C o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gU tiliteitsbou w56 cement 2007 3Het Nederlands Instituut voorBeeld en Geluid is de voortzettingvan het Nederlands AudiovisueelArchief (NAA) en het Omroepmu-seum. Deze organisaties beheer-den op acht plaatsen in den landeons nationale audiovisueleerfgoed, dat varieerde van hetPolygoonjournaal en de caravanvan Pipo de Clown, tot alle inNederland opgenomen radiopro-gramma's. Een dergelijke versnip-pering maakte de collectie nietgoed toegankelijk. Dankzij het ini-tiatief van Kees van Kooten enWillem van Beusekom en metmedewerking van opeenvolgendepolitici, kreeg het NAA de opdrachttot het bijeenbrengen van de col-lectie in ??n gebouw. Belangrijkeeerste acties waren het vinden vaneen geschikte bouwlocatie en eenarchitect. De locatie werd hetmediapark aan de noordkant vanHilversum, naast de Discotheek enmuziekbibliotheek.C o m p e t i t i eDe ontwerpopdracht was gecom-pliceerd, omdat in het gebouw vijffuncties moesten worden onder-gebracht: 10 000 m2depots enarchieven, 6000 m2kantoren,850 m2publieke ruimten en6300 m2museum. Na de eersteronde van de Europese selectiewerden vijf architectenbureausuitgenodigd voor de competitie.Medio 1999 had het bureau Neu-telings Riedijk Architecten degedachte opgevat het archief ineen ondergronds deel van hetgebouw onder te brengen. Dezeoplossing leek aantrekkelijk,omdat de archieven dan in eenomgeving zouden verkeren meteen tamelijk constant klimaat.Ruimten boven maaiveld verkerenqua temperatuur en vochtigheids-graad in een vari?rende conditie.Dat leidde tot de compositie vanvier grote volumes rondom eenNederlands Instituut voorBeeld en Geluidir. G.L.H.M. Henkens en ing. E.J.L.A. van Caulil, Aronsohn raadgevendeingenieurs bvOp 1 december 2006 opende Koningin Beatrix in Hilversum het gebouw voorhet Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid. Dit was de afsluiting van eenontwerp- en bouwproces dat medio 1999 begon met een meervoudigeopdracht aan vijf architecten. Tot driemaal toe is een geheel DefinitiefOntwerp uitgewerkt. Onder- en bovenbouw werden apart aanbesteed, eenbeslissing die zich later bleek uit te betalen.C o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gU tiliteitsbou wcement 2007 3 57100015001501507575550trekankeronderwaterbetontolerantietolerantiewerkvloer cq. uitvulvloerconstructieve betonvloervoegenband D 320/6diepwand d =1000atrium (fig. 1). De ondergrondsebouwdelen zijn gescheiden dooreen kloof, de `canyon' genoemd.Aronsohn werd door de architectgevraagd in hoeverre deze kelder,toen nog zes verdiepingen ondermaaiveld, realistisch was. Opgrond van onze ervaringen met debouw van het AKN-gebouw(A(vro)K(ro)N(crv)), dat toen inuitvoering was en waarbij hetgrondwater ongeveer 20 mbeneden het maaiveld wasgelegen, leken de kansen opsucces buitengewoon groot.Echter, het Mediapark ligt niet zogunstig en het was vrij zeker datde kelder in het grondwater zoureiken, wellicht 10 m.Aan de architect werd vanwegedeze waterstanden geadviseerd dekelder niet dieper te ontwerpendan nodig was met het oog op dearchieven. Door de goed doorla-tende bodem was een drogebouwput geen eenvoudige opgaveen deze zou ook een belangrijkdeel van het budget opeisen. Uitde toen door ons gesuggereerdeuitvoeringswijzen besloot dearchitect in zijn inzending voor deontwerpwedstrijd een kelder meteen netto diepte van 23 m op tenemen, gemaakt met een afgezon-ken caisson.De inzending had 19 september1999 plaats. Enkele weken laterwerd het ontwerp van NeutelingsRiedijk Architecten uitgekozen.De selectie van de overige advi-seurs kon daarna van start gaan.Na een Europese selectie werdenvoor bouwfysica, installaties enconstructie enkele bureaus uitge-nodigd, die op basis van de inzen-dingstukken van de architect eenontwerpvisie moesten opstellen.De gedetailleerdheid van degevraagde stukken was buitenge-woon groot; zo werden van de ont-werpvisie een kostenopstelling eneen uitvoeringsplanning gevraagd.Dat betekende dat voor dit gecom-pliceerde gebouw een behoorlijkgedetailleerd schetsontwerp nodigwas, zonder dat daar een vergoe-ding tegenover stond. Het wasvoor die tijd (en zou dat momen-teel helemaal