De plannen voor de Ocean gaan terug tot het eindvan de jaren zestig. Antoon van Hooff, directeurvan Burgers' Zoo in Arnhem, speelde toen voor heteerst met de gedachte van zijn dierenpark een zoge-noemd `eco-display' te maken. In grote units metzoveel mogelijk natuurlijke elementen moest hetbiologisch evenwicht zo natuurgetrouw mogelijkworden benaderd. De inmiddels gerealiseerdeBush en Desert zijn hier voorbeelden van.In het toenmalige masterplan was ook ruimte inge-bouwd voor een aquarium. Bezoekers zouden zichdaarin door een enorme glazen tunnel moeten kun-nen begeven waaromheen de onderwaterwereldzich kon blootgeven. Het betrof echter een van devele plannen, en aangezien de (glas)techniek daar-voor nog niet rijp was, belandde het voor een tijdjein de koelkast.B l a u w e g o l fHet plan werd weer opportuun toen Van Hooff aanhet begin van de jaren negentig op de wereld omA r c h i t e c t u u r & o n t w e r pU t i l i t e i t s b o u wcement 2001 48Burgers' Ocean ArnhemNATUURLIJKBETONBurgers' Ocean vormt de eerste fase van een op termijn te realiseren kransbebouwingrondom de dertien jaar geleden geopende oerwoudhal, Burgers' Bush. Bezoekersdalen langs een strandsc?ne, een koraalrif en een rotskust de tropische zee in. Via velegrote en kleine kunststof ruiten wordt een blik gegund op het zeer gevarieerde levenonder water. De betonnen rotspartijen die overal rondom en in het water zijn aange-bracht, geven een opvallend natuurlijk beeld aan het geheel.Henk Wapperom1 | Luchtfoto over Burgers' Zoo. Onderin de entree; in het midden: rechts de Desert en links de Bush. Bovenin de jongste uitbreiding: Burgers' Oceanfoto: Gerth van Roden Air Fotoservicezich heen een `blauwe golf' ontwaarde. "Plotselingkregen we het gevoel dat we snel iets in die richtingmoesten ontwikkelen, omdat we anders de aanslui-ting zouden gaan verliezen." Het concept dat VanHooff al die jaren met de Ocean voorstond, wasgelukkig tot dan toe nog nergens anders gereali-seerd. Om zich verder te ori?nteren bezocht hijsamen met zijn vrouw vervolgens in een tijdsbestekvan een maand overal op de wereld dierentuinenmet dergelijke aquaria. "Iedere ochtend een bezoekaan een dierentuin, en vervolgens 's middags weerin het vliegtuig op weg naar een andere plaats.Het was een vermoeiende trip, maar het beelddat ons voor ogen stond werd wel gaandeweg hel-derder."De trip in 1994 betekende de start voor de ontwik-keling van de Ocean. In het daaropvolgende jaarwerden de idee?n verder uitgewerkt. Duidelijk wasin ieder geval dat er niet al te veel tijd mocht wor-den verloren. "We hebben allereerst een grofmazigsysteem gecre?erd van wat we wilden laten zien;een eerste plattegrond als het ware. De cijfermatigeinhoud was daarmee in feite bepaald; de groottevan de tanks en de routing lagen vast." Deze ruweopzet maakte een start van de bouwwerkzaamhe-den mogelijk. Funderingen en vloeren konden sneldaarop worden aangelegd. Terwijl dat alles plaats-had, werd verder gewerkt aan de invulling, zoals debenodigde installaties. "Alle filterinstallaties zijndoor onze biologen zelf bepaald, in samenspraakmet de bouwers. Eigenlijk is ons gehele ontwerp-en bouwproces zo te kenmerken: van grof- naarfijnmazig."O n t w e r pHet ontwerp was dus een echt groeiproces, waarinde inbreng van de opdrachtgever onmiskenbaarwas. "Ons beeld moest zoveel mogelijk werkelijk-heid worden", aldus Van Hooff. "Daarom was hetvoor ons belangrijk om vanaf het begin bovenop hetontwerpproces te zitten." Een team van biologenstond aan de basis. Later kwamen daar vanzelf advi-seurs en aannemers bij en op zeker momentbestond het bouwteam uit een achttal mensen.Beton was voor de bassins een vanzelfsprekendbouwmateriaal. Uitgangspunt daarbij was een hogeoppervlaktekwaliteit. Verder is vanwege het zoutewater onder meer de betondekking verhoogd.In een later stadium