C o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gWon i ngb ou w34 cement 2008 6Het megaproject New Babylonnaast het station Den Haag Cen-traal bestaat uit twee woontorensvan 140 en 100 m hoog (T1 en T2in fig. 2) en een aantal nieuwekantoren (H en AB). Met dezenieuwbouw wordt 80 000 m2toe-gevoegd aan het bestaande com-plex, daterend uit 1978. De nieuw-bouw vormt een integraal geheelmet de eerder in uitvoering geno-men ondergrondse parkeergaragevan 30 000 m2(PA) en het daar-mee ge?ntegreerde tramviaductvan Randstadrail (RR). Tevens zijner plannen om op de parkeerga-rage nog een gebouw te realiserenvan circa 20 000 m2(AV). Hiervoorzijn reeds funderingsvoorzienin-gen in de parkeergarage meegeno-men.T e c h n i s c h e u i t d a g i n g e nEen project van een omvang alsNew Babylon, totaal 140 000 m2,heeft een behoorlijke dosis aantechnische uitdagingen in zich.Deze zijn niet altijd van construc-tieve aard en hebben veelal temaken met de gefaseerde uitwer-king en realisatie van de plande-len. De plandelen zijn successieve-lijk door verschillende aannemersin uitvoering genomen.TramviaductHet viaduct voor RandstadRail isgerealiseerd in de periode 2005-2007 en moest gefaseerd wordengebouwd [1]. De uitvoering mochtonder geen beding de ruimte on-der het viaduct onbruikbaar ma-ken voor een toekomstige parkeer-garage. Tevens waren de kortebouwtijd en de noodzakelijke af-stemming met de verbouwing vanhet Centraal Station complice-rende factoren. Hierbij moest hettramverkeer voortdurend door-gang kunnen vinden.Het viaduct (foto 3) is opge-bouwd uit voorgespannen koker-liggers op zestien kolommen.Gekozen is de kolommen af testemmen op het stramien van deparkeergarage, waardoor ze eenminder verstorend element zijn.Tevens transformeren de viaduct-kolommen onder maaiveld naareen schijfvorm, wat beter tussende toekomstige parkeervakken inte passen is.De funderingen van de viaduct-pijlers zijn in aparte bouwputtenmet onderwaterbeton gereali-seerd. Deze zijn in een later sta-New Babylon gebouwd volgens Engineer&Build-principeContractvorming in ontwerpen uitvoeringir. I.A.R. Woudenberg en ir. G.J. Roos, Corsmit Raadgevend IngenieursHet project New Babylon te Den Haag is uitdagend in al haar facetten. Naastde technische complexiteit, zorgt de planmatige opdeling voor een extradimensie. Dit vraagt om een bovenmatige creativiteit van ontwerpende enuitvoerende partijen. In deze integratie van ontwerpkennis en uitvoeringsex-pertise kan de constructieadviseur een stabiliserende factor vormen.1 |New Babylon bestaat uittwee woontorens en kan-toorvleugels die deelsover de bestaande con-structie worden gebouwdbronfbeelding: Meyer enVan Schooten ArchitectenC o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gWoningbou wcement 2008 6 35dium met de ondergrondse par-keergarage ge?ntegreerd.ParkeergarageDe bouwput van de parkeerga-rage is in 2007 gerealiseerd enmeet circa 100 x 100 m2(foto 4).Om tot een diepte van 11 m tekunnen ontgraven, is gebruikge-maakt van zware damwandscher-men (AZ36) met een enkele rijgroutankers, een onderwaterbe-tonvloer van 1,4 m dikte en circa800 trekankers in een stramienvan 3,0 x 3,4 m.Momenteel wordt de laatste handgelegd aan de constructieve invul-ling van de parkeergarage. Dezeis volledig opgebouwd uit gepre-fabriceerde betonnen elementen.In de parkeergarage zijn tevensfunderingsconstructies opgeno-men voor woontoren T1, kantoorAB en het Anna van Buerenge-bouw (fig. 7). Bij start bouw vande parkeergarage verkeerdendeze plandelen nog in het sta-dium van voorlopig ontwerp. Ditvraagt gedurende de bouw van deparkeergarage om geregeldeafstemming met de bovenbouw.Kantoren en woningenDe nieuwbouw van Babylon is bij-zonder in zijn verschijningsvorm.De twee woontorens steken metkop en schouders boven de anderebouwdelen uit. De torens wordenvolledig in het werk gestort. Deaansluitende kantoorvleugels wor-den grotendeels in prefab betonuitgevoerd. Staal wordt toegepast indiverse