zijn) een onevenre-dige hoeveelheid werk voor eenselectieprocedure.In het voorjaar was het team advi-seurs compleet. De planning ginguit van een bouwstart eind 2001en oplevering begin 2004.D e f i n i t i e f a s eDe opdrachtgever had gemeendom, voordat met het eigenlijke ont-werpwerk zou worden begonnen,een fase in te lassen van enkelemaanden, waarin de inzending vande architect door het ontwerpteamtechnisch zou worden getoetst enwaarbij de financi?le knelpuntenkonden worden ge?nventariseerd.De bodemopbouw en de installatiesin de archieven waren daarbijbelangrijke onderwerpen. Nietalleen omdat het een groot deel vande bouwkosten zou opeisen, maarook omdat het volume van dekelder ten opzichte van de rest vanhet gebouw zo groot was, dat con-ceptwijzigingen grote invloed op debouwmassa zouden hebben.Als eerste ori?ntatie van de bodem-opbouw van de bouwlocatie werdenvijf sonderingen gemaakt tot 50 ?60 m diepte, met een meting vande kleef en de waterspanning.Hiermee kon de aanwezigheid vanslecht doorlatende lagen wordenopgespoord. Deze werden tenminste 42 m onder maaiveld aange-troffen. Een hoopvol resultaat,omdat een slecht doorlatende laagop deze diepte de bouwput belang-rijk minder gecompliceerd maakte.Het idee uit de competitie met eencaisson klinkt goed in een wed-strijd, maar het vooruitzicht om,met de aanwezige Nederlandse des-kundigheid, op deze manier eenkelder van deze omvang te maken,leek weinig aantrekkelijk. Ookandere technieken met bodemin-jectie of onderwaterbeton warennaar ons oordeel in elk gevaloplossingen die indien realistisch,moesten worden voorkomen.In de definitiefase is besloten dekelder minder diep te maken, deplattegrond van 50 x 50 m2te wij-zigen in 54 x 54 m2en vijf kelder-1 |Opbouw NederlandsInstituut voor Beeld enGeluidrood: kantoorblauw: museumbruin: depots en klan-tenruimtegeel: archieftussen bruin en geel de`canyon'2 |Principedetail aanslui-ting vloer -5 aan diep-wandC o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gU tiliteitsbou w58 cement 2007 315*3600 = 5400015*3600=54000laag 0 peil -80fig. 7fig. 7fig. 5fig. 9fig. 916151413121110987654321123 4567PONMLKJIHGFEDCBASfig. 5lagen te maken in plaats van zes.Dit had ook als voordeel dat hetbeter mogelijk was het gebouw teontwerpen binnen de hoogtecon-tour van het bestemmingsplan.Met deze ori?ntatie werd de defi-nitiefase afgesloten.Na de zomer 2000 startte hetechte ontwerpen, met de doelstel-ling het Voorlopig Ontwerp af teronden voor het einde van datjaar.N a d e r e b o d e m v e r k e n n i n gHet gebruikmaken van slechtdoorlatende lagen als horizontaleafsluiting van de bodem van debouwput vereist een gedetailleerdonderzoek.Ook bij een fundering op staal isde steekproef ter vaststelling vande bodemgesteldheid soms nietvoldoende om een goed oordeelover de werkelijke situatie van debovenste grondlagen te verkrij-gen. Juist omdat deze problemenal optreden aan het begin van deuitvoering, zijn ze voor niet-pro-fessionele opdrachtgevers(opdrachtgevers die zich nietberoepsmatig met het bouwenvan gebouwen bezig houden)moeilijk te accepteren. De finan-ci?le gevolgen in directe kostenen indirect door verlies van tijdzijn altijd erg groot. Door tekiezen voor een paalfunderingbij de bouw van enige omvang,kan zonder noemenswaardigekostenverhogingen worden voor-komen dat onverwachts omvang-rijke grondverbeteringen nodigzijn.Ter vermindering van het risicovan een lekke putbodem, werdeen tweede fase grondonderzoekgestart met twaalf sonderingentot 45 m diepte langs de omtrekvan een cirkel rondom hetgebouw. Dit onderzoek had alsdoel de uitgestrektheid en dediepteligging van de slecht door-latende laag vast te stellen.De resultaten werden in oktober2000 bekend, twee maandenvoordat het Voorlopig Ontwerpmoest zijn afgerond. De laagwisselde enorm van kwaliteit ende diepteligging bleek erg te ver-lopen. De conclusie kon nietanders zijn: deze laag was on-bruikbaar!Het was noodzakelijk een andereoplossing uit te werken: een laagonderwaterbeton, te verankerenmet trekankers. Het besluit omde kelder maar vijf lagen diep temaken bleek een zeer wijsbesluit te zijn geweest.B o u w p u t b e g r e n z i n gVanaf de