C o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gUtiliteitsbouwcement 2003 5 37De locatie is schitterend voor deuitstraling die het gebouw zalhebben op de hele omgeving. Debereikbaarheid laat evenmin tewensen over. Maar voor de uit-voering van muziek op dezeplaats, geldt juist het tegenover-gestelde!Immers,hetgebouwligtingeklemd tussen de cruisesche-pen die afgemeerd liggen aan denaastgelegen cruiseterminal, eendrukke toegangsweg tot het cen-trum van Amsterdam en hetemplacement van het CentraalStation.Tegelijkertijd zijn de ambitieshoog: een zaal waarin muziek kanworden uitgevoerd met achter-grondgeluiden van maximaal 15dB-A, die een perfecte akoestiekheeft en die tegelijkertijd ook alsopnamestudio gebruikt kan wor-den. Dat dit alleen gerealiseerdkan worden met uitzonderlijkemaatregelen, ligt op voorhandvast.A l g e m e n e b e s c h r i j v i n gHet gebouw is gesitueerd op dekop van de Oostelijke Handels-kade. Het vormt tevens de startvan een hele rij nieuwe gebouwendie in dit gebied worden gereali-seerd. De verschillende plannenworden stedenbouwkundig ge-koppeld door de zogenaamde`Plint', een verhoogd buitenge-bied dat vanaf de kop van de kadetrapsgewijs uit het maaiveld om-hoog komt. Bij de perceelgrens isde Plint circa 10 m hoog. De Plintvormt als zodanig een bouwdeelop zich, met twee verdiepingen.In dit bouwdeel zijn functiesaanwezig zoals de cargo, repeti-tieruimtes, kleedruimtes en eenbibliotheek voor bladmuziek.Verborgen onder de Plint is eenparkeergarage aanwezig, zich uit-strekkend tot onder het naastge-legen hotel en de cruiseterminal.MuziekGebouw/BIM-huisAmsterdamir. Han Krijgsman, ABT Adviesbureau voor Bouwtechniek, DelftOm de ontwikkeling van het oude haventerrein aan de Oostelijke Handelskadete initi?ren, schreef de gemeente Amsterdam een prijsvraag uit voor het ont-werpen van een muziekcentrum. Een gebouw waarin verschillende instantiesdie zich bezighouden met muziek, een plaats kunnen vinden. De prijsvraagwerd gewonnen door het Deense architectenbureau 3xNielsen. De bouw isbegonnen en het gecompliceerde project begint vorm te krijgen. Enkele con-structief-technische bijzonderheden zoals de buitenwanden in schoon beton,worden hier besproken.1a | Artist impression methet `ingeschoven'BIM-huisillustratie: CIIID / Cees vanGiesen1b | Huidige stand van dewerkzaamhedenfoto: Luuk KramerC o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gU t il i teit sb o u wcement 2003 538In het hart van het plan rijst eengrote, vrijstaande betonnen doosomhoog, omsloten door de Plint.In dit hart is de concertzaal gesi-tueerd, bedoeld voor het uitvoe-ren van moderne muziek. De zaalbiedt plaats aan 800 ? 1000 perso-nen.Een ander prominent onderdeelis het BIM-huis, het jazz-cen-trum, dat is ondergebracht in eenkleinere doos die hoog op potenaan de zijkant in het plan isgeschoven (fig. 1). De doos her-bergt twee verdiepingen met opde bovenste de concertzaal en eencaf?, en op de onderste laag kan-toor- en repetitieruimtes en der-gelijke.Aan de `achterzijde', bij de aan-sluiting naar het hotel, is voortseen verhoogd kantoorgebouw opde Plint geplaatst. Aan de `voor-zijde' is een grand-caf? gesitu-eerd. Hier kraagt het dak bijna 20m uit, waardoor er een beschutbuitenterras ontstaat met uitzichtop het IJ en het centrum vanAmsterdam. De glazen gevel tenslotte zorgt ervoor dat er binneneen grote publieke ruimte ont-staat, waar allerlei manifestatieskunnen plaatsvinden.A r c h i t e c t o n i s c h o n t w e r pHet ontwerp kenmerkt zich doororthogonale lijnen, doorsnedendoor enkele schuine lijnen. Dit incontrast tot de trend in de huidigearchitectuur dat geen lijn meerrecht mag zijn en er zelfs com-plete gebouwen in vrije vormenworden ontwikkeld (de zoge-naamde blobs). Toch bedriegthier de schijn en is het plan nieteenvoudig te `lezen'. Pas na eenuitvoerige bestudering van demaquette wordt duidelijk hoe degebouwdelen in elkaar grijpen.Het materiaalgebruik is in hoofd-zaak beton, staal, glas en hout. Inde handen van de Deense archi-tecten leiden deze eenvoudigematerialen echter tot een verras-send chique en strakke detaille-ring (fig. 2).A k o e s t i s c h e i s o l a t i eDe extreem hoge eisen voor deisolatie van de concertzaal en demoeilijke