vakwerkconstructies, dieonder meer nodig zijn om hetbestaande hotel te overbouwen (fig.1 en 7). Ontwerp en uitvoeringworden sterk be?nvloed door deaanwezigheid van het bestaandeBabyloncomplex, dat slechts gedeel-telijk wordt gesloopt.C o n t r a c t u e l e u i t d a g i n g e nAlle afzonderlijke plandelen vande projectlocatie New Babylon zijnin verschillende contractvormenbij aannemers ondergebracht. Een1 / 1ABHT1T2PA AVRRbestaandBabylonDen Haag Centraaltoegangstunnel2 |Projectlocatie NewBabylon naast het stationDen Haag CentraalSJP -ligger 450k anaalplaat 320 + 80 druklaagkanaalplaat 320 + 80 druklaagconstructievloer d=500Onderwaterbeton d=1400kolom ?1400kolom 2400x500GEWI - ankers + schroefcombinatiepalentramviaduct RandstadRaildek opgebouwd uit gekromde kokerliggers3 |Bouwwerkzaamhedenonder tramviaduct4 |Constructieprincipetramviaduct en parkeer-garageC o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gWon i ngb ou w36 cement 2008 6en ander was afhankelijk van desituatie. Het constructief ontwerpis voor alle plandelen door Cors-mit verzorgd. De constructieadvi-seur vormde daarmee de stabielefactor in het brede scala van be-trokken partijen.TramviaductHet tramviaduct is in 2005 Euro-pees aanbesteed, als onderdeel vande verbouwing van het CentraalStation. De aannemer had in ditproject slechts de rol van bouwer.Het constructief ontwerp van hetviaduct was bij aanbesteding reedsop besteksniveau uitgewerkt. Tweemaanden na aanbesteding moest alworden begonnen met de uitvoe-ring, gezien de beoogde opleve-ringsdatum voor RandstadRail.Constructieve opbouwTwee opvallende elementen in hetnieuwbouwontwerp zijn de torensvan 100 en 140 m hoog (fig. 1). Detorens zijn qua constructieopbouwnagenoeg identiek. De vijf langs-wanden van de 140 m hoge torenzijn 300 mm dik met een beukmaatvan 5,85 m (fig. 8). De dwarswan-den zijn 400 mm dik in verbandmet sterkte en stijfheid in dwarsrich-ting. De vloeren hebben een diktevan 220 mm. De stabiliteit in langs-en dwarsrichting wordt verzorgddoor het samengestelde systeem vanlangs- en dwarswanden. De wandenvan de onderbouw (niveau -3 t.m.+2) worden uitgevoerd in beton-sterkteklasse C53/65; de overigewanden worden uitgevoerd inC35/45. De torens worden vanaf detweede verdieping volledig getunneldmet aan de buitenzijde een zelf-klimmende sluitkist.Windtunnelproeven zijn gedaanom de windbelastingen op de fun-dering en de lokale winddrukken tebepalen. De belastingen op de fun-dering vielen in de meeste gevallenlager uit dan waarop conformNEN6702 moet worden gerekend.De lokale winddrukken vielen opde maatgevende punten hoger uitdan de norm voorschrijft.De toren van 140 m hoog wordtgefundeerd op een plaat van 1,5 mdik en circa 300 tubex-groutinjec-tiepalen ?406/?560 mm met eendraagkracht van 3750 kN. Depalen staan hart-op-hart 1,5 m engaan naar een diepte van NAP-30 m. Om de vervormingen in deondergrond te berekenen voorzowel de toren als de omgeving,zijn driedimensionale zettingsbe-rekeningen gemaakt.Eye CatchersDe diagonalen in de gevels vanbeide torens springen direct in hetoog. Naast een architectonischevervullen zij ook een constructievefunctie (fig. 5). De diagonalenvormen de dwarskrachtkoppeling,in de vorm van trek- en drukscho-ren, tussen de wanddelen aanweerszijden van de diagonalen.Hiermee is de stijfheid van degehele langswand gewaarborgd.Vanwege de slankheid van de dia-gonalen zal de verticale belastingvoor een groot deel naar de naast-gelegen delen van de wand wordenafgedragen. Door de meeste funde-ringspalen onder deze stijve wand-delen te plaatsen zal dit effectworden versterkt. Deze wijze vankrachtsafdracht is een must.Vanwege de kleine afmetingen vande diagonalen en de complexiteitvan de knopen kunnen de diagona-len maar licht worden gewapend.Naast de diagonalen zijn deV-kolommen in het oog sprin-gende constructie-elementen. Hetontwerp telt maar liefst vierV-kolommen: twee onder de kan-toorvleugel en ??n onder elketoren. De V-kolommen wordenasymmetrisch