inzending van de selec-tiedocumenten was een begren-zing van de bouwput met eendiepwand favoriet. Kort daarvoorwaren door ons twee bouwputtengerealiseerd met verbuisdeschroefpalen (CentrumplanAmersfoort, Interpolis Tilburg). Inbeide gevallen waren de wandenuitgevoerd door de meest ervarenonderaannemers die op dit gebiedin Nederland werkzaam waren,maar vertoonden toch kleine lek-kages. Voor beide werken geengroot probleem, omdat de wandeneen parkeerkelder omsloten. Niet-temin veroorzaken deze lekkagesveel werk voor de raadgevendeingenieurs die het bedachten envoor de onderaannemers, om3 |Plattegronden niveau 0constructief (links) enbouwkundig (legenda)1 entree 2brugover`canyon'3 atrium4 recepties5 garderobe/toiletten6 restaurant7 kantorenC o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gU tiliteitsbou wcement 2007 3 59HE140AHE140AHE140AHE140AHE140AHE140AHE140AHE100AHE100AHE100A HE100A+17350 350+17400 300-3240 250-3240 250laag -5 peil -15880laag -4 peil -12720laag -3 peil -9560laag -2 peil -6400laag -1 peil -3240voortdurend te moeten uitleggendat het toch de meest economi-sche keuze was binnen dezebestemming.Voor dit werk, waarbij archievenin de kelders moesten wordenondergebracht, was dat niet deoplossing. Diepwanden, enkelejaren eerder met veel succes toe-gepast in een parkeergarage voorhet Academisch Ziekenhuis te Nij-megen (geen waterkerendefunctie, wel in het zicht blijvend),verminderen deze risico's aanmer-kelijk. Stalen damwanden kwa-men niet in aanmerking, omdathet inbrengen van de benodigdezware profielen om 17 m gronden water te keren, niet goedmogelijk zou zijn in deze bodem.Voor de verankering van de diep-wanden is gekozen voor perma-nente groutankers. Het zou voorde hand hebben gelegen de kelder-vloeren als inwendig stempelraamte gebruiken, hetgeen echter nietmogelijk was door de `canyon' inde kelder, waardoor de vloeren nietdoorlopen. Uitgegaan is van eenuitval van 25% van de groutankersin de gebruiksfase van het gebouw,reden waarom de diepwanden zijngestempeld tegen de vloer op ?2(zie fig. 5), waarbij de stempelsaanvankelijk 20 mm vrij zijn omniet onder spanning te staan.Een diepwand was, bij een uitvoe-ring waarbij de diepe ondoorla-tende laag op 40 m onder maai-veld zou worden gebruikt,eigenlijk de enige oplossingwaarmee ervaring was opgedaan.Maar ook bij een minder langediepwand waren de voordelen zoevident, dat niet lang is overwo-gen een ander type grondkeringtoe te passen toen eenmaal totonderwaterbeton was besloten.De financi?le gevolgen van hetnieuwe concept voor de bouwputwaren beperkt. Er was aanmerke-lijk minder diepwand nodig engeen injectie van de ondoorla-tende laag.F u n d e r i n gDe bodemopbouw is met een son-dering met kleefmeting goed tebegrijpen. Het is duidelijk dat meteen wrijvingsgetal van 1% sprakewas van niet-samenhangendegrond, gemakshalve zand ge-noemd, die zeer waterdoorlatend is.Voor een kelderlaag wordt meestalcirca 3 m grond verwijderd. Bijdroge grond wordt de bodemontlast met 3 x 18 = 54 kN/m2,waarvoor maar een paar decimeterbeton in de plaats komt.In aanmerking genomen dat eengebouw 3 tot 4 kN/m3weegt, com-penseert een kelder van vijf lageneen gebouw van 270 kN/m2, dat iseen behoorlijk hoge toren.Het zal duidelijk zijn dat debodem bij dit gebouw, dat geengrotere hoogte kent dan 25 mboven maaiveld, geen funderingnodig heeft. Dit is alleen juist opmacroschaal, want op detailniveaumoet natuurlijk wel worden vast-gesteld of de belasting zich ookenigszins gelijkmatig aandient.In verband met de volgorde vanbouwen en de eis aan de water-dichtheid van vloer ?5, is dezevloer door een nokverbinding meteen voegenband rondom scharnie-rend waterdicht aangesloten aande diepwand (fig. 2). Op dezewijze worden spanningen dooropgelegde vervormingen in deaansluiting vloer-diepwand voor-komen. Deze opgelegde vervor-mingen zijn moeilijk te kwantifi-ceren, omdat ze bestaan uit eenaantal componenten met verschil-lende stijfheden. Uitgezet in detijd gaat het om:? ontlasting trekankers doorbovenbelasting;? compensatie van de zwel van debouwputbodem door bovenbe-lasting;? zettingen van de ondergrond alsgevolg van lokale lijn- en punt-lasten.Het grondonderzoek betrof ook dete verwachten grondwaterstanden.In de definitiefase was nog uitge-gaan van een grondwaterstandvan 13 m beneden maaiveld.Nadere studie door de geotech-nisch adviseur wees uit dat 7 mbeneden maaiveld meer realis-tisch was (= NAP ? 