omgevingsfactoren heb-ben geleid tot een bijzondere con-structie. Er is een zaal ontworpenvolgenshetzogenaamde`doos-in-doos' concept. Concreet houdt ditin dat er een zaal als vrijstaandonderdeel wordt gecre?erd in eengroter betonnen omhulsel. Omluchtgeluid te weren is massa hetmeest effectief, vandaar het mas-sieve omhulsel. Contactgeluidenkunnen echter door de massaheen dringen en een bron vangeluid aan de binnenzijde vor-men. Vandaar dat in het inwen-dige een onafhankelijke en losge-koppelde, ge?soleerde doos wordtgeplaatst.Dezebinnendooshoudtde eventuele geluiden die door-dringen effectief tegen. Dit con-cept van doos-in-doos construc-ties is een aantal malen, zij hetdan in het klein, in het gebouwherhaald voor de repetitieruim-tes. Daarbij is een zwevende vloerop akoestische trillingsisolatorenaangebracht, waarop kleine staal-spantjes het binnenwerk van dezaal vormen.De buitendoos van de concertzaalis qua volume groter dan de bin-nendoos, vanwege de buffer. Dezaal zoals die beleefd gaat wordenin de binnendoos is veel kleinervan volume dan de grootte vande binnendoos doet vermoeden.Halverwege de zaal is een openplafond aangebracht, waaraantheatertechnische onderdelen ende verlichting worden opgehan-gen. Daarboven is een dicht pla-fond aanwezig dat op en neer kanbewegen. Met deze ingreep kanhet volume van de zaal met bijnaeen factor twee worden vergrootofverkleind,wateengroteinvloedheeft op de nagalmtijd. Maar ditgaat verder: op korte termijnzullen componisten ontdekkendat dit spel met het zaalvolumegebruikt kan worden om muziek-stukken bij bepaalde passagesanders te laten klinken door be?n-vloeding van de nagalmtijd. Hetbewegen van het plafond moetdaarom voldoen aan dezelfdezware eisen als bijvoorbeeld deluchtbehandelingsinstallaties.Om dit te realiseren zijn de lierenbuiten de zaal geplaatst enworden alle doorvoeringen en lei-dingen speciaal omkleed.C o n s t r u c t i e f o n t w e r pDe massa-eisen en de doos-in-doosconstructiesbepaleningrotemate het ontwerp van de con-structie. Zoals aangegeven, wordthet omhulsel van de concertzaalvolledig in beton opgetrokken. Dezijwanden zijn vanaf kelderni-veau circa 25 m hoog en ze zijn350 mm dik. Boven de Plint zijnze uitgevoerd als schoon beton,met een door de architect bepaaldreli?f. De inkassingen van hetreli?f komen in grote mateovereen met de stortnaden. Hetbeton is tamelijk licht van kleur(fig. 3 en foto 4)Om scheurvorming ten gevolgevan krimp van het grote betonop-pervlak te beheersen, is bewustgekozen voor een relatief lagebetonsterkteklasse (B 25). Aan debuitenzijde wordt een horizonta-le (basis)wapening aangebrachtvan ? 10 ? 100. Daarmee wordtgetracht een fijne gelijkmatig ver-deelde scheurverdeling te berei-ken. De wapening is aan de bui-tenzijde aangebracht, enerzijdsvanwege de effectiviteit aan-gaande de scheurvorming, maarook vanwege de inkassingen van2 | Artist Impressionrichting stadscentrumillustratie: CIIID / Cees vanGiesenC o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gUtiliteitsbouwcement 2003 5 39het reli?f. De verticale wapeningkan op dekking geplaatst wordenten opzichte van de inkassing, dehorizontale wapening ligt dantussen de horizontale inkassin-gen in, zo ver mogelijk aan de bui-tenzijde.Aan de binnenzijde is het betonniet in het zicht en zijn er geeninkassingen; daar is gekozen vooreen traditioneler net van ? 12 -150. De verticale wapening wordtin hoofdzaak bepaald door dekrachtswerking.Het dak van de concertzaal wordtgevormd door stalen spantenwaarop kanaalplaten zijn gelegd(foto5).Eendruklaagzorgtervoordat het dak als schijf kan werken.Zodoende ontstaat een vormvastedoos, die op zichzelf stabiel is.De genoemde stalen dakspantenoverspannen eveneens de Publie-ke Ruimte, waar het dak echtermet staalplaten is afgedicht, om-dat hier geen massa-eisen zijngesteld. Tijdens de uitvoering ishet dak uiteraard nog niet aanwe-zig zolang de schoenendoos nogniet gesloten is. Bij de wapenings-opgave is rekening gehouden methet feit dat de wanden op hoogtezijn, maar nog niet gesteundworden door het dak. Aangeziende wanden rondom tegelijkertijdophoogtewordengetrokken,isdestabiliteit van de doos ook tijdensde bouw gewaarborgd.De binnendoos in de concertzaalwordt gevormd