C o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gU t i l i tei t sb o u wcement 2000 830DefunctievandeNaraCentennialHall is een combinatie vantheater, concertzaal en congres-gebouw. Hoewel het theater met1720 zitplaatsen aanmerkelijkgroter is dan de 446 zitplaatsentellendeconcertzaal,beslaandezetwee hoofdfuncties elk precies dehelft van het ellipsvormige bouw-volume. Alleen is de theaterzaalvoorzien van een `uitwendige'foyer die buiten de ellips ligt,terwijl de concertzaal is ontwor-pen volgens het `doos-in-een-doos'-principe. Daarbij fungeertde overmaat tussen de glazen`binnendoos' en de pantadome-constructie als een `inwendige'foyerruimte. De twee grote zalenliggen `rug-aan-rug' aan weerszij-den van een in het midden van deellips gesitueerde dwarswand, diebehalve als scheidingswand ookeen constructieve functie heeft.(Tijdens het opvijzelen van descharnierendestaal/betonelemen-ten diende deze dwarswand omde zijdelingse belasting in dwars-richting op te nemen.)Van de zes pantadome-construc-ties die er sinds 1984 wereldwijdgerealiseerd zijn, heeft ArataIsozaki (1931) er twee ontworpen.Voorafgaand aan de Nara Cen-tennial Hall (die in 1998 werdopgeleverd) realiseerde hij in1990 de Sant Jordi sporthal inBarcelona ten behoeve van deOlypische Spelen van 1992. Degeometrische complexiteit vanpantadome-constructiessluitgoedaan bij Isozaki's affiniteit met`objectieve', zuiver geometrischevormen, die hij bij voorkeurzodanig toepast dat het subjec-tieve handschrift van de architectals het ware onzichtbaar wordt.De driedimensionale `vouwtech-niek' die ten grondslag ligt aanpantadome-constructies vertoontbovendieneenopmerkelijkeover-eenkomst met de traditioneleJapanse origami-kunst, waarbijdoor middel van vouwen uitblaadjes papier de meest inge-wikkelde ruimtelijke vormenkunnen worden geconstrueerd.Wellichtishetdanookgeentoevaldat de vier andere gerealiseerdepantadome-constructies eveneenszijn ontworpen door Japansearchitecten.P a n t a d o m e - s y s t e e m`Pantadome' is afgeleid van `pan-tograaf', de naam voor zowel eenNara Centennial Hall, Nara:Architectonische origamiir. Rob E. Hoogenboom, Aronsohn Raadgevende Ingenieurs bvEgbert KosterDe Nara Centennial Hall is uitgevoerd met een zogenoemde pantadome-con-structie. In zes dagen tijd werden 120 scharnierende staal-/betonelementenopgevijzeld tot een 138 meter lang, ellipsvormig volume met een hoogte van25 meter. Het door architect Arata Isozaki ontworpen bouwwerk paart civiel-technische robuustheid aan een verrassende architectonische elegantie.1 | De conventioneelgeconstrueerde entreeannex theaterfoyer vande Nara Centennial Hallligt als een arm om deellipsvormige halgeslagenfoto: Hisao SuzukiC o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gU t i l i tei t sb o u wcement 2000 8 31instrument waarmee tekeningenin een andere schaal kunnenworden overgetrokken, als vooreen stroomafnemer op treinen.Vooralaanbepaaldetypenstroom-afnemers is de werking van hetPantadome-systeem af te lezen.Ze bestaan uit scharnierend aanelkaar bevestigde staafjes, diegezamenlijk een flexibele beugelvormen.Inwendigeverendrukkende beugel omhoog tegen destroomdraden. Dit mechanismeheeft in Japan als inspiratiegediend bij het ontwerpen vaneen aantal grote ruimtelijke con-structies. Door de constructie opte splitsen in onderdelen die elkbestaan uit vijf scharnierend aanelkaar verbonden staaf- of wand-elementen, kan deze in `opgevou-wen' vorm worden gemaakt. Demontage kan hierbij vlak bij degrond plaatsvinden en is daaromveiliger, sneller en goedkoper. Indeopgevouwenvormkunnenookde afwerkingen en installatiesworden aangebracht.De constructie kan worden opge-drukt door lucht in de hal tepompen of gebruik te maken vanhydraulische vijzels. Nadat deconstructie zijn eindvorm heeftbereikt, worden de scharnierengefixeerd.Een goede illustratie van het pantadome-systeem(inclusief film) is te vinden op http://www.take-naka.co.jp/takenaka_e/dome_e/map/tech/sekou.htmlOp de tentoonstelling `Towards Totalscape,hedendaagse Japanse architectuur, stedenbouwen landschapsarchitectuur' in het NederlandsArchitectuurinstituut (t.m. 14 januari 2001), iseen video van het bouwproces te zien.2 | In zes dagen tijd zijn de 120 scharnierende gevelelementen `uitgevouwen' met behulpvan 32 hefinstallaties (twee hydraulische vijzels per stuk) en tijdelijke ondersteuningenfoto's: Ryuji Miyamoto3 | Principe pantadome-constructieC o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gU t i l i tei t sb o u wcement 2000 832Het pantadome-systeem werdvoor het eerst gebruikt in 1984voor de World Memorial Hallin Kobe. Daarna is het systeemnog drie keer binnen (Osaka,Fukui, Nara) en twee keer buitenJapan (Barcelona, Singapore) toe-gepast. De Nara Centennial Hallis de meest recente toepassing.Het gebouw heeft een ellips-vormige plattegrond van 138 x 42meter en is 25 meter hoog.De opbouw kan worden vergele-ken met een omgedraaide houtenemmer met een vaste bodem.De `emmerwand' is opgedeeldin 120 halverwege door eenscharnier onderbroken `duigen'van 25 x 3 meter die bestaan uiteen staalconstructie met daaropgemonteerdeprefab-betonelemen-ten.Depanelenzijnscharnierendverbonden met de fundering enhet dak. Nadat het dak van binnenen buiten zoveel mogelijk wasafgewerkt, is het geheel in zesdagen tijd opgevijzeld tot vollehoogte. Overigens verliep hettotale ontwerp- en bouwprocesvan de Nara Centennial Hall nietbepaald snel. De ontwerpperiodeliep van september 1992 tot okto-ber 1995; de bouw (inclusiefondergrondse parkeergarage enterreininrichting) duurde vanapril 1996 tot oktober 1998.V o r m g e v i n g e n d e t a i l l e r i n gDe verschijningsvorm van zowelhet exterieur als het interieur vande hal wordt in belangrijke matebepaald door de geometrische(ellips-)vorm van de pantadome-constructie. Door de in zichzelfgekeerde, gesloten vorm staat hetgebouw als een wezensvreemd,`autonoom' element in zijn om-geving, een stedenbouwkundigrestgebied tussen een woonwijk4 | Langsdoorsnede.Links de als een `doos-in-een-doos' uitgevoerdeconcertzaal, recht detheaterzaal5 | Interieur theaterzaal.Het podium is uitbreid-baar en de eerstebalkons zijn verrijdbaarfoto: Hisao Suzuki6 | Interieur van de als eendubbelwandige glazen`doos-in-een-doos' uit-gevoerde concertzaalfoto: Hisao SuzukiC o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gU t i l i tei t sb o u wcement 2000 8 33en een spoorlijn. Een gebrek aanintegratie met de omgeving, datIsozaki vergeefs heeft trachten tebezweren door de hoekverdraai-ing tussen woonwijk en spoorlijntot uitgangspunt te nemen voorzijn inrichtingsplan en verlich-tingsontwerp voor de openbareruimte rond het bouwwerk.De gevelbekleding bestaat uitkeramische leien in dakpan-formaat. Qua vorm, kleur entextuur verwijst Isozaki met dezegevelbekleding naar de traditio-nele houten dakbedekking van detalloze historische tempels inNara, de oorspronkelijke keizer-lijke hoofdstad van Japan, voordathet hof in de achtste eeuw ver-plaatst werd naar Kyoto.Het interieur beantwoordt even-min als het exterieur aan hetgebruikelijke beeld van eentheater of concertgebouw. Deentree annex theaterfoyer heefteen uitgesproken utilitair karak-ter. Deze taps toelopende ruimtetussen de buitenzijde van deellipsvormige hal en een daar, alseen soort scherm omheen ge-plaatste extra buitenwand isletterlijk vormgegeven als eenweliswaar volledig geklimati-seerde, maar niettemin `kil' aan-doende `overdekte buitenruimte'.Een gevouwen glasdak overspantde ruimte tussen de twee ge-kromde buitenwanden.De vormgeving van de theaterzaalzelfisnauwelijksminderzakelijk.De ellipsvormige draagconstruc-tie is, inclusief scharnieren, volle-dig in het zicht gelaten, waardoordeze grote zaal van de CentennialHall wel heel letterlijk het karak-ter van een `hal' heeft. Opmerke-lijk zijn de verrijdbare eerstebalkons, waarvan de positie kanwordenaangepastaandeaardvande voorstelling (frontaal lijst-toneel of arena-opstelling voorbokswedstrijden of sumo-worste-len). Met behulp van een soortkleine loopbruggetjes kunnendeze balkons worden `afgemeerd'aan het gangpad.De grote verrassing van het inte-rieur is de concertzaal, die als eenrechthoekige glazen doos vrij inde ruimte staat. Om akoestischeredenen is deze glazen zaal dub-belwandig uitgevoerd, waarbij deglaspanelen van de binnenwan-den gedeeltelijk schuin staan.De elegante vormgeving en de-taillering van dit doorschijnende,als een edelsteen `gefacetteerde'bouwvolume, staan in schril con-trast met het volledig kale, ellips-vormige omhulsel. (In tegenstel-ling tot de theaterzaal ontbrekenindeconcertzaaltoevoegingenalslichtbruggen, balkons en akoesti-sche panelen.) Langs de dakranden via drie zijramen binnentre-dend daglicht verleent het interi-eur van deze helft van de `om-gekeerde emmer' zelfs eenenigszins sacraal karakter. sL i t e r a t u u rM. Kawaguchi `Uitklap-hal ge-makkelijk te monteren. Innover-ende draagconstructie uit Japan',Bouwen met staal 151, nov/dec1999. (Oorspronkelijk: M. Kawa-guchi `Neuartige Tragwerke undihre Formen' Baukultur 3-1998.)7 | De ruimte tussen deglazen `binnendoos' vande concertzaal en depantadome-constructievan de hal fungeert alseen `inwendige' foyer-ruimte. De scharnierenvan de aan de binnenzijdemet prefab beton bekledegevelelementen zijn inhet zicht gelaten.Daglicht valt binnen viaeen glasstrook tussengevel en dak en drie vens-ters in de buitengevelfoto: Hisao Suzuki