C o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gContrac t vor mingcement 2003 8 49Het ecoduct de Borkeld vormt eenbelangrijke nieuwe verbindingtussendenatuurgebiedeninZuid-Twente en de Sallandse Heuvel-rug, die worden doorsneden doorrijksweg A1 (fig. 1).De ambitie van Rijkswaterstaat ishet realiseren van een ecologischgoed functionerend ecoduct meteen unieke vormgeving en pas-send in het landschap. Het reali-seren van het ecoduct staat niet opzichzelf,maarmaaktonderdeeluitvan een samenhangend pakketvan ecologische maatregelen in dedirecte omgeving en het aanpas-sen van de lokale infrastructuur(fig.2en3).Hetbetrofdanookeentotaalopdracht.A a n b e s t e d i n g m e tv o o r a f g a a n d e s e l e c t i eHet D&C-contract is aanbesteedmet voorafgaande selectie. Hetbijzondere was het toepassen vaneen rankingsysteem in plaats vanhet veelal toegepaste loten. Hetdoel was drie kwalitatief goedeinschrijvers te selecteren, waarbijdeskundigheid op het gebied vanecologie, vormgeving, landschap-pelijke inpassing, ontwerp en uit-voering op een goede manier ver-tegenwoordigd zou zijn. Na devoorselectie werden de inschrij-vers uitgenodigd een aanbiedingte doen. De aanbiedingen zijnbeoordeeld op prijs en kwaliteit,waarbij de prijs voor 40% en dekwaliteit voor 60% meewoog. Degunningscriteria zijn afgestemdop de beoogde ambitie. Dit bete-kent dat bij de beoordeling van dekwaliteit de aspecten ecologie,vormgeving en landschappelijkeinpassing zwaar meewogen. DeBouwdienst is in haar opzet ge-slaagd, gezien de drie aangebo-den unieke ontwerpconcepten ende daarin aangebrachte accenten,afgestemd op de gunningscrite-ria. Ondanks dat in de gunnings-criteria de prijs geen dominanterol heeft gespeeld, heeft dit niettotduurdereaanbiedingengeleid.Aan de twee afgevallen inschrij-vers is een niet-kostendekkendevergoedingverstrekt.Deopdrachtis gegund aan de combinatie Tri-color.C o n t r a c t b e h e e r s i n gIn het D&C-contract is de UAV-GC 2000 van toepassing ver-klaard. De UAV-GC 2000 be-schrijft het administratief enjuridisch kader van ge?ntegreerdecontracten en laat de opdrachtge-ver vrij op welke wijze hij invloedwil uitoefenen op het ontwerp- enrealisatieproces. Dit heeft betrek-king op het al dan niet beperkenvan de ontwerpvrijheid en op dewijze waarop de opdrachtgeverhet werk wil controleren. Op hetcontract is externe kwaliteitsbor-ging van toepassing; de opdracht-nemer dient de kwaliteit van zijnwerkzaamheden zelf aan tetonen. De Bouwdienst toetst risi-cogestuurd op processen en pro-ducten en toetst of borging op hetkwaliteitssysteem goed werkt.Bewust is ervoor gekozen zoveelals mogelijk afstand te nemen. ErEcoduct De BorkeldNieuwe contractvorm,nieuwe aanpaking. A. van der Schans, Bouwdienst Rijkswaterstaating. R.W. Mante, Grontmij Advies & Techniek bving. H.P. van Weesep, TBI Beton- en Waterbouw Haverkort bvHet project `Ecoduct De Borkeld' is vanwege het multidisciplinaire karakter alsD&C-contract op de markt gebracht. Doelstelling was een optimale integratiein het ontwerp te verkrijgen van de aspecten ecologie, vormgeving, land-schappelijke inpassing, duurzaam bouwen en uitvoerbaarheid. Om dit moge-lijk te maken kent het D&C-contract maximale ontwerpvrijheid en was er geenreferentieontwerp gemaakt. De opdrachtgever heeft zich zoveel als mogelijkbeperkt tot het omschrijven van de opdracht in functionele eisen. Om eenminimale kwaliteit te waarborgen zijn de gebruikelijke technische eisen in hetcontract opgenomen.In dit artikel komen de consequenties van deze contractvorm aan de orde, inhet volgende artikel wordt nader ingegaan op de constructie van het ecoduct.1 | Artist impressionecoductC o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gContrac t vor mingcement 2003 