Natuurlijke schoonheid8200958NatuurlijkeschoonheidDienstengebouwen bij de Drontermeertunnelprominente onderdelen van de HanzelijnNatuurlijke schoonheid 591 Voorgevel van het gebouwfoto: Ben VulkersOp verschillende plekken in de Hanzelijn wordt momenteelaan de spoorlijn gewerkt. Nieuwe stations verschijnen inKampen en Dronten en station Lelystad wordt in de huidigepostmoderne stijl uitgebreid. Naast de Drontermeertunnelliggen op de route een nieuwe brug over de IJssel en diversebetonconstructies als viaducten, een trog over de N50, duikersen fietstunnels.TunnelgebouwenDe tunnelgebouwen bestaan uit een grote broer op het Nieuween het kleinere zusje op het Oude land. Ze steken fier bovenbeide uiteinden van de onderdoorgang uit. De locatie bepaaltvoor een groot deel hun vormgeving.Vanuit Dronten doorsnijdt het trac? het Revebos. Om te voor-komen dat de tunnel het bos voorgoed in twee?n zou splitsenen dieren niet meer zouden kunnen passeren, is het gebouwaan de westzijde zo lang en smal mogelijk gehouden. Hierdoorontstaat aan de achterkant een brede faunapassage. Het lang-gerekte bouwwerk zorgt voor beschutting en sluit de openruimte naar het Randmeer af. De kleinere variant aan de oost-zijde ligt in een open weidelandschap in de oude polder Dront-hen.Het ontwerp toont drie omhoog getrokken tunnelwanden metdaar doorheen een roodbruin volume. De hoge wanden verlen-gen als het ware de tunnelwanden. De ondergrondse techniekkrijgt hierdoor bovengronds expressie.De hoge schijven zijn uitgevoerd in schoon beton met eenvooraf bedacht bekistingspatroon. Het patroon is opgebouwduit standaard stalen bekistingspanelen. Uit monsters die deaannemer heeft gemaakt met de werkelijke dikte - 800 mm -van de wanden, bleek dat niet alle typen centerpen geschiktAl enkele jaren bouwt spoorbe-heerder ProRail aan het toekom-stige spoortraject van de Hanze-lijn. Het trac?, dat loopt tussenLelystad en Zwolle, wordt eind2012 ingebruikgenomen. TussenKampen en Dronten kruist hettrac? het Drontermeer met eentunnel. Dit project is zo goed alsklaar. De tunnelgebouwen zijnprominente onderdelen van delijn. De bouwwerken bevatten detechnische installaties voor detunnel en het treinverkeer. Ookkomen de vluchtroutes er in uit.1ir. Tjerk van de LunestudioSK1)ing. Domien WindtBallast Nedamir. Christiaan Caan2)ARCADIS Nederland1) studioSK is een onderdeel van Movares Nederland2) ir. C.P. Caan is als projectleider uitvoering gedetacheerd bij ProRailNatuurlijke schoonheid8200960heeft de firma Scholz Benelux een baksteen als kleurreferentiemeegekregen en naar een Duits laboratorium gebracht. Daarhebben specialisten de kleur gemeten. Aan de hand hiervan iseen aantal proefmonsters gemaakt waaruit er een is gekozen.De basementen onder de gebouwen en boven de tunnelingangzijn van zwart beton (foto 4). In het mengsel zitten zowelzwarte pigmenten als roet. Roet is gevoelig voor verkleuring,maar maakt de beginkleur donkerder. De elementen blijvenlang donkerder.Omdat er altijd kleurverschil optreedt, zijn de vierkanteelementen als losse delen uitgevoerd. De vorm is zoveel moge-lijk gelijk gehouden, zodat kleurverschillen over de wandkonden worden verspreid. De nuances tussen de panelenonderling werken daardoor niet storend.In de roodbruine volumes bevinden zich verder zones metcortenstaal die de bouwwerken schaal en een technischeuitstraling geven. Bovendien kan hierdoor tijdens de bouw vrijworden omgegaan met de afmetingen en het plaatsen van roos-ters en deuren. Ervaring leert dat tot het laatste moment ietskan veranderen. Aanpassingen kunnen zo tot in een laatstadium worden gedaan zonder dat dit effect heeft op hetontwerp.waren om het gewenste vlakke eindresultaat te bereiken.De horizontale roodbruine volumes zijn van gepigmenteerdbeton en cortenstaal. Door deze materialen hebben de gebou-wen een stoer en robuust uiterlijk in het artifici?le polderland-schap. De roodbruine volumes reageren op het landschap,waardoor ze de techniek van de Hanzelijn met de omgevingverbinden. De roodbruine kleur sluit verder goed aan bij deomliggende boerderijen met hun grote dakvlakken.Bovendien veranderen de gebruikte natuurlijke materialendoor de weersomstandigheden. Zo zien de gebouwen er elkedag anders uit. De bouwwerken maken qua kleur en maat eenduidelijk statement in het landschap. Aan de andere kant gaanze er vanwege het materiaalgebruik juist in op. Deze natuurlijkeschoonheid vormt mede de kwaliteit van het ontwerp.Gekleurd betonOm de kleur zo natuurlijk mogelijk te laten lijken, is veelaandacht besteed aan de betonsamenstelling. Er komt relatiefveel gepigmenteerd wit, roodbruin en zwart beton voor. Voorhet roodbruin zijn in eerste instantie meermalen monstersafgekeurd, omdat de juiste kleur telkens ontbrak. Uiteindelijk2Natuurlijke schoonheid 82009 612 In vogelvlucht over het Drontermeerfoto: De Jong Luchtfotografie3 