,kunststofgemodificeerd cementgebon-den, of kunststofgebonden) aange-bracht. Alvorens dit te doen, wordt welter verbetering van de hechting van re-paratiemortels aan het ondergrondbe-ton een primerlaag aangebracht. Eenhechtlaag is vooral gewenstbij handma-tig aangebrachte cementgebondenmortels.Bij spuitbetonis al een cement-rijke laag aan het hechtvlak aanwezig.Ook bij kunststofgebonden mortelsdient in het algemeen een hechtprimerte worden toegepast. Voor details metbetrekking tot reparatiemortels wordtverwezen naar artikel VI in deze serie.Wanneer het slechts lokaal voorkomen-de chlorideverontreinigingen betreft,behoeven er geen redenen te zijn om teverwachten dat er chloride van buitenafzal indringen en kan de reparatie hier-mee worden be?indigd. Figuur 7 illus-treert dit. Kan echter na reparatie op-nieuw chloride het beton binnendrin~gen, dan dient een chloridewerendecoating te worden aangebracht. Hier~voor wordt verwezen naar afleveringVIII van deze serie.Wanneer niet uitgesloten kan wordendat er plaatsen met'corrosieve' chlori-deconcentraties in het beton achterblij-ven, kan dit een reden zijn om te beslui-ten een extra dekking toe te passen.Voordeel daarvan is dat behalve de be-schermendewerkingvan de dekking te-gen chloride van buitenaf, ook een ni-velleringvan een reeds aanwezig chlori-deconcentratieprofiel naar deze laagkan plaatsvinden, zoals reeds aangege-ven in artikel VIII. Afwerking van dezeextra dekking met een chloridewerendmiddel, behoort tot de afrondendemaatregelen. Figuur8 geeftdezesituatieweer.Bij constructies waar, om welke redendan ook, chlorideverontreinigd betonmeer dan op incidentele plaatsen nietverw?jderd kan worden, kan overwogenworden om de toevoervan zuurstofaftesluiten door middel van een zuurstof-dichte coating. Dit zal slechts in een en-kel geval mogelijk zijn. Daarbij moetbovendien nog gewezen worden op deduurzaamheid van een dergelijke coa-ting met betrekking tot de zogenaamde'Kiinzel-criteria'; zie daarvoor het arti-kel VII.ConclusiesSchade als gevolg van corrosie van wa-pening die ge?nitieerd is door chloride-ionen, is niet alleen veel voorkomend,maar bovendien lastig te repareren. Deeffecten van de verschillende correctie-ve maatregelen op de 'performance' vande gerepareerde betonconstructie zijnlang niet allemaal bekend. De com-plexiteit van het probleem wordt medeveroorzaakt doordat het inhomogenemateriaal beton veelalinhomogeenver-ontreinigd is, waarbij dan nog eens deinhomogene (plaatselijke) reparatie ge-voegd wordt. Als er ??n factor is die bij-draagt tot corrosie van wapening dan isdat wel inhomogeniteit! Daarbij komtnog dat in grotere constructies lang nietal het wapeningsstaal vrijgemaakt enbehandeld kan worden. Denk bijvoor-beeld aan de situatie bij wand~vloerovergangen waar de wapening diep inhet beton verankerd zit. Geen wonderdat bij een specifiek geval van chloride-vervolg op blz. 18Cement 1988 nr. 5 17IONDERZOEK IBETONTECHNOLOGIE ISTERKTE-ON LING VANBETON METSILICA FUMEirJ.Mijnsbergen, Technische Universiteit Delft, Stevinlaboratoriumir.M.E.Meijs, Witteveen + Bos Raadgevende Ingenieurs, Deventer*ing.A.Bogers, Van Neerbos Betonchemie bv, OosterhoutG.Zwartjes, A. de Boo bv, DelftVoor de aanleg van een persleiding aan de Zuid-Hollandse kust is .silica fumetoegepast in beton met hoogovencement. Oogmerk hiervoor was het verkrijgen vaneen hoge beginsterkte. Na een succesvolle uitvoering is in het Stevinlaboratoriumnader onderzoek verricht naar de invloed van de temperatuur en de dosering silicafume. De hoofdzaken van het onderzoek worden gepresenteerd.Silica fume, ook wel miero-silicagenoemd, kan aan een beton-? .? mengsel worden toegevoegd ombepaalde eigenschappen te verbeteren.Dit leidt, onder de juiste