850was geen sprake van dagelijks toe-zicht, een directiekeet was niet opde bouwplaats aanwezig.Bijzonder is ook de wijze waarophetontwerpprocesdienttewordenbeheerst.Inhetcontractisdewijzevan ontwerpbeheersing voorge-schreven.Deopdrachtnemermoettussentijds met verificatienota'saantonen dat het ontwerp aan de(functionele) eisen van de vraag-specificatie voldoet.B e t a l i n g s r e g e l i n gDe betaling heeft plaats op basisvan voortgang en kwaliteit. Deopdracht is opgeknipt in tienbetalingsprocessen. Per termijnwordt voor de dan lopende proces-sen vastgesteld of de planningbinnen een vastgestelde margewordt gehaald en of wordt voldaanaan de kwaliteitseisen. Kritischekwaliteitsafwijkingen leiden toteen betalingsstop op het be-treffende betalingsproces totdatovereenstemming is bereikt overde corrigerende maatregelen. Af-wijkingen op de planning leidentot aanpassing van het betalings-ritme. Door deze wijze van betalenwordt de cash-flow van de op-drachtnemer gevolgd. Het voor-deel is dat de opdrachtnemer zelfeen minimale voorfinancieringhoeft te doen. Deze financierings-kosten worden normaliter doorbe-rekend in de inschrijfsom.A a n p a k o p d r a c h t n e m e rOm de door het D&C-contractgebodenontwerpruimteoptimaalte benutten, is bij de aanpak vanhet ontwerp gekozen voor eenvorm van `Collaborative Enginee-ring'. Concreet betekent dit dat dehoofdlijnen van het ontwerp(reeds in de aanbiedingsfase) totstand zijn gekomen in een aantalintegrale ontwerpsessies, met ver-tegenwoordigers van alle betrok-ken disciplines. Dit bood de mo-gelijkheid alle raakvlakken snelen effici?nt op elkaar af testemmen, zodat de nadere uit-werking van verschillende aspec-ten verder parallel kon plaatsheb-ben. Voor het maken van deverschillende ontwerpkeuzes isgebruikgemaakt van een beslis-singsmodel, dat was afgestemdop de criteria en wegingsfactorendiegoldenbijdebeoordelingdoorde opdrachtgever van het aanbie-dingsontwerp voor het contract.Dit betekent bijvoorbeeld dat isgestart met het invullen van hetecologische, architectonische enlandschappelijke ontwerp, omdathieraan veel gewicht werd toege-kend. Binnen deze randvoorwaar-den is vervolgens het technischontwerp gemaakt, afgestemd metde keuze van de toe te passen uit-voeringstechnieken. Om optima-lisaties te bereiken, is deze cyclusnog een aantal malen doorlopen,met verschillende alternatievenen variaties. Doel was uiteraardom te komen tot een marktcon-formeaanbiedingsprijs,maarom-dat bijvoorbeeld de architectuurvan het ontwerp zwaar meewoogin de beoordeling van de aanbie-ding, kon een hogere prijs inzekere mate worden gerechtvaar-digd. Er is derhalve gestuurd opeen zo hoog mogelijke totaalscorevanhetontwerpmetbijbehorendeaanneemsom.K w a l i t e i t s b e h e e r s i n gv a n h e t o n t w e r pBij het maken van het aanbie-dingsontwerp, definitief ontwerpen uitvoeringsontwerp is het kwa-liteitssysteem van Grontmij toe-gepast, waarbij echter voor debeheersing van de productkwali-teit een aantal `extra' instrumen-ten is gehanteerd om aan de con-tracteisen te voldoen. Ieder stelontwerpdocumenten (berekenin-gen, tekeningen e.d.) dat bij deopdrachtgever ter acceptatie werdingediend, ging vergezeld van eenverificatienota, waarin werd aange-toond dat de betreffende docu-menten aan de vraagspecificatieen de overige contractuele eisenvoldeden. Deze verificatienota'swarensteedsalsvolgtopgebouwd:2 | Landschappelijkeinpassing ecoduct3 | Ligging ecoduct inruimer ecologischverbandC o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gContrac t vor mingcement 2003 8 51? resultaten van vakinhoudelijkecontroles (collegiale toetsin-gen);? een ingevulde verificatie-matrix, waarbij werd aangege-ven welke eisen van de vraag-specificatie betrekking haddenop