A r c h i t e c t u u r & o n t w e r pStudiereis cement 2007 5ing. W.A.Kramer, Cement & BetonCentrumMoskou-City ofwel het Moscow International BusinessCentre (MIBC) is een ambitieus project dat vanaf 2000letterlijk en figuurlijk de grond uitschiet tot bijnaonwerkelijke hoogten. De bouwlocatie voor dit projectligt aan de Moskou-rivier op enkele kilometers ten wes-ten van het oude historische centrum van Moskou enaan de zogenoemde derde transportring. Op een voor-malig bedrijventerrein dat niet groter is dan1 km2verschijnt een scala aan bijzondere gebouwenvoor wonen, werken en recre?ren in combinatie metwinkels, hotels en restaurants. Tijdens de eind mei2007 georganiseerde CUR-studiereis naar Moskouwerd door de deelnemers een bezoek gebracht aan ditindrukwekkende project.In het begin van de negentiger jaren nam hetgemeentebestuur van Moskou het initiatief voor deontwikkeling van dit project. Het doel is om eennieuw commercieel centrum voor de stad te realise-ren en daarmee tevens de historische stad te ontlas-ten van het drukke verkeer.Het totale project omvat ruim 3 miljoen m2voorkantoren, winkels, woningen, hotels. Er komt par-keergelegenheid voor 30 000 auto's en een grootopenbaar plein en er komen sport- en ontspanning-faciliteiten. Dit betreft ondermeer ook een Aqua-park met diverse zwembaden en andere waterat-tracties. Tevens worden er op deze locatie nieuwekantoren gerealiseerd voor de huisvesting van hetgemeentebestuur en het parlement (Duma). Met decombinatie van wonen, werken, winkelen en recre-eren verschilt het MIBC van andere internationale,veelal mono-functionele, centra.Het meest in het oog springende project op hetMIBC moet de Russia Tower worden. Het planhiervoor van Sir Norman Foster werd in 2006gepresenteerd. Met een hoogte van circa 600 m zaldeze ver boven de andere Europese hoogbouw uit-torenen. Maar eerst zal de nu in aanbouw zijndeFederation Tower het hoogste gebouw van Europaworden met een hoogte van 432 m.Het gehele City-project kost naar schatting zo'n 12miljard dollar. De overheid financiert de infrastruc-tuur en haar eigen administratieve gebouwen; derest moet van externe investeerders komen.Moskou bouwtaan City in City1 |Het MoscowInternationalBusinessCentre2 |Plattegrond van Moskou,het MIBC-terrein wordtuitgelichtA r c h i t e c t u u r & o n t w e r pStudiereiscement 2007 5 1918(Moscow River)17161211131098 7 614 152014 3200T r a n s p o r t T e r m i n a lVanwege het grote aantal personen dat van hetMIBC gebruik gaat maken, is een goede infrastruc-tuur noodzakelijk. Voor het vervoer naar hetcentrum van Moskou is een bijna 6 km lange mini-metrolijn aangelegd met in totaal drie metro-stati-ons. Ook wordt er gewerkt aan snelle treinverbin-dingen met het Moskou-Sheremetyevo-II vliegveldten noordwesten van Moskou, het Vnukovo vlieg-veld ten zuidwesten van Moskou en het Domode-dovo vliegveld gelegen in het zuidoosten vanMoskou. Daarnaast komen er op het MIBC eenbusstation en een stationsknooppunt met drieandere metrolijnen .De verschillende transportmodaliteiten komensamen in de Transport Terminal. Dit voornamelijkondergrondse gebouw wordt gezien als een essenti-eel onderdeel van het gehele MIBC ?n moet gaanfungeren als het belangrijkste reizigersknooppuntvan de stad. Ook internationale zakenreizigers entoeristen zullen dit knooppunt gaan gebruiken alsze in Moskou aankomen. Eenmaal aangekomenkan men kiezen om te verblijven in ??n van de velehotels in het City-project of om door te reizen permetro of bus. Ook zullen velen die in het City-project werken of hun vertier zoeken gebruik