omstandighe-den, tot een dichtere structuur van dematrix,wateenverhogingvandesterktetotgevolg heeftendeduurzaamheid tengoede komt. Directe aanleiding tot hethier gepresenteerde onderzoek was detoepassing van silica fume bij de be-scherming van de persleiding van eengemaal; ook het feit dat in Nederlandnog niet veel ervaring bestaat ten aan-zien van de toepassing van silica fumewas reden om dit onderzoek uit te voe-ren.Het onderzoek is vooral gericht op desterkte-ontwikkeling van jong betonmet silica fume. De belangrijkste varia-bele betrofde toegevoegde hoeveelheidsilica fume terwijl daarnaast de verhar-dingstemperatuur is gevarieerd..Dever-ha,rdingstemperatuur is immers vangrote invloed op het verloop van desterkte-ontwikkeling.Betonomhulling van een stalenpersleidingIn opdracht van het Hoogheemraad-*ir.Meijs is thans werkzaam bij Jones LangWootton bv, AmsterdamV?rvolg van blz. 1718schap van Delfland is aan de voetvan deduinen nabij Ter Heijde (gemeenteMonster) een volautomatisch bodem-gemaal gebouwd met een persleidingoverhetduin totinzee.Eenbeschrijvingvan dit gemaal is gepubliceerd in [1].Het leidingdeeltussen de duinvoet ende uitmonding in het strandhoofd isomhuld met beton ter verbetering vande stabiliteit en ter verhoging van deweerstand tegen corrosie van het staal.De lengte van de persleiding bedraagt170 m; de betondoorsnede is een recht-hoekvan 2,15 x 1,70 m2metdaarintweebuisdoorsneden van 0 0,70 m.Vanwege de uitvoeringsmethode werdgezocht naar een betonsamenstellingwaarmee reeds na 36 uur (liever nog na24 uur) eengemiddelde druksterktevanmeer .dan 20 N/mm2zou worden be-reikt.Gezien het milieu waarin de omhullingwerd geplaatst, namelijk rondom dewaterlijninzeewater, werd zeer sterkdevoorkeur gegeven aan toepassing vanhoogovencement.In het bestek is, op basis van literatuur-gegevens en contact met de leveranciersvan silica fume beton omschreven met375 kg/m3hoogovencement klasse A,een water-cementfactor van 0,40 enschade de meningen Over de opbouwvan het pakket correctieve maatregelennogalvanelkaar kunnen afwijken. Deindit artikel neergelegde overwegingenten aanzien van reparatie zijn dan ookniet meerennietminder dan de meningvan de auteurs op dit moment.Literatuur1. Bijen, J.MJ.M. en Van der Winden,toevoeging van 5% (m/m) silica fume,benevens een hoeveelheid superplastifi-ceerder die benodigd is om een zetmaatvan circa 60 mrn te verkrijgen. Hieraanwerd toegevoegd dat na een geschikt-heidsonderzoek de definitieve samen-stellingzouwordenvastgesteld. Metde-ze omschrijving werd ingespeeld op deeis van toepassing van hoogovencementterwijl door de toevoeging van silica fu-me de verlangde snelle sterkte-ontwik-keling mogelijkwas.Tevens kan men opbasis van literatuurgegevens veilig con-cluderendatde toevoegingvansilicafu-me minimaal niet nadelig is voor debe-schermende werking van het beton,maar een extra bescherming toevoegt.Op basis van een geschiktheidsonder-zoek op kleine schaal, waarbij de hoe-veelheid silica fume en de water-ce-mentfactor werden gevarieerd, is voorhet werk het bovengenoemde mengseltoegepast, zij het dat de water-cement~factorwerdverhoogdvan0,40 naarO,45.Tijdens de uitvoering was over debouwkuip een tent geplaatst. Een blo-wer zorgde er voor dat gedurende 24uurnahetstortende temperatuurmini-maal 15 oeenmaximaal 25 ?C bedroeg.Doordeze maatregelen kon, zois geble-ken, aan de sterkte-eis worden voldaan.De leiding is vervaardigd in moten vanN.G.B., Beton in warme landen, ge-schiktheid van toeslagmaterialen, Ce-ment 1984 nr 2, pp. 82-87.2. Van de Fliert, C. en de Kuijper, c.,Calciumchloride in beton, uitgave t.g.v.Enci-prijsvraag, 1962.3. 'Reinigen door stralen', Onderzoe-kingen en Richtlijnen 1975, NederlandsCorrosiecentrum.Cement 1988 nr. 5