door stalen span-ten die, aan elkaar gekoppeld, eenop zichzelf staande stabiele con-structie vormen. De spanten zijngeplaatst op de funderingsvloer,die rondom met een dilatatie isvrijgehouden van de betonnenbuitenwanden. De vloer ligt netniet in het grondwater, reden omeen rubber dilatatieprofiel in testorten. De uitvoering hiervanwas kritisch, omdat absoluut ver-meden moest worden dat de dila-tatie ook open bleef en er geencontact tussen vloer en wand ont-stond door beton dat om het dila-tatieprofiel heen zou lekken.Daarom is in de voeg een druk-vaste foam aangebracht (fig. 6a),stijf genoeg om niet samenge-drukt te worden door het beton,maar slap genoeg om geengeluidslek te vormen. Na gereed-komen zijn de dilataties nageme-ten door de akoestisch adviseur.Op het laagste niveau springende zijwanden naar buiten toe omplaats te bieden aan zijtonelen.De bovenliggende wand wordtopgevangen door betonpenanten.Deze penanten staan in de ruimtevandebinnendoos,maarbehorentot de buitendoos. Om die redenzijn ze losgehouden van de fun-deringenapartopeenonderheidepoer geplaatst. De penanten wor-den rondom ingepakt om con-tactgeluiden te weren (fig. 6b).De doos van het BIM-huis wordtgemaakt van een balkenroostervan verdiepingshoge stalen vak-werkspanten (foto 7). De vloerenworden gevormd door kanaalpla-ten. Hier gelden minder strengeeisen dan bij de concertzaal.Sterkernog,omdathierveelalver-sterkte muziek ten gehore zaldetail Cdetail Bdetail A detail Bdetail Ddetail Edetail Adetail C detail D detail EP=0.000+1.120+5.920+9.920+13.880+17.300+20.720+24.550472010262 226R2105 | Dak concertzaal3 | Betonwand met patroon van inkassingen en details (3xN)4 | Uitvoering van de wand van figuur 3(foto's: Luuk Kramer)C o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gU t il i teit sb o u wcement 2003 540worden gebracht, was er in hoofd-zaak massa nodig om de omge-vingnietteverstoren!Hiertoezijnde gevelspanten ingevuld metkalkzandsteen en gipsafwerkingen is de druklaag van het dakverdikt tot 100 mm.Het kantorenblok is geheel ge-bouwd in een skelet van prefabbalken en kolommen. De uitkra-gingen aan weerszijden wordenechter gemaakt van staal.Z w i t s e r s u u r w e r kZowel tijdens het ontwerpprocesals tijdens de uitvoering dientiedere betrokkene steeds alert tezijn op de eisen die aan de zaalzijn gesteld. Oplossingen die con-structief en bouwkundig voor dehand liggen, zijn vaak veranderdop aanwijzing van de akoestischadviseur. Tijdens de bouw moeterop gelet worden dat er geenoverbruggingen ontstaan tussenbinnen- en buitendoos.Ookvoordeinstallatieshebbendegestelde eisen grote gevolgen.Om zo weinig geluid te produce-ren dient de luchtsnelheid ver-laagd te worden, wat tot grote dia-meters van de kanalen leidt.Hoewel er veel `lucht' in hetgebouw zit als buffer, wordt in depraktijk om elke kubieke centi-meter gevochten. De integratievan bouwkundig ontwerp, con-structie, installatie en theater-techniek, in combinatie met devoorzieningen ten gevolge van deakoestische eisen, lijkt eerder ophet ontwerpen van een Zwitsersuurwerk dan van een gebouw!Projectgegevensopdrachtgever:Gemeente Amsterdam namens dezeals gedelegeerd opdrachtgever: direc-teur Gemeentelijk HavenbedrijfAmsterdamgebruikers:Het MuziekGebouw, Amsterdam enhet BIMHUIS, Amsterdamprojectmanagement:ABT adviesbureau voor bouwtechniek,Velparchitect:3xN, Aarhus, Denemarkenco-architect:ABT, Velpadviseur constructies:ABT, Delftadviseur installaties:Royal Haskoning, Delftadviseur theatertechniek:HWP Theateradvies, Amsterdamadviseur akoestiek en bouwfysica:adviesbureau Peutz & Associ?s,Mookbouwkundig aannemer:BAM Nelissen Van Egteren,regio Amsterdambruto vloeroppervlak: 15 850 m2bruto inhoud: 110 500 m3bouwkosten: 30 miljoen excl. BTWwapening: 537 tonbeton:13 800 m3kanaalplaatvloer: 11 600 m2breedplaatvloer: 2500 m2staal: 11,5 tonstart ontwerp: juni 1998 (prijsvraag)start bouw: maart 2002oplevering: mei 2004drukvastfoambuitendoosconstructiedilatatieprofielisolatieconcertzaalbinnendoos5035020101000x5001000 x1000isolatie-3680-2680dilatatieprofielconcertzaal binnendoospenant 350x2000voor ondersteuningbetonwand (buitendoos)drukvast foam-1980concertzaal binnendoos355 56 | Details voegconstructies7 | Ruwbouw BIM-huis