gaanmaken van deze openbaar-vervoersvoorzieningen.Tabel 1 | Overzicht van de bouwlocaties en de projectentotale opper- aantal start bouw oplevering architect bouwmijvlakte (m2) verdiepingenperceel 0 ? Tower 2000 61 000 34 1996 2001 Promstroyteno-logica-Mperceel 1 ? Expocenter (voltooid)perceel 2,3 ? Wedding Palace 169 000 46 2007 Mosproject-2 (RU)perceel 4 ? Aquapark 92 000 36 Mosproject-2 (RU) en L. Stroy (RU)Tkhomesto Eng (FI)perceel 6,7,8 ? Central Gallery 450 000 2001 Mosproject-2 (RU)perceel 9 ? Capital City 200 000 65 / 54 2006 Eric van Egeraat (NL)perceel 10 ? Naberezhnaya Tower 150 000 17 / 27 / 52 2003 2004 - 2007 RTKL & ENKA ENKA (TK)Architectural Office (TK)perceel 11 ? Transport Terminal 250 000 2006 2008 Behnisch en Behnisch (DE)perceel 12 ? Complex Parcel 12 204 000 75 Swanke Hayden Connell SUMMA (TK)Architects (UK/RU)perceel 13 ? Federation Tower 240 000 57 / 87 2005 2009 P. Schweger, S. Tchoban (DE) Stroimontage (RU)perceel 14 - Mercury City Tower 158 000 70 M.M. Posohin,F. Williams (USA),G.L. Sirotaperceel 15 ? City Hall en City Duma 230 000 4 van 70 2006perceel 16 ? Russia Tower 423 000 118 nnb Norman Foster (UK)perceel 17 ? Office Hotel Space 80 / 78 nnb Skidmore, Owings,Merill LLP (USA)perceel 19 ? Northern Tower 135 000 12 / 27 2002 2007 Project Institute-2 (RU) STRABAG BAU (AU)3 |Tower 2000 en de Bagration Bridge4 |Overzicht van het MIBC-project, zie ook tabel 1A r c h i t e c t u u r & o n t w e r pStudiereis cement 2007 5E e r s t e r e a l i s a t i e sTower 2000 is het eerste project dat gerealiseerdwerd in het MIBC en ligt net aan de overkant vande rivier (foto 3). Met een nieuw gebouwde voetgan-gersbrug, de Bagration Bridge, is dit kantoorge-bouw verbonden aan het Moskou-City-project. Metde bouw van Tower 2000 werd gestart in1996; de oplevering was in 2001. Het gebouw telt 34verdiepingen, waarvan 4 ondergronds en heeft eentotaal vloeroppervlakte van 60 000 m2. Zie tabel 1voor een complete lijst van de bouwlocaties.Twee in het oog springende projecten die anno2007 al in een vergevorderd stadium van uitvoeringverkeren, zijn de Naberezhnaya Tower, die gereali-seerd wordt door de Turkse BouwmaatschappijENKA en de Federation Tower, die onder Russischeleiding wordt gebouwd. Op deze twee projectenwordt in dit artikel nader ingegaan.N a b e r e z h n a y a T o w e rDe Naberezhnaya Tower is een modern kantoren-complex bestaande uit drie torens van respectieve-lijk 17, 27 en 56 verdiepingen en hoogten van res-pectievelijk, 86, 135 en 250 m. De bouw is gestart in2003. De torens zijn gesitueerd aan de binnenzijdevan een cirkelvormige bouwlocatie (fig. 5). Onder-gronds bevindt zich nog een parkeergarage ver-deeld over vier verdiepingen en is er een verdiepingmet winkels.De kleinste toren, met een totaal vloeroppervlak van19 300 m2is in oktober 2004 opgeleverd en in ge-bruik genomen. De tweede toren zal nog in 2007worden opgeleverd; de derde toren heeft bijna hethoogste punt bereikt. De constructie van de tweekleinere torens bestaat geheel uit beton: centralekern, vloeren en dragende kolommen bij de gevelszijn uitgevoerd in dit materiaal. Bij de hoogstetoren (fig. 6) is alleen de centrale stabiliteitskernopgetrokken in beton. Deze kern verjongt zichvanaf de 25ste verdieping en nogmaals vanaf de44ste verdieping.Zowel voor de verdiepingen van 2 tot 25 en van 25tot 44 zijn acht liften beschikbaar. Voor de 44ste totde 56ste verdieping zijn zes liften beschikbaar.Alle vloeren bestaan uit staalplaatbetonvloeren, die6 |Horizontale doorsnede Naberezhnaya Tower5 |Grondplan NaberezhnayaTower9 5 0 0 m 3i n