belast vanuit dekantoorvleugels (fig. 6). Dit zorgtvoor een koppel op de bovenlig-gende wanden. De opwaartsgerichte kracht maakt hierbijevenwicht met de belastingen uitde bovenbouw. Verder kunnen deV-kolommen bij calamiteiten weg-vallen zonder dat de hoofddraag-constructie volledig bezwijkt. Er iseen tweede draagweg aanwezigom de belastingen naar de funde-ring te brengen.C o n s t r u c t i e f o n t w e r p w o o n t o r e n s5 | Krachtsafdracht o.a.via diagonalen in delangswand6 |Krachtenschema inV-kolomd=750d=250d=250d=250d=25025 25d=750d=750FF2FC o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gWoningbou wcement 2008 6 37Corsmit had daarom in het ont-werptraject voorafgaand aan deaanbesteding een inventief planopgesteld voor de gefaseerde uit-voering van het viaduct. Hierbijzijn ook een planning en eenrisico-analyse opgesteld. Dit alleswas van cruciaal belang voor dehaalbaarheid van het plan binnende beoogde tijdsspanne.De aannemer had op dezemanier bij aanbesteding een goedbeeld van wat hij moest bouwenen hoe. De mogelijke invloed vande aannemer op ontwerp en kos-ten was gezien de korte voorbe-reidingstijd nihil. Het viaduct isconform de basisplanning envoorgestelde fasering uitgevoerd.ParkeergarageDe parkeergarage is in 2006Europees aanbesteed en nogsteeds in uitvoering. De aanne-mer ontving een Engineer&Build(E&B)opdracht. Hiermee werdgezorgd dat alle verantwoordelijk-heid bij ??n partij kwam te lig-gen. Dit was vooral van belangom de voorbereiding en uitvoe-ring op de complexe locatie tekunnen beheersen. De aannemerheeft in dit deelproject vooral derol van bouwer. Het constructiefontwerp van de parkeergaragewas op besteksniveau uitgewerkt,maar werd een DO+ genoemd.De aannemer heeft de ontwerp-verantwoordelijkheid overgeno-men en kreeg de mogelijkheid inde detailengineering technischebezuinigingen door te voeren.Het ontwerp is desondanks nietnoemenswaardig gewijzigd.Ook bij de aanbesteding van deparkeergarage was door Corsmitreeds een plan opgesteld tenaanzien van de uitvoerbaarheid,bouwputmethodiek, planningenz. Bij aanbesteding werd demogelijke aannemers welgevraagd de planning, risico-inventarisatie en uitvoeringsme-thodiek verder uit te werken, enmogelijke alternatieven aan tedragen. Inhoudelijk is de toege-paste uitvoeringsmethodiekonveranderd gebleven.Gezien de gekozen opdrachtstruc-tuur ligt na aanbesteding de verant-woordelijkheid voor ontwerp, bouwen kwaliteit van het eindproductgeheel bij de bouwer. Daarbij isCorsmit door de ontwikkelaar aan-gesteld om tijdens de bouw aanvul-lende kwaliteitscontroles te verrich-ten. Hiermee moet tussentijdsworden getoetst of aan de gestelde(constructieve) eisen wordt voldaan.Dit gaat tot op heden voorspoedig.Kantoren en woningenDe nieuwbouw van Babylon isbegonnen in een bouwteam, begin2002. Het programma van eisenwas gevat in twee A4-tjes. Hiermeegaf de ontwikkelaar een behoorlijkevrijheid aan de ontwerpers.De rol van de aannemer in hetbouwteam was in eerste instantievooral gericht op de kostencalcula-tie en vervolgens de bewakinghiervan. Naarmate de financi?le7 |Rendering Anna vanBuerengebouw22023300+b.k. balk: 24000+60023300+250x56022023300+22023300+ 22023300+22023300+ 22023300+ 22023300+ 22023300+60023300+nok 300x325750 langnok 300x355750 langbetonkwaliteitC53/65stekkenbak?10-150boven?8-100ondernok 250x255stekkenbak?10-150prefab balkonprefab balkonmogelijk toekomstigesparing t.b.v. lift20021950+V-kolom8 |Plattegrond woontorenC o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gWon i ngb ou w38 cement 2008 6haalbaarheid en contractvormingdefinitiever werden, nam de aan-nemer een actievere rol op zich.De ontwerpverantwoordelijkheidvoor Babylon werd bij afrondingvan het bestek overgedragen aande aannemer in de vorm van eenE&B-opdracht. Dit was medio2006. De ontwerpende adviseurskwamen hierbij onder verantwoor-delijkheid van de aannemer tevallen en de contracten werdenovergenomen. Hiermee werd decontinu?teit van het