Nog altijd wordt metselwerkvoornamelijk vervaardigd op debouwplaats, wat als een traditio-nele en empirische toepassingkan worden getypeerd (foto 1).De verenigbaarheid van metsel-steen en metselmortel, het vak-manschap van de metselaar, deweersomstandigheden gedu-rende de realisatie van het met-selwerk en de mate van nabe-handeling bepalen deuiteindelijke prestatie van met-selwerk als bouwmateriaal.M e t s e l w e r k a l sc o m p o s i e t m a t e r i a a lDe marktstructuur, de geschei-den toeleveringsindustrie voormetselsteen en metselmortel, debestaande productnormen en deovereenkomstige beoordelingvan de specificaties voor metsel-steen en metselmortel defini?-ren niet de prestatie voor metsel-werk. Ze cre?ren een stilstand inde innovatie naar een hogertechnologisch niveau voor met-selwerk als composiet materiaalen de ontwikkeling van depotenti?le eigenschappen vanmetselwerk. Een dergelijkgefragmenteerde toeleveringsin-dustrie biedt geen gezond per-spectief voor verbetering van deconcurrentie van het eindpro-duct metselwerk.Analyse van de bouwmaterialen-markt laat zien dat metselwerknauwelijks concurrerend isvanwege de hoge kosten, lageproductiviteit, het typischebouwproces met veel betrokkenpartijen, de relatief hoge fout-kans, het arbeidsintensievewerk, het relatief hoge ziektever-zuim en de arbeidsongeschikt-heid van metselaars. Anderecomposiet bouwmaterialen,zoals gewapend- en voorgespan-nen beton en buitengevelisola-tiesystemen, hebben dezenadelen niet en worden ondergarantie geleverd op prestatie enduurzaamheid van het toege-paste product. De toepassing vanmetselwerk, vergeleken metandere composiet materialen, isaantrekkelijk vanwege aspectendie relevant zijn voor hetontwerp of de actuele duurzaam-heid van gebouwen. De prefabri-cage van metselwerk zou tal vande nadelen die optreden in derealisatiefase kunnen reduceren.Nieuwe technologische innova-tie kan doorbreken en de toepas-sing van metselwerk weer con-currerend maken.De beoordeling en de kwalifica-tie van metselwerkprestatie alseen composiet product (foto 2) isessentieel om innovatie uitvoer-baar te maken. De gescheidenproductnormen voor metsel-steen en metselmortel zoalsdeze nu bestaan, hinderen deontwikkeling. Zij worden alsvoordelig beschouwd voorindustri?le partijen die materi-aalspecificaties wensen te mini-maliseren ten koste van de inte-resse van de klant voorprestatie-eisen.B e d r e i g i n g e nDe metselwerkindustrie ervaarteen neergaande trend in de jaar-lijkse omzet voor metselsteen enmetselmortel. Om deze markt-ontwikkeling te stoppen, zullende nadelen als gevolg van de toe-passing moeten worden wegge-nomen. De toepassing van met-selwerk zal weer concurrerendmoeten worden en nieuwe inno-vaties moeten uitvoerbaarworden gemaakt. De realisatievan de innovatie en de verho-ging van het technologischeniveau van het composietpro-duct kunnen een kans krijgen,indien de bepalende aspecten,bijvoorbeeld de gescheidenbeoordeling van specificatiesvoor metselsteen en metselmor-tel, worden weggenomen opEuropees niveau.Ten gevolge van de toename vanziekteverzuim, arbeidsonge-schiktheid en de verminderdebelangstelling van jonge mensenvoor het beroep van metselaar ishet moeilijk om de metselwerk-kennis, de ervaring en het vak-manschap te handhaven. En diezijn nodig voor de realisatie vannieuw metselwerk en voor derestauratie en onderhoud vanbestaand metselwerk. Daarvooris het nodig de werkomstandig-heden voor de toepassing vanmetselwerk te verbeteren. Ver-volgens zou de empirische wijzevan toepassing verlegd moetenworden naar een niveau met eenmeer technische inbreng. Met-selwerk zou een industrieelbouwmateriaal moeten zijn datindustrieel wordt vervaardigdmet een duidelijke takendiffe-rentiatie.U i t d a g i n g v o o r d ei n d u s t r i eOm de concurrentiekracht vanmetselwerk als composietproduct te vergroten, moetentwee wetenschappelijke en tech-nologische problemen wordenaangepakt:1. Nieuwe constructieve moge-lijkheden en potenties moetenworden ontwikkeld voor