Roodbruin beton en cortenstaal geven de gebouweneen stoer en robuust uiterlijkfoto: Grace Tan4 De zwarte betonelementen bevinden zich onderaanfoto: Ben VulkersAfwerkingDe tunnelgebouwen zijn in overleg met de bouwcombinatiezorgvuldig gedetailleerd en uitgevoerd. De detaillering zorgtervoor dat het project in de loop van de tijd goed geconser-veerd blijft, of zelfs mooier wordt. Bovendien krijgen de gebou-wen een zo abstract en strak mogelijk uiterlijk.Als detail hebben alle omhoog getrokken tunnelwanden aan debovenzijde een goot. Het water wordt aan de binnenzijde afge-voerd, waardoor de muren aan de bovenkant minder snelzullen vervuilen. Installatievoorzieningen als een rookgasaf-voer zijn opgenomen in de buitenste schijven en eindigenachter de stalen lamellen. Ook deze wateren naar binnen af.Witte prefab afdekkers op de tunnelwanden vallen over hetakoestisch materiaal heen, zodat dit goed wordt beschermdtegen lekwater.De structuur van alle buitenste vlakken van het roodbruinebeton breekt subtiel het licht. Speciale driedimensionale geslo-ten hoekelementen versterken het robuuste karakter (foto 5).De verticale cortenstalen lamellen hebben aan de voorzijde eenv-naad. De lamellen konden niet uit een stuk worden gemaakt.Hierdoor zou er altijd een naad op een minder fraaie plektevoorschijn komen. De plaatnaad lost dit probleem op enwordt zo tegelijkertijd een architectonisch detail.TunnelTussen de beide gebouwen ligt een gesloten, 800 m langetunnelbuis. Inclusief de open toeritten is de tunnel 1300 mlang. De onderdoorgang bevindt zich op het diepste punt 12 monder de waterspiegel. Dijken van het Drontermeer zijn enkelehonderden meters landinwaarts terug- en op toekomstigewaterkerende hoogte aangelegd. Deze zogenoemde kanteldij-ken moeten overstromingen van de polders voorkomen.De bouw van de gesloten buis heeft ongeveer twee jaargeduurd. De scheepvaart ondervond tijdens deze periode geenhinder, omdat eerst de Dronterzijde tot halverwege de vaargeulis gemaakt. Daarna volgde de Kamperzijde.De tunnelbak kwam door middel van de redelijk traditionelebouwkuipmethode tot stand. Door de geringe diepte van hetmeer kon eenvoudig een werkruimte op een zanddamworden gerealiseerd. Hier vandaan en vanaf het land zijn 22m lange damwanden aangebracht. In elk compartiment is4382009625 Gesloten hoekelementfoto: Grace Taneen stempelraam bevestigd van stalen gordingen en buizen.De stabiele bouwkuip die zo ontstond, kon nat wordenontgraven.De vloer van de tunnel is met ruim 1800 stalen GEWI-palenaan de bodem verankerd. In tegenstelling tot de traditionelemanier van aanbrengen van deze ankers (boren en groutenvanaf een hulpbrug over de kuip) is een alternatief toegepast.Deze methode is gepatenteerd onder de naam `Arie-paal'.Met een lange spuitlans wordt licht trillend een gat in debodem gespoeld. Daarin hangt de ankerstang. De lans wordtlangzaam teruggetrokken terwijl gelijktijdig grout wordt ge?n-jecteerd. Na het aanbrengen van de ankers kan er een 1 tot 1,5m dikke laag onderwaterbeton worden gestort.Nadat de onderwaterbetonvloer was verhard, is het water uitde bouwkuip gepompt. Vloeren en middenwanden kondenworden gemaakt. Voor het gesloten deel werd een rijdendestalen tunnelbekisting gebruikt, waarmee elke week eenmoot van 25 m van de buitenwanden en het dak in een keerwerd gestort.Na het schoonmaken en egaliseren van de vloer bleef er eendroge werkplek over waarop de tunnel nu verder wordt afge-bouwd. ProjectorganisatieAan de uitvoering van de Hanzelijn, waarvoor begin 2007 het startsein werdgegeven, ging een lange periode van voorbereiding vooraf. In 2003 is uiteinde-lijk het trac?besluit vastgesteld. Dit document omvat onder meer het traject, denatuurcompensatie en de hoogtes van de geluidschermen.Vervolgens kon het ontwerpproces beginnen. De onderbouw is onderverdeeldin zes contracten die in design & constructvorm zijn aanbesteed. Om de vorm-geving van de spoorlijn te kunnen bewaken, liet ProRail Peter Drijver van ScalaArchitecten uit Den Haag een zogenoemd masterplan met vormgevingseisenschrijven. Ook stelde de spoorbeheerder hem aan als`conditionerend architect'wat inhoudt dat hij de regie over de architectuur voert.De ontwerpopdracht voor de stations en de tunnel gunde ProRail aan studioSK.Architect Tjerk van de Lune is verantwoordelijk voor de vormgeving van degebouwen en landschapsarchitect Geert de Vries voor de landschappelijkeinrichting er omheen. Van begin af aan werken bouwcombinatie BallastNedam/GTI, ProRail en studioSK samen als een soort bouwteam. projeCTgegevensopdrachtgever ProRailarchitect studioSKconstructeur Ballast Nedamaannemer Ballast Nedam/GTIonderaannemer gebouwen Ballast Nedam Bouw, Groningenroodbruine betonelementen Euro Beton, Meppelzwarte betonelementen Waco Lingen Beton, Bergen op Zoomstaal Konstruktiebedrijf Visser B.V., Veenwouden5