0,00 m). Alsgevolg van de verwachte vermin-deringen van grondwateronttrek-kingen door overheidsbeleid en deklimaatveranderingen, werd voorhet ontwerp uitgegaan van eenhoogste grondwaterstand gedu-rende de levensduur van hetgebouw van NAP + 2,0 m, bij eenmaaiveld op NAP + 7,75 m.Bij een kelderniveau van circaNAP ? 8 m, is er bij deze grond-waterstanden een opwaartsewaterdruk aanwezig van 10 mofwel 100 kN/m2. Ter compensatiehiervan moest het gebouw duswel een behoorlijk eigen gewichthebben. Dat is niet integraal aan-wezig.Nu was besloten de bodem van deput met onderwaterbeton temaken, was dit opdrijven vooraleen uitvoeringsprobleem gewor-den. Na het droogpompen van deput zou het onderwaterbeton eenverankering moeten hebben dieeen grondwaterstand van NAPkon weerstaan. De extra stijgingtot NAP + 2,0 m (zeg in 2050) wasgeen probleem meer, omdat datmoeiteloos zou worden gecom-penseerd door het gebouw.K e l d e rNa veel optimaliseringsinspannin-gen was de kelder netto 15,8 mdiep, met een bruto verdiepings-hoogte van 3,2 m. Het inwendigevan de kelder bestaat uit eenstelsel van betonwanden op eenonderlinge afstand van 7,2 m (ziefiguren kantlijn, lagen -5 tot -1).Tussen deze wanden bevindenzich opslagruimten. In sommigeruimten bevinden zich zeerbrandbare materialen (filmrollen,tapes), waardoor de brandwerend-heid van deze constructie op 120minuten is gesteld.Met het oog op de bouwsnelheiden het hoogwaardige oppervlak,opdat verdere afwerking nietnodig is, zijn de inpandigeC o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gU tiliteitsbou w60 cement 2007 3HE140AHE140AHE140AHE140AHE140AHE140AHE140AHE140AHE140AHE140AHE140AHE140AHE140AHE140AHE140AHE140AHE140AHE140AHE140AHE140AHE140AHE140AHE140AHE300BHE300BHE300BHE140AHE140AHE140AHE140AHE140AHE140AHE140AHE140AHE140AHE140AHE140AHE140AHE140AHE140AHE140AHE140AHE140AHE140AHE140AHE140AHE140AHE140A++6240 250+9400 250+12560 250+15720 250+18880 250+22040 250+25200 250+24552 250laag 1 peil +3080/+3286laag 2 peil +6240/+7642laag 3 peil +9400laag 4 peil +12560/+12790laag 5 peil +15720/+16790laag 6 peil +18880/+18928laag 7 peil +22040/+20960dak peil +25200wanden uitgevoerd met prefabholle-wandelementen.De kelder moet echter ook de water-en grondkerende rol vervullen.Aanvankelijk zijn daartoe de uit-wendige wanden gevormd metbetonwanden, ter plaatste te stortenen van buiten geheel afgeplakt. Deonderste vloer zou op de onderwater gestorte betonvloer wordengemaakt.Er zijn in Nederland twee stromin-gen: de gewapend-betonvloer directop het onderwaterbeton storten,dan wel eerst een laag zand op hetonderwaterbeton aanbrengen.Essentieel is de vraag of de onderstevloer wordt ontworpen als waterke-rende vloer of dat het onderwater-beton geacht wordt dat te doen.Wegens de omstandigheden waar-onder het onderwaterbeton wordtgestort en de scheurvorming diemag worden verwacht, is de onder-ste gewapend-betonvloer verankerdaan de trekankers die ook deonderwaterbetonvloer verankeren(zie fig. 2), ontworpen op eenwaterdruk van 10 m.De hoger gelegen keldervloerenzijn ontworpen als breedplaatvloer.K a n t o o rHet kantoor wordt gekenmerktdoor een plattegrond in de vormvan een trapezium en door zessparingen voor trappen, liften enschachten. Drie gevels van hetkantoor grenzen aan de buiten-ruimte, de vierde grenst aan hetatrium (fig. 3).De constructie is een staalcon-structie rondom met kolommen150 x 150 mm2, h.o.h. 3,6 m.Balken onder de vloer waren nietgewenst, omdat deze kantorengeen plafond hebben en zoudenworden voorzien van betonkernac-tivering. Met een vloerdikte van250 mm en een overspanning vancirca 8 m is dat goed te realiseren.De volledige constructieve aan-sluiting van kolom/balk/vloer isvanuit het atrium zichtwerk. Eris veel aandacht geweest vooreen esthetisch aanvaardbare uit-werking, die geleid heeft totaangescherpte tolerantie-eisen inhet bestek. Veel zorg was nodigom de ter plaatse te stortenstroken