is nog besloten een coating ophet beton aan te brengen. Van Hooff: "Ik ben in hetbuitenland met te veel schadevoorbeelden gecon-fronteerd. Zekerheid gaat voor alles. Verstoring vande gevoelige biotopen door onderhoudswerkzaam-heden moest daarom waar mogelijk worden ver-meden."Een groot voordeel voor de betonconstructie vor-A r c h i t e c t u u r & o n t w e r pU t i l i t e i t s b o u wcement 2001 4 92 | Dakconstructie van deBush en, blauwgekleurd,de Ocean3 | Principedoorsnede overde Ocean, verzonken inhet landschapmen de omgevingsfactoren. De bassins liggen vooreen groot deel in de grond. Temperatuur en voch-tigheidsgraad zijn zowel aan de binnenzijde als aande buitenzijde vrijwel constant.SpuitbetonKomt de binnenaankleding van de Ocean geheelvoor rekening van de eigen ontwerpers vanBurgers', voor de vormgeving van de buitenkanttekende `huisarchitect' Frank P?rtzgen vanWiegerinck Architecten. Een antraciete muur vanspuitbeton, die zich door het geaccidenteerde ter-rein om de oerwoudhal heen krult en de toe te voe-gen functies omsluit, is letterlijk en figuurlijk debasis van de uitbreiding. Dwars op de rand van deoerwoudhal steken gelamineerde houten liggersover de nieuwe muur heen naar buiten, door eenfragiel stalen pootje op hoogte `los' boven de muurgehouden. Ze vormen de draagconstructie van een,voor de bezoekers vrijwel onzichtbaar, zwevenddak.De hoogte van het dak ten opzichte van de muur isvrij en varieert al naar gelang de programmatischeinvulling ter plekke. Op die manier is een golf-beweging in de dakrand ontstaan, die vergelijkbaaris met een rimpeling zoals je die door de vinnenvan een zwemmende rog kunt zien trekken.E r v a r i n gHet voordeel van een in aanvang nog niet echt uit-gekristalliseerd plan is, dat er in de realisatie weinigtijd verloren gaat en gedurende het proces nogallerlei wijzigingen mogelijk zijn. Het risico hier-door gaande het proces onderdelen te moetenafbreken, viel bij de bouw van de Ocean enormmee. Een vijftal doorvoeren is te veel gespaard, eenachttal is later bijgeboord, een enkele rotspartijmoest worden afgebroken.Van de bouwteamdeelnemers vraagt een dergelijkeaanpak wel een enorme flexibiliteit. Daar zijn zeechter aan gewend. Van Hooff: "Wij werken al heellang met dezelfde partners, soms meer dan dertigjaar. We weten wat we aan elkaar hebben. Een voor-beeld is de relatie met onze `huisaannemer', deBAM. Op basis van een globale plattegrond, die nietgroter was dan een A5-je, durfden zij het aan eenruwe kostenraming te maken."Het werken voor een onderneming als Burgers'Zoo levert unieke ervaringen op. Binnen de wereldvan de dierenparken worden die ervaringen fre-quent uitgewisseld. "Dat geldt niet alleen voor ons,"aldus Van Hooff, "maar ook voor onze adviseurs.Zo is ABT momenteel betrokken bij de bouw vaneen tropenhal in het Zwitserse Z?rich."B e w e g i n gDe bouw heeft in totaal 3,5 jaar geduurd. Voor ditsoort projecten is dat extreem kort. Burgers' Oceanwerd in 1998 reeds gedeeltelijk opengesteld.De offici?le opening was evenwel pas op 7 april2000. Van Hooff: "Onze bezoekers mogen gerustmet bouwwerkzaamheden worden geconfronteerd.Het voortdurende veranderingsproces dat zo eigenis aan het bouwen, vind je namelijk ook terug inde natuur, die onophoudelijk in beweging is."Bijkomend voordeel is dat er ook een zekere aan-A r c h i t e c t u u r & o n t w e r pU t i l i t e i t s b o u wcement 2001 4104 | Op een olifantenhuidgelijkende, antracietemuur van spuitbetonfoto: Niek Michel, Arnhem5 | De gelamineerde houtendakliggers rusten opfragiele stalen pootjestrekkingskracht van uitgaat: een nieuwsgierigebezoeker komt later nog eens terug om het resul-taat te aanschouwen."Onze filosofie is dat bezoekers de natuur moetenkunnen beleven. Bij ons ligt daarom de nadruk ophet avontuurlijke. We willen zoveel mogelijk stimu-leren dat