ontwerpgewaarborgd.De uitvoering is medio 2007 vanstart gegaan.Corsmit verzorgt op de gebruike-lijke wijze de werktekeningen en-berekeningen van de constructie.Daarnaast heeft zij als constructeurook een controlerende rol gekregenin de uitvoering. De aannemerheeft Corsmit opgedragen eenintensieve rol te spelen in de bewa-king van de constructieve kwaliteit,zowel op papier als in de uitvoe-ring. Hierover is tevens gesprokenmet Gemeente Den Haag, die veelbaat zag bij deze vorm van kwali-teitscontrole op de bouw. Het feitdat de aannemer zijn eigen direc-tievoering verzorgt, geeft namelijknogal eens problemen.C o n c l u s i e sHet project New Babylon, denaastgelegen parkeergarage en hettramviaduct worden op eenbeperkte locatie in een binnenste-delijk gebied gerealiseerd. Ditmaakt New Babylon tot een com-plex project, zowel in ontwerp alsuitvoering. Het levert een aantalspecifieke voordelen op om een enander als E&B-opdracht bij debouwende partij onder te brengen.De co?rdinatie tussen alle betrok-ken partijen is bij een project vandeze omvang van essentieelbelang. Er ligt een zware taak inhet beheersen van informatie,kosten, planningen, vergunnings-trajecten, bouwlogistiek en andereomgevingsvoorwaarden. Dezezaken zijn bij een complex projectal gauw strijdig. Het is daaromzinnig dat ??n partij de ultiemeafweging maakt en verantwoorde-lijkheid draagt. Het meest effi-ci?nt is het als deze co?rdinatierolbij de partij ligt die ook de ople-veringsverplichting aangaat. Deaannemer kan zo de afwegingmaken welke middelen wanneerin te zetten. Daarnaast heeft dekeuze voor een E&B-contract alleste maken met risico's. De schaalen complexiteit van het projecthebben een aantal grote risico'sin zich. Een E&B-contract maakthet voor de opdrachtgever moge-lijk deze risico's op een financieelhaalbare wijze bij een anderemarkpartij neer te leggen. Hier-mee heeft de opdrachtgever tochvroegtijdig de gewenste financi?lezekerheid. Daarnaast geeft het deaannemer de mogelijkheid in hetontwerp een passend antwoord tevinden op deze risico's, dan weldeze op andere wijze te beheer-sen. De middelen liggen zowederom vroegtijdig bij de partijdie de verplichting aangaat.Een E&B-opdracht zou ook deintegratie tussen ontwerp- enuitvoeringsexpertise zo vroegmogelijk moeten integreren. Eer-lijkheidshalve kan worden gestelddat dit voordeel in bovengenoem-de projecten niet volledig isbenut. Dit doordat de projectenniet direct als E&B-opdracht vanstart zijn gegaan. De ontwerpver-antwoordelijkheid werd pas over-gedragen nadat het ontwerp inhoofdlijnen al gereed was.Ten slotte is New Babylon ook eenvoorbeeld van hoe een projectgebaat kan zijn bij een verruimingvan het takenpakket van de con-structeur. New Babylon laat name-lijk zien dat de rol van de con-structeur veel verder kan gaan danhet geven van een technischadvies. De constructeur is alszogenoemde `linking pin' vanafhet prille begin in alle deelprojec-ten betrokken. Dit waarborgt deoverdracht van locatieafhankelijkekennis en ervaringen. Dit heeftzijn voordeel in het ontwerp, ver-gunningstraject, bouwfasering,aanbesteding, uitvoering en kwali-teit op de bouw. De constructiead-viseur mag hierin de stabilise-rende factor vormen. nL i t e r a t u u r1. Verkade, W.C., A.J. van Weel-den, I.A.R. Woudenberg, C. Ver-sluijs, F.S. de Zwart en J. Terband,Gefaseerd in verbouwing. Cement2007 nr. 2.Tabel 1 | Projectgegevens locatie New Babylononderdeel (fig. 1) oppervlak opdrachtgever architect aannemer constructeur gereed contractNew Babylon (T1,T2, H en AB)80 000 m2140 m hoogteBabylon Den HaagBVMeyer en VanSchootenBallast NedamBouw, Boele &van Eesteren2010 E&BParkeergarage (PA)30 000 m23 lagenBabylon Den HaagBV, GemeenteDen HaagMeyer en VanSchootenBallast NedamInfraCorsmitRaadgevendIngenieurs2009 E&BViaduct Randstadrail(RR)4 sporen mettailrackProRail, GemeenteDen HaagBenthemCrouwelBAM Civiel 2007 TraditioneelAnna van Bueren-gebouw (AV)20 000 m2Babylon Den HaagBVWiel Arets n.n.b. 2010 n.n.b.