tussen de breedplaten telaten aansluiten op de breedpla-ten (fig. 4).M u s e u mHet museum is eigenlijk een ver-zameling van een groot aantalruimten ten dienste van hetpubliek. Er zijn expositieruimten,een festivalzaal, een filmzaal,onderwijsruimten en de bijbeho-rende restauratieve voorzieningen.Al deze ruimten worden geken-merkt door de vraag om groteoverspanningen. Dat is construc-tief al een hele opgave, maar decompositie van deze ruimtenmaakt het totaal zeer gecompli-ceerd. Het ontwerpproces voorvooral dit deel van het gebouwwas dan ook buitengewoon lang-durig en intensief. Hierbij moetworden bedacht dat dergelijkeruimten doorgaans een omvang-rijke installatie vragen, die ergensvandaan komt en ergens naartoegaat.Er waren drie Definitief Ontwerp-trajecten nodig om een oplossingte vinden die aansloot op hetbudget en alle ambities.De uiteindelijke oplossing maaktgebruik van VIP-liggers voor devloeren met grote overspannin-gen, tot 23,4 m.C o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gU tiliteitsbou wcement 2007 3 61IPE240 IPE240IPE240IPE240IPE240IPE240IPE240IPE240HE220B HE220BIPE240IPE240IPE240IPE240IPE240IPE240IPE240 IPE240IPE220IPE220 IPE220 HE220B HE220B HE220BHE220B HE220B HE220BHE220BHE240AHE240AHE240A200.200.1615*3600= 54000GWS=N.A.P.=0peil=0=N.A.P.+8190+3286laag 1+12790laag 4+18928laag 6+25200daklaag -5 -15880laag -4 -12720laag -3 -9560-6400laag -2-3240laag -1laag 0 -80laag 1 +3080laag 2 +6240laag 3 +9400laag 4 +12560laag 5 +15720laag 6 +18880laag 7 +22040dak +25200A PHE140AHE140AHE140AHE140AHE140AHE140AHE140AHE140AHE140AHE140AHE140AHE140AHE140AHE140AHE140AHE140AHE140AHE140AHE140AHE140AHE140AHE140AHE140AHE300BHE300BHE300BHE140AHE140AHE140AHE140AHE140AHE140AHE140AHE140AHE140AHE140AHE140AHE140AHE140AHE140AHE140AHE140AHE140AHE140AHE140AHE140AHE140AHE140A++6240 250+9400 250+12560 250+15720 250+18880 250+22040 250+25200 250+24552 250laag 1 peil +3080/+3286laag 2 peil +6240/+7642laag 3 peil +9400laag 4 peil +12560/+12790laag 5 peil +15720/+16790laag 6 peil +18880/+18928laag 7 peil +22040/+20960dak peil +25200breedplaat breedplaatbetonstempelbekistingsplaatbaddingdensobandIn figuur 5 en foto 6 is goed tezien dat het volume van hetmuseum aan de kantoorzijde ende binnengevel van het kantooreen nieuwe binnenruimtecre?ren. Dit atrium krijgt kathe-draalafmetingen, vanaf de beganegrond tot het dak een hoogte van25 m en een lengte van 54 m.Hiervan wordt het dak als hetware gevormd door een cascadevan vloeren die onderdeel zijn vanhet museum. Deze structuur biedtgeen plaats voor ondersteuningen,die wel nodig zijn voor hetmuseum.De oplossing die uiteindelijk isgevonden bestaat uit vier schijvendie het museum dragen. Tweedaarvan zijn de gevels op de assen1 en 16. De twee andere bevindenzich centraal in het museum naastas 10 en tussen de assen 7 en 8,en flankeren het stijgpunt, de ont-sluiting van het museum (fig. 7).De cascadevorm van het museumleidde ertoe dat met balken enkolommen met stijve knopen tweeraamwerkuitkragingen werdengemaakt (zie fig. 5, lagen 2 en 4).Van deze indrukwekkende con-structies is nu niets meer te zien,maar de foto's van de uitvoeringervan maken duidelijk dat ditontwerp- en uitvoeringtechnischgeen alledaagse oplossingen zijn.Door de grote overspanningen ende bijzonder gecompliceerdedraagweg is voortdurend gezochtnaar mogelijkheden om de belas-tingen waar mogelijk te spreiden.Dit heeft ertoe geleid dat het dakgeen gebruikmaakt van de raam-werkuitkragingen, maar van eenvakwerkligger op as G, die meteen overspanning van 54 m directafdraagt naar de betonwanden opde assen 1 en 16 en van I-balkenop as L (zie fig. 9), die van de kernnaar die wanden overspannen.Tussen de vakwerkligger en de I-balken, alsmede tussen de kern ende betonwanden op de assen 1 en16 zijn TT-liggers aangebracht.G e v e lHet gebouw kent een grote tegen-stelling in de draagstructuur van degevels. Voor het kantoor is een ielekolomstructuur gekozen die devloer rechtstreeks draagt. De gevelsvan het museum echter zijn vollebetonwanden, met hoogten tot 19m (foto 8). Er zijn allerlei vormenoverwogen, van een samenstel vanprefab wanden tot staalconstructiesmet invullingen. De gekozen