de mensen zelf op ontdekkingreis gaan.Dat doe je niet door overal bordjes bij te plaatsen enallerlei voorkeursrichtingen aan te geven. Dat ge-geven van die tunnel zat al in het eerste concept.De rotsformaties zijn bovendien nergens op dewereld zo `natuurlijk' als hier", vervolgt Van Hooffmet enige trots.D u u r z a m e o n t w i k k e l i n gProjecten als de Ocean vergen een enorme investe-ring. Nochtans draait Burgers' geheel zonder subsi-die. Dit vraagt om een gedegen voorbereiding eneen in alle opzichten duurzame aanpak. De geko-zen materialen, de constructie, alles is duurzaam.De energiehuishouding is zelfs extreem zuinig.Van Hooff: "De lifetime-cyclus van dit soort projec-ten wordt steeds korter. Dat betekent onder meerdat de invulling van een Bush of een Ocean flexibelmoet zijn. De Bush is in de dertien jaar van zijnbestaan inmiddels intern compleet veranderd.Met zoveel levende organismen kan dat ook nietanders. De Ocean voorts is zeker geen hype; hetbetreft een ontwikkeling die de komende tientallenjaren van zich zal blijven spreken. Mochten we des-ondanks voortijdig afstappen van dit concept, danzijn er inmiddels ook idee?n over een andere invul-ling. Ook hier doet zich het voordeel van onze aan-pak, van grof naar fijn, weer gelden: te allen tijdezijn ook tijdens het gebruik nog aanpassingenmogelijk."Zelfs uitbreiding is een optie. Van Hooff: "Ons con-cept beperkt zich nu tot het Indo-Pacifisch gebied,maar ik sluit niet uit dat we in de toekomst nogandere watergebieden zullen gaan ontwikkelen."Die keuze voor ??n eco-systeem is zeer bewustgemaakt. Van Hooff bezocht ooit een opstellingmet wel honderd kleine glazen bakken achtereen.Observatie van de bezoekers leerde hem dat demeesten hun interesse na het bekijken van een aan-tal bakken hadden verloren. De dierentuin had ech-ter haar topcollectie in de laatste bakken onderge-bracht!C o n t i n u p r o c e sDe tweede fase van de ombouwing is inmiddels ingang gezet. Het betreft de winterverblijven van dedieren die zich nu in de savanne ophouden.Bovenop komt een restaurant met een plateau datuitzicht biedt op die savanne. De gebouwen moetenin het park zo min mogelijk opvallen en vooralfunctioneel zijn. "Onze bezoekers komen in eersteinstantie voor de inhoud en niet voor een bijzonderA r c h i t e c t u u r & o n t w e r pU t i l i t e i t s b o u wcement 2001 4 116 | Een schets op een A5-jeals vertrekpunt voor eeninvestering van miljoe-nen7 | Ontdekkingsreis door deOceangebouw", aldus de bioloog Van Hooff. Desalniet-temin heeft ook hij oog voor bouwtechniek. De dak-constructie van de Bush is volgens hem een nogaltijd tot de verbeelding sprekend hoogstandje, altrekt dit slechts de aandacht van de ge?nteresseerdetechnicus."Onze koelkast ligt vol met idee?n", aldus Van Hooff."Slechts enkele daarvan kunnen worden gereali-seerd, daar zijn we ons terdege van bewust. Maardat een dierentuin continu in beweging is, hebbenwe zeer zeker met de natuur gemeen. Voor onspark betekent dat bijvoorbeeld, dat we ergens in hetnoordwesten beginnen met herontwikkelen, en alswe uiteindelijk in het zuidoosten zijn aanbeland,dan begint het hele proces opnieuw." Projectgegevensopdrachtgever:Burgers' Zoo, Arnhemarchitect:Wiegerinck Architecten, Arnhemadviseur constructies en uitvoeringsbegeleiding:ABT Adviesbureau voor Bouwtechniek, Velpaannemer:BAM Utiliteitsbouw, Arnheminstallaties W+E:Maessen en Hendriks, Oosterbeekleverancier bekistingen:PBA, Kesterenleverancier betonmortel:BPA (Beton Productiebedrijf Arnhem), Arnhemleverancier acryl ruiten:Nippura (Japan)leverancier coating:Betonrestore, GorinchemA r c h i t e c t u u r & o n t w e r pU t i l i t e i t s b o u wcement 2001 41210 | Spanning achter de tot dusver grootste ruit ter wereld8 | Bewuste keuze voor ??n eco-systeem foto's 8 t/m 10: Mark Daamen9 | Tunnel onder het haaienbassin