met-selwerk. Bijvoorbeeld dehuidige technische geschikt-heid ? met een centrale rolvoor hechtsterkte (foto 3) - zaldrastisch moeten worden ver-beterd, waarbij toepassings-mogelijkheden ontstaan dieconcurrerend zijn met beton,staal en hout.2. Naast de drastische verbete-ring van de constructieveeigenschappen kan het profielvan metselwerk alleen wordenontwikkeld als zijn vele voor-delen en nut op esthetisch enbouwfysisch vlak worden geas-simileerd tot een integraalonderdeel van het eindpro-duct. Ontwikkeling van eendegelijk integraal concept enkennisgrondslag is een eerstevereiste om de innovatie teversnellen en de concurrentie-kracht te vergroten.Ook de betrokken bedrijvenhebben een opdracht:opiniecement 2004 590Naar het Metselwerk Concepting. A. Brink, maxitGroup ABMetselwerk wordt beschouwd als een laag technisch product, dat nau-welijks kan concurreren met andere bouwmaterialen in termen van con-structieve toepassing. Maar als het gaat om esthetische en bouwfysi-sche aspecten heeft metselwerk veel voordelen. De niet duidelijk gedef-inieerde prestatiemogelijkheden van metselwerk belemmeren architec-ten en constructeurs in hun keuze voor het materiaal. Het wordt daaromhoog tijd om metselwerk een modernere uitstraling te geven. Het`Metselwerk Concept' zou daarbij een belangrijke rol kunnen spelen.Hoofddoel is dat metselwerk begint vanuit de zijde van de klant: de ont-werper/klant beslist over toepassing, type en gewenst prestatieniveau.De metselwerkindustrie op haar beurt levert een composietproduct eneen overeenkomstige prestatiegarantie.1 |Beeld uit de zestiende eeuw vankunst en ambacht. Is er sindsdienveel veranderd?opiniecement 2004 5 911. Upgrading van de R&D-capa-citeit om de constructievemogelijkheden van het com-posiet product metselwerk opeen zodanig niveau te brengendat het kan wedijveren metbeton, staal en hout. Dit bete-kent bijvoorbeeld een drasti-sche (5-10 maal) verbeteringvan de hechtsterkte, maar ookeen gegarandeerde product-prestatie met een niet teonderschatten impact op hetproductieproces van metsel-werk en ontwikkeling vannieuwe vakkundigheid.2. De voor te stellen spin-off ligtin nieuwe mogelijkheden voorontwerp en toepassing vanmetselwerk.3. Het cre?ren van een platformof een co?peratieve structuurdie de R&D-kwesties behan-delt, strategisch en collectiefop een Europees niveau, alseen eerste stap naar een re?lelevensvatbare industrie. Deweg naar consensus over deontwikkeling van metselwerkals composiet product in eenveelomvattend concept kanalleen dan succesvol zijn alscollectieve samenwerking inde sector is verzekerd. Eendergelijke consensus zou gere-flecteerd moeten worden in dedefinitie van nieuwe prENnormen, die de prestatie-eisenvan het eindproduct metsel-werk omschrijven in zijn toe-passing.S t i m u l a n s v a n u i t h e to n d e r w i j sDe interesse voor metselwerk alsbouwmateriaal in het (hoger enuniversitair) technisch onderwijsis minimaal. De ontwikkelingvan ontwerpregels heeft geengelijke tred gehouden met deontwikkeling van beton, staal enhout. Het huidige kennisniveauis gebaseerd op de bestaandekennis betreffende karakteristie-ken van metselsteen en oudesamenstellingen voor metsel-mortel, niet op de prestatiekarak-teristieken van metselwerk. Met-selwerk is en wordt nog steedsniet beschouwd als composiet-product met zijn unieke eigen-schappen.De output van Het MetselwerkConcept kan alleen dan in debouwgemeenschap worden ver-ankerd, als de principes van dezenieuwe filosofie zullen wordenge?mplementeerd in de plannenvan het betreffende onderwijs.De nieuwe generatie architecten,constructeurs en bouwfysici zalleren hoe de verborgen potentievan metselwerk te gebruiken. Deverenigde metselwerkindustrieen onderzoeksinstellingenhebben de taak de nieuwe kenniste implementeren bij de onder-wijsinstellingen. 3 |Verbetering van de hechtsterkte moet een speerpunt van de nieuwe industrie worden2 |Woonhuis in Breganzona; betonsteenmetselwerk krachtig als composietmateriaal (arch. Mario Botta)foto: Pino Musi