t w e e d a g e nDe massieve funderingsplaat van de Federation Tower ismomenteel de grootste funderingplaat in Europa. Op eenoppervlakte van 2700 m2is 9500 m3beton gestort. Inverband met de grote verkeersproblemen in de stadMoskou waren zowel technologische als organisatorischemaatregelen noodzakelijk. Een continue levering vanbetonspecie was essentieel voor het stortproces, daaromwaren zeven betoncentrales met in totaal 250 beton-mixers gemobiliseerd om een gemiddelde levering op hetwerk van 243 m3per uur te realiseren.Op verzoek van de opdrachtgever Mirax, was door hetReinforced Concrete Research Institute in Moskou eenspeciale betonspecie samengesteld met een gedetail-leerde beschrijving van het stortproces, teneinde despanningen in het materiaal door temperatuurontwik-keling en -verschillen en daarmee gepaard gaandescheurvorming onder controle te houden.Enkele gegevens over de betonsamenstelling:cementgehalte: 280 kg/m3betonsterkteklasse: B40zetmaat: 250-270 mmhulpstof: gemodificeerde hulpstof (M-50C)7 |Met de VARIO wandbe-kisting en de ACS zelf-klimmende bekisting vanPERI konden de tot 1 mdikke, gekromde buiten-wanden van de stabili-teitskern van deNaberezhnaya Tower insamenhang met de bin-nenwanden kraanonaf-hankelijk worden bekist.De buitenwanden liepenenigszins voor om zo eenwerkzame beschuttingtegen de wind te cre?renfoto: PERI, Wei?enhorn (D)A r c h i t e c t u u r & o n t w e r pStudiereiscement 2007 5 rusten op een staalskelet, waarvan tot de 26ste ver-dieping de kolommen aan de gevelzijden met betonzijn omhuld. De staalplaatvloeren zijn evenwijdigaan de gevel op vloerondersteunende staalprofielengelegd, die vanaf de gevel naar de centrale kernlopen. Voor deze constructiewijze is gekozen om detotale massa van het gebouw te beperken. Verdie-pingshoge glazen gevels (foto 8) zorgen voor eennagenoeg onbelemmerd uitzicht over de stad. nProjectgegevens:ontwikkelaar/eigenaar:City Center Investment B.V. (100% deelneming van ENKAInsaat & Sanayi A.S.)architect:RTKL & ENKA Architectural Officeaannemer:ENKA Insaat & Sanayi A.S.staalconstructie:Cimtasconstructeur:Thornton-Tomasetti Engineers & ENKA Design OfficeF e d e r a t i o n T o w e rDe Federation Tower is een multifunctioneel gebouwen zal met een hoogte van 354 m (de `naald' reikt tot432 m) bij oplevering het hoogste gebouw vanEuropa zijn (foto 9, fig. 10). Het project bestaat uittwee torens, ??n van 62 (Tower B) en ??n van 93verdiepingen (Tower A). De hoogste toren zal kanto-ren, een hotel en 200 appartementen op de hoogtetussen de 180 en 300 m gaan herbergen, met op debovenste twee verdiepingen restaurants met uitzicht-punten. De kleinste toren wordt ingericht voor kan-toren en appartementen. Op de 57ste verdiepinghiervan komt het fitnesscentrum van het in de grotetoren gevestigde hotel.In de twee torens worden in totaal 41 snelle liftenge?nstalleerd, opgesplitst in groepen voor maximaal20 verdiepingen. Bepaalde liften zijn voor de restau-rants en andere publieke ruimten, terwijl andereliften uitsluitend voor de kantoren zullen zijn.In een transparante liftschacht tussen de torenskomen twee panoramische liften die met een snel-heid van 10 m/s de bezoekers naar de restaurantsen uitzichtpunten in de top van de torens brengen.Deze liftschacht is op vijf plaatsen aan Tower A enop drie plaatsen aan Tower B verbonden doormiddel van glazen brugverbindingen.De eerste verdiepingen vanaf begane grond zijnbestemd voor onder andere winkels, restaurants envoor een centrale hal tussen de torens, van waaruitde panoramische liften zijn te bereiken.De constructie van