oplos-sing heeft interessante mogelijkhe-den. Allereerst vormt ze een uitste-kende drager voor de ambities opde begane grond. De architect wildede kolommen in de gevel tot be-paalde plaatsen beperken; dat is almoeilijk, maar met een monolietebetonwand biedt dit perspectieven.M a t e r i a l e nDe materialen zijn gekozen insamenhang met de ontwerpwen-sen.4 |Bekisting stroken tussenbreedplaten5 |Doorsnede tussen as 10en 116 |Atrium tussen kantoor(links) en de cascadeuit-bouw van het museumC o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gU tiliteitsbou w62 cement 2007 3HE200A200.200.16200.200.16HE200AA400 A400A400 A400A400A400A200A200A200A200A20015*3600= 54000+12790laag 4laag -1laag -2laag -4laag -5laag -3laag 0laag 1laag 2-9560-15880-12720-6400-3240-80+3286+7642+25200laag 6dak+1892816 1200.100.12200.100.12120.80.10TTH850TTH850TTH850TTH850TTH85010*3600= 36000peil=0=N.A.P.+8215laag 4 +12790laag 2 +7642laag 5 +16790laag 7 +20960dak +25200 dak +25200laag 6 +18928laag 4 +12790laag 2 +7642TT850+15472F PVoor de kantoren is de geveldraag-constructie gemaakt van dunnestalen kolommen (S 355), waarvande wanddikte toeneemt met detoename van de belasting. Debrandwerendheid is verkregenmet bouwkundige detaillering, dietoch al nodig was, gecombineerdmet een brandwerende verf. Ach-teraf een onhandige keuze. Bij deaansluitingen in een gecompli-ceerde bouwkundige gevel is debrandwerendheid t? afhankelijkvan de vele onderaannemers diehierbij betrokken zijn. Een leer-moment; de volgende keer zal dekeuze zeker bij een volledigbrandwerende verf uitkomen.Het spant van het dak is eigenlijkalleen goed te maken in een staal-constructie (zie fig. 14). Het is zoopgebouwd dat een transporteer-baar vakwerk mogelijk is, dat doorhet optoppen van de bovenregel3 m hoger wordt voor de eindfase.Voor de brandwerendheid viel dekeuze op vermiculiet spuitwerk.De staalkwaliteit is S 355; dezakking is gecompenseerd doorhet aanbrengen van een zeeg.Beton is in dit gebouw op groteschaal toegepast. Daar waar prefabproducten beschikbaar waren endienstbaar waren aan de bouw-snelheid en de oppervlaktekwali-teit, zijn breedplaten en holle-wandelementen voorgeschreven.Voor de diepe depotruimtezouden bekistingen niet eenvou-dig zijn geweest.Daar waar hoge belastingen optre-den is gekozen voor hoge sterkte-klassen. Dit speelt vooral bij dekolommen onder de betonwandenin de gevel (fig. 9, foto 10) en dedelen van kelder- en gevelwandenwaarop deze kolommen aanslui-ten. Voorgeschreven is hierC52/65. In verband met de grotehoeveelheid wapening en deslanke kolommen is hier zelfver-dichtend beton toegepast.Voor de grote overspanningenvoor het museum is gezocht naarprefab producten waarbij geenonderstempelingen nodig zijn. Dedichtstbijzijnde vloer onder dezevloeren lag 10 m lager, dus onder-stempelingen zouden ware staal-constructies zijn geworden. Daar-naast was de toepassing vanvoorspanning voor deze vloerenbeslist nodig. Zo kwamen VIP-liggers h.o.h. 2,4 m, met eengestorte druklaag in het ontwerpen TT-liggers voor het dak vooroverspanningen tot 18 m. De TT-liggers werden voorzien van eengewapende druklaag om eengoede schijf te vormen als zijde-lingse steun voor de hoge beton-wanden.Bij toepassing van dit soortvloeren moet bijzondere aandachtuitgaan naar de gevolgen van devoorspanning. Allereerst leidtdeze tot opbuiging die op eengoede manier moet wordengecompenseerd. Het tweede effectis de werking van voorgespannenconstructies; de aansluiting metwanden en de oplegvlakken(oplegmateriaal). Hierbij was vaakde tegenstelling dat in ??n rich-ting werd gezocht naar vasthou-den, terwijl in de andere richtinglos houden het devies was.De vloeren van het museum diede cascade vormen, zijn opge-bouwd met stalen balken en staal-7 |Wand op as N van laag -5tot dak8 |Gevels uitgevoerd alsvolle betonwand9 |Wand op as 1 van laag 0tot dak10 | V-vormige kolommenop as 1C o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gU tiliteitsbou wcement 2007 3 63920400550hrsp. ?16 l=650 ,?12 l=450-15880-17350 2?162?162?16wap. h.o.h. 100staven a,b,c en d = ?25dvorm wapening:abcaabbababbbddddddccc c?25?20injectieslangtolerantieaangelaste wapeningna