de onderhavige producten,en waarbij vervolgens per eiswerd aangetoond dat de pro-ducten voldeden; indien ersprake was van een afwijkingvan de eis, dan werd dezeafwijking verantwoord;? een ingevulde risicobeheers-matrix, om aan te tonen dat degeplande maatregelen, om deontwerprisico's te beheersen,daadwerkelijk warengenomen.De verificatiematrix was vooralvan belang voor de zogenoemdeprojectspecifieke eisen (PSE), die inhet contract waren aangegeven.Dit waren de eisen waarbij doorhet overleggen van `bewijsmateri-aal'moestwordenaangetoonddathet ecoduct uiteindelijk aan debetreffende eisen zou voldoen. Inde regel speelde zowel de ontwer-pende partij als de uitvoerendepartij binnen de combinatie vande opdrachtnemer een rol bij hetleveren van het bedoelde bewijs-materiaal (zie kader). De matrixvervulde dus in feite een belang-rijke scharnierfunctie tussen ont-werp en uitvoering.Ook de risicobeheermatrix ver-vulde een dergelijke functie.Reeds in de aanbiedingsfase iseen risico-inventarisatie uitge-voerd, die vervolgens in de con-tractuele fase periodiek werd aan-gepast aan de nieuwste inzichten.Risico's die niet door aanpassin-gen van het ontwerp kondenworden opgelost, moesten doormiddel van de uitvoeringswijzeworden beheerst. Dit betekendeveelal dat in het betreffende (deel)kwaliteitsplan voor de uitvoeringpassende maatregelen werdenopgenomen om deze beheersingte borgen.Alles overwegende is er nogal wattijd en energie gaan zitten in dekwaliteitsbeheersing van het ont-werp. Daar staat echter tegenoverdat onvolkomenheden in eenvroegstadiumofanderstenlaatstebij het opstellen van de verifica-tienota werden ontdekt. Dit resul-teerde erin dat vrijwel alle ont-werpresultaten bij de eerstetoetsingsronde door de opdracht-gever werden geaccepteerd. Om-dat er aan het aanpassen van afge-keurdeproductendoorgaanshogekosten zijn verbonden (naar demaatstaven van een ingenieurs-bureau)bestaatdeindrukdatinditgeval de inspanning op het gebiedvan kwaliteitsborging rendabel isgeweest.K w a l i t e i t s b e h e e r s i n gu i t v o e r i n gDe vertaling van de ontwerpkeu-zes naar uitvoerbare en zinvollekeuringen in het veld vraagt denodigeaandacht.Aandehandvande verificatiematrix van het ont-werp en de risicoanalyse is perwerkonderdeel een keuringsplanopgesteld. Door het tijdig betrek-ken van de uitvoerende partij inhet ontwerpstadium ontstaat eenkeuringsplan dat als zinvol wordtervaren door diegenen die ver-antwoordelijk zijn voor de keurin-gen: de uitvoerders en werkvoor-bereiders. De contractvorm D&Cbetekent niet alleen op papier eengrotere verantwoordelijkheid voorde opdrachtnemer, maar hetwordt ook als zodanig ervarendoor de betrokken medewerkers.Dit heeft er op dit project in depraktijk mede toe geleid dat dekeuringen nauwgezet werden uit-gevoerd. Ook bij het signalerenvan afwijkingen is er pro-actiefnaar oplossingen of verbetervoor-stellen gezocht. Waar nodig nameen uitvoerder zelf contact op metde constructeur om een oplossingaan de opdrachtgever voor testellen.C o n c l u s i eDoor zowel opdrachtgever alsopdrachtnemer is het project alszeer succesvol ervaren. De con-tractvorm heeft de opdrachtnemergestimuleerd om het geheleontwerp- en uitvoeringsprocespro-actief en innovatief te benade-ren. Dit heeft in de praktijk bijge-dragentoteenuniekkunstwerkeneen betere samenwerking tussenopdrachtgever en opdrachtnemer.Met name de wijze van ontwerp-beheersing en de doorvertalingvandefunctioneleeiseninhetcon-tract tot specifieke keuringen inhet uitvoeringsproces was eenbelangrijke succesfactor. VerificatiesystematiekPSE-levensduur 80 jaar Ontwerpkeus: beton met dekking van40 mm Controle ontwerp: materiaal en dekking goed op tekeningverwerkt Controle uitvoering: dekking nameten en vastleggen