beide torens wordt in ter plaatsegestort beton uitgevoerd (foto 10); de betonsterkte-klasse van de stabiliteitskern en dragende kolom-men in de gevel is B60 en voor de vloeren B40.De gevel van de torens wordt uitgevoerd met alumi-nium en getint glas, waarbij ontwerpers de glascon-structie in verticale richting willen benadrukken enin horizontale richting willen verbergen, om op diemanier de gevel een vloeiende verschijning tegeven. Het glas wordt speciaal vervaardigd voor hetklimaat in Moskou. De isolatiewaarde zal gelijk zijnaan die van een gemetselde gevel.Tower B is nagenoeg op hoogte en van Tower A zijninmiddels de eerste 20 verdiepingen verrezen. Naarverwachting zal het complex in 2008 volledig ingebruik worden genomen. n8 |De Naberezhnaya Towerin aanbouw9 |De Federation TowerA r c h i t e c t u u r & o n t w e r pStudiereis10 cement 2007 5Projectgegevens:ontwikkelaar/eigenaar:Mirax Group/ Mirax CityprojectmanagementTurner Construction Internationalarchitect:P.Sweger, S. Tchoban,aannemer:Stroymontazhconstructeur:Thornton-Tomasetti GroupV e r s c h i l l e nOp de bouwlocaties van het MIBC zijn veel buiten-landse aannemers actief. Zo wordt de NaberezhnayaTower zowel in opdracht van Turken als doorTurkse bouwvakkers gebouwd en wordt de Federa-tion Tower door Russische en Chinese bouwvak-kers uitgevoerd terwijl het projectmanagement isuitbesteed aan het Amerikaanse bureau TurnerInternational. Dit leidt tot verschillende werkwijzenop de bouw. Bij de Naberezhnaya Tower viel bij-voorbeeld de Turkse gastvrijheid op en de openheidover het project met beschikbare publicaties in hetEngels. Bij dit project werd veel aandacht geschon-ken aan met name de technische installaties en demogelijkheden om deze aan te kunnen passen aande wensen en eisen van toekomstige huurders.Bij het Federation Tower project vielen de beperkin-gen voor het projectmanagement juist op. Zo wildeTurner voor het project vijf nieuwe kranen inzetten,maar moest genoegen nemen met drie tweede-hands bouwkranen uit China. Het project moetecht uitgevoerd worden met de middelen die deopdrachtgever beschikbaar stelt.Zowel de Turkse, Chinese en Russische bouwvak-kers die aan het MIBC werken, verblijven gedu-rende het project voor lange tijd in opgebouwdekeetwoningen/-verblijven. Deze vormen eenindrukwekkend lint rondom het MIBC. nB r o n n e n1 http://www.miraxcity.com/2 http://www.stroi.ru/eng/3 http://www.designbuild-network.com/projects/mibc/4 http://skyscraperpage.com/cities/5 http://www.emporis.com/en/G r o n d o n d e r z o e kVolgens het Scientific Institute for Foundations andUnderground Facilities bestaat de gehele bouwlocatievan het MIBC uit een stabiele ondergrond van rots-en halfrotsformaties, die geen enkel gevaar opleverenvoor de stabiliteit van de funderingen. Deze informa-tie werd bevestigd door een in opdracht van MiraxCity uitgevoerd geologisch en geofysisch onderzoek.Mirax City zal gedurende de bouw eventuele bewegin-gen in de funderingswanden van de centrale halnauwlettend in de gaten laten houden door onafhan-kelijke buitenlandse specialisten.10 |De stabiliteitskern van Federation Tower B wordt bekist metMammut-paneelbekisting van MEVA. De met een kunststofbekistingsplaat belegde panelen zijn ge?ntegreerd in een eigenzelfklimmend systeem van de aannemer. De kunststof bekis-tingsplaat was sterk genoeg om alle 62 verdiepingen te bekis-ten, zelfs onder extreem wisselende weersomstandighedenfoto: MEVA, Haiterbach (D)11 | Artist Impression van het afgebouwde MIBC met in het mid-den de Federation Tower en links de drie Naberezhnaya-torens