storten onderwaterbetondit gedeelte stalen kist afbrandeninjectieslangtrekankertrekankerC D?12-1503?20?12-125?12-1256?16-1006?16-100?12-1502?402?402?402?404x?324x?322?252?25stekkendekking60mmopdehoofdwap.2?16bgls.?10-1509x2hrsp.?12bgl.?10bgls.?10-150plaat-betonvloeren. Die keuzekomt voort uit de grote hoogtewaarop ze moesten wordengemonteerd.D e t a i l l e r i n gEen van de belangrijkste aan-dachtspunten tijdens het ontwerpis de waterdichtheid van de keldergeweest. Tot twee keer toe is hetontwerp door ons op verzoek vande opdrachtgever voorgelegd aanderden. Niet buiten ons om, maarzelfs aan door ons voorgesteldedeskundigen. De oplossingen metde open spouw hebben eenbelangrijke angel verwijderd,maar punt van zorg was de kelder-vloer.De laatste jaren is veel aandachtgegeven aan de mogelijkhedenom scheurvorming in de gewa-pend-betonvloer op de onderwa-terbetonvloer te beheersen.Daarbij spelen krimp- en verhar-dingsscheuren een rol, net als debuigende momenten die optredendoor lokale belastingen. Overlegmet de uitvoerenden over hetbetonmengsel is een eerste ver-eiste.Het blijft moeilijk om met eenaanbesteed werk uitvoerende par-tijen te bewegen tot inspanningenom een deel van de technischeuitwerking ter hand te nemen,zodat om de planning niet ingevaar te brengen, door ons veelwapening moest worden toege-voegd om de scheurvorming tebeheersen. Jammer, omdat erzeker minder wapening zou zijnverwerkt wanneer beter wassamengewerkt tussen ontwerpersen uitvoerenden.De liftputten in de onderwaterbe-tonvloeren zijn zo ontworpen dateen stalen open kist is afgezonken(fig. 11). In een eerder werk(Interpolis te Tilburg) waren lift-putten gecre?erd door het onder-waterbeton hellend te storten,maar dat is dermate ineffici?nt dathier deze oplossing is bedacht.De oplossing heeft zeer goedgewerkt, maar bleef wel tot langna de oplevering van de bouwputlekken. Op detailniveau zijn ernog wel enkele mogelijkheden totverbetering.Trekankers komen voor als verti-caal trekanker in de onderwaterbe-tonvloer. Deze ankers zijn tijdelijken gemaakt vanaf een ponton. De 12 ? 13 | Aansluiting V-kolom op wand11 | Principedetail hulpconstructie voor liftputtenC o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gU tiliteitsbou w64 cement 2007 31Gaa540008300tijdelijke ankers zijn standaard-GEWI-ankers en verankerenzowel het onderwaterbeton als degewapend-betonvloer (zie fig. 2).De schuine trekankers, groutan-kers, zijn blijvend en gemaaktvanaf het iets ontgraven maaiveld.Dit zijn standaard-strengankersmet een dubbele corrosiebescher-ming. De ankers liggen zo diep inhet maaiveld, dat verwacht wordtdat ze geen consequenties hebbenvoor terreinwerk nu of in de toe-komst. Om de kwetsbaarheid tebeperken, is rekening gehoudenmet enige uitval.Voor de slanke wanden op deassen 1 en 16 was het nodig aan-dacht te geven aan de inleidingvan de krachten op deze wanden.De wanden worden weliswaargesteund door achtergelegenvloeren en bordessen, doch overgrote delen is het wel een groteholle doos die door slanke kolom-men wordt ondersteund enwaarvan de belasting wordt ver-oorzaakt door de VIP-liggers.De VIP-liggers zijn voorzien vaneen tand en opgelegd in eeninkassing. Hiermee moest eenzuivere scharnierende opleggingontstaan. Niet vanzelfsprekend,door de wens om de druklaag welaan de wand te verbinden.De hoge spanningconcentratiester plaatse van de schuine beton-kolommen, waarvan vooral dietussen as I en J (zie fig. 9) zeergrote belastingen draagt, warenaanleiding voor hoge betonsterkte-klassen onderin de wand. Daarbijkwamen aanzienlijke hoeveelhe-den langswapening vanuit dekolommen in de wand (fig. 12,foto 13).Voor de cascade was een zeergroot vakwerk ontworpen (fig. 14).Dit wordt boven in de wanden opde assen 1 en 16 opgehangen,waarbij door de slankheid van dewanden lang is gezocht naar eencentrische oplegging.De oplossing voorziet erin dat dedwarskracht onderin wordt aange-boden (foto 15), via een trekstripbuiten de betonwand naar bovenwordt geleid en via de bovenregelmidden op de betonwand wordenafgedragen (foto 16).C o n t r a c t v o r m i n gDe complexiteit van de opgave ende ambities van het ontwerpteamhebben ertoe geleid