? tunnelbouw ? onderzoek ? detailir.C.B.M.Blom, ir.H.C.W.Duurland en ir.P.S.Jovanovic, Holland Hailconsultdr.ir.G.P.C. van Oosterhout, TNO BouwVoor hetberekenen van de Iiningvangeboordetunnelsiseen aantal theorie?n ontwikkeldmet een grote verscheidenheid aan schematiseringen, vari?rend van een enkele ring totmodellen op basis van de eindige-elementenmethode (EEM). Veel van deze theorie?ngaan uit van belastingen in de eindsituatie. Uit metingen bij het proefproject 'Tweede Hei-nenoordtunnel' is gebleken dat voor de dimensioneringvan de Iiningniet alleen de eindfa-se, maar met name de montagefase maatgevend is. Met een door Holland Railconsultontwikkeld driedimensionaalEEM-model ishetmogelijk inzicht te krijgen in de spannin-gen in de Iining, zowel in de montagefase alsin de eindsituatie.MONTAGEFASEMAATGEVENDVOOR"DIMENSIONERINGTUNNELLININGCOB-PRAKTIJKMETINGEN EN DRIEDIMENSIONAAL EEM-LININGMODELCEMENT1998j9De Heinenoordtunnel onder de Oude Maasheeft 2x2 rijstroken voor snelverkeer en 2xlrijstrook voor langzaam verkeer. Om de ca-paciteit van deze tunnel te vergroten, wordtvoor het langzaam verkeer een aparte tun-nel gebouwd. De capaciteit van de bestaan-de tunnel kan dan worden aangewend voorhet snelverkeer. Denieuw aan te leggen tun-nel, de Tweede Heinenoordtunnel, heefteentotale lengte van 1350 m, waarvan 950 mwordt geboord.In 1992 zijn doorhet Ministerie van Verkeeren Waterstaat twee proefprojecten aange-wezen waarbij kennis en ervaring kan wor-den opgedaan met het boren van boortun-nels met grote diameter in de zachte Neder-landse bodem: de Tweede Heinenoordtun-nel en de Botlekspoortunnel. Bij de Bot-lekspoortunnel zal eind 1998 worden ge-start met boren. Bij de Tweede Heinenoord-tunnel is het boren voltooid.Voor beide proefprojecten is een onder-zoeksprogramma opgesteld. De uitvoeringvan de onderzoeken is in handen van hetCentrum Ondergronds Bouwen (COB). Voorde Tweede Heinenoordtunnelligt de concre-te uitvoering van ??n van de vier onder'zoeksthema's, 'Boren in slappe grond', bij deuitvoeringscommissie Kl00, ondersteunddoor het Projectbureau Boortunnels [1,2].De werkwijze van hetonderzoekis als volgt.Vooraf zijn onderzoeksdoelen vastgesteld.Voor de verschillende doelen worden voor-spellingen gemaakt en metingen verricht.De resultaten worden vergeleken en geeva-lueerd, waaruit conclusies worden getrok-ken. Een onderdeel van het onderzoekspro-gramma is het monitoren van de uitvoeringvan het proefproject en daaruit het ontwik-kelen van kennis en kunde op hetgebied vanboren in slappe grond.Voor het onderzoeksdoel 'tunnelconstruc-ties' zijn onder meer aan de lining van deTweede Heinenoordtunnel metingen ver-richt, waartoe door TNO Bouw twee ringenmet betonnen segmenten zijn uitgerust metrekopnemers, drukdozen en verplaatsings-opnemers. Door het meten aan de tunnelli-ning (en omliggende grond) tijdens de bouw-fase endaarna, wordtkennisverza,meld overhet Iininggedrag. De meetgegevens wordendoor TNO Bouw in samenwerking met Hol-land Railconsultgeevalueerd, waaruitinmid-dels enkele hypothesen zijn opgesteld. En-kele belangrijke worden hierna besproken.Metingen en hypothesen [3]Hypothese 1: MontagespanningenUit de evaluatie van de metingen bleek datspanningen alsgevolgvan het monteren vande segmenten, aanwezig blijven. De uitein-delijke spanningen in de lining worden sterkbe?nvloed door deze montagespanningen.In de figuren 1 en 2 zijn voor ??n segment(op 160' ten opzichte van de verticaal) deaxiale en tangenti?le normaalkrachtenweergegeven in de eerste uren na plaatsingvan de tweede meetring. Figuur 3 toont degemeten normaalkrachten over de geheletunnelomtrek., gedurende de eerste dagenna plaatsen van de meetring.25? tunnelbouw ? onderzoek ? detaH~tijd......... 15429_ 167 15__ 18001~ 3000~- 2500 t ("....,~ 2000 .1 \1~0 '1: 1000 ~ tijd '1jt..,r----,.-...'"~t 500 g ~ g ~ 8 ~ g ~"g ~ ? '\.-.../"'---"'~--~ ~ ~ ~ ro ~ ~ 0 0 ~ ~ Nco 0f~' , I ,- ~ ~N N N N N1~1~~~ :wm] ~~~~~ " ????" ..-.............. ? '" J'lij -2500 -'OlC~ 0 0 0 0 8 0 0 0 0~ 0 '!1 0 M 0 M 'Cl '? M 0 M!;:: ~ \!2 ~ ~ ? ?~ N N Ooi M pjN N N N N__ 148.22.......... 173.45..................................,-1400-1600-1800-2000-1200? - 800u~ -1000-'