dat tot driemaal toe een geheel DefinitiefOntwerp is uitgewerkt. Dat leiddeweliswaar tot een ontwerp binnenbudget, maar ook tot erg veel ver-traging.Door ons werd al in de selectiedo-cumenten gewezen op de moge-lijkheid het werk te splitsen intwee aanbestedingen, ??n voor deput en ??n voor de rest. Hetbezwaar daarvan is echter dat heteerste bestedingsdeel dan groten-deels onafhankelijk wordt gemaaktvan de ontwikkelingen die nog inde bouwvoorbereidingsfase van hetresterende deel plaatshebben.Gedurende het ontwerp werd dui-delijk dat bij de opdrachtgever ergveel zorg was voor de waterdicht-heid van de kelders, die steedsdieper in het grondwater terechtwaren gekomen. Nu was het nooitde bedoeling de diepwanden tegebruiken als kelderwand. Deconstructieve kelderwanden warengewapende holle-wandelementen.Aanvankelijk was het de bedoelingna het gereedkomen van hetgebouw, de ruimte tussen de diep-wanden en de kelderwanden tevullen met zand, nadat de wandenwaren afgeplakt. Op den duur zoulekkage van de put de kelderwan-den bereiken, maar die waren zowel waterdicht.Er is een periode geweest datwerd gedacht dat deze aanvullingmet zand essentieel was voor hetconditioneren van de kelder. Datwas echter niet het geval. Op enigmoment is besloten de ruimteniet te vullen. De kelder werd zoecht een doos in een doos. Funde-ringsproblemen waren er ook alniet en zo werd besloten de bui-tenste doos inclusief de vloer -5(gewapend beton) aan te bestedennadat het Definitief Ontwerp 3klaar was. De directiebegrotingbedroeg ongeveer 5 miljoen.Het risico van deze aanbestedings-vorm was dat een tweede aanbe-steding wellicht weer terecht zoukomen bij dezelfde aannemer alsde eerste. Daarom is de Europeseselectie zo opgesteld dat de kansmaximaal was om terecht tekomen bij infra-aannemers. Aan-gezien alle grote aannemers inNederland ook infradivisieshebben was dit geen garantie,maar het risico werd genomen.De gunning had mei 2003 plaatsaan Ballast Nedam Speciale Pro-jecten. De oplevering was maart2004.Voor de rest van het gebouw werdin diezelfde tijd het ontwerp afge-rond en omgezet in bestekdocu-menten. Een Europese selectieleidde tot vijf inschrijvers. Hetwerk werd gegund aan Heijmans/14 | 54 m lange vakwerklig-ger op as GC o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gU tiliteitsbou wcement 2007 3 65IBC. De uitvoering startte inmaart 2004 en werd opgeleverd innovember 2006.Achteraf was de splitsing eengouden greep. In Den Haagwaren in die tijd zodanige koers-wijzigingen ingezet dat onzeopdrachtgever vreesde dat de bud-getten zouden worden teruggeno-men. Nu de bouw was gestart,gebeurde dit niet.U i t v o e r i n gVakmanschap is meesterschap.Deze ooit gevleugelde woordenwaren op dit werk zeer actueel.Veel constructies moesten in delucht worden gebouwd. Boven-dien waren daar zeer gevoeligeconstructies bij; hoge wapenings-concentraties, slanke wanden,hoge betonsterkteklassen en moei-lijke opleggingen. Daarnaastworden dit soort complexepubliekstoegankelijke gebouwengekenmerkt door een hoge instal-latiegraad.Het werk is aangenomen met eenmeevallende inschrijving, ietswaaraan we tegenwoordig metweemoed terugdenken. De keer-zijde hiervan is dat een werk vrij`inkoopgestuurd' tot stand komt,hetgeen voor ingenieurs soms ergmoeilijk is om mee om te gaan.Aan het eind van het werk blijvende discussies over de toegepastehoeveelheid wapening en de com-pensatie voor gestegen staalprij-zen. Het is niet anders. Feit blijftdat een constructief zeer moeilijkwerk is gerealiseerd, zonder onge-lukken en met een trotseopdrachtgever en architect, dieeen droom na zeven jaar zagenuitkomen.Voor de adviseur constructiesgeldt dat zeker ook! nProjectgegevensopdrachtgever:Nederlands Instituut voor Beeld enGeluidarchitect:Neutelings Riedijk Architectenbouwkundige uitwerking:Bureau Bouwkunde Rotterdamadviseur constructies:Aronsohn Constructies raadgevendeingenieursadviseurbouwfysica:Cauberg Huygenadviseur installaties:Ketel raadgevende ingenieurs (RoyalHaskoning)aannemer bouwput:Ballast Nedam Speciale Projectenaannemer bovenbouw:Heijmans/IBCleverancier VIP- en TT-liggers:Spanbeton15 ? 16 | Aansluiting vak-werkligger opbetonwand