Moderne hulpmiddelen in de betonbouw enbetonwarenindustrieHet bereiden van de betonspecie en het vervoer vangrondstoffen, specie en producten bevinden zich ineen voortdurend voortschrijdende ontwikkeling. Mo-derne hulpmiddelen en methoden worden door degestegen lonen in de hand gewerkt.Pe verhoogde kennis van de eigenschappen van beton?specie en beton is de oorzaak, dat zowel het samen-stellen en het wegen als de keuring nauwkeurig dienente geschieden.Het vervoer van de grondstoffen naar de molen en hetvervoer van de specie naar de bouwplaats of de vor-men gebeuren bij voorkeur op mechanische wijze. Het?zelfde geldt voor het vervoer van het half- en geredefabrikaat.Machines en gereedschappen worden steeds verbeterden aangepast aan de behoefte en aan de eisen die deeconomie stelt.Hieronder volgen enige moderne hulpmiddelen.I. Breken en opladen van toes Sagstoffen1. Het brekenFoto I toont een gi ets tale breker, die o.a. bijde wegenbouw wordt gebruikt om grind in ver-schillende grootten te maken ter verkrijgingvan een juist grindmengsel.Foto 2 geeft een verrijdbare steenbreker metdraaiende zeeftrommel, die bij de montage-bouw voor het breken van bijv. puin of hoog-ovenslakken toepassing vindt.2. Het opladenFoto 3 laat een oplaadmachine op rupsbandenzien voor zand, grind, enz., waardoor het moge-tijk is een materiaalhoop te laden op een vracht-wagen, kipwagen of transportband, in een silo,schip of elevator; ook kan er een hoop meeworden verplaatst.De capaciteit bedraagt 50 m3/h. De opladerkan 180? bestrijken.De bouwhoogte bedraagt 2,86 m, de breedteover de rupsbanden 2,25 m en die over de worm2,65 m. De breedte van de brekers en van detransportband is 0,50 m en die van de rupsban-den 0,30 m. De lengte van de transportband is5--7 m. De opvoerhoogte is verstelbaar en be-draagt min. 1,30 m en max. 3,70 m.II. Weeg- en meng?nstallatiesvoor fabriek en bouwplaats1. WeegapparatenHet wegen van een lading is vooral van belangbij zand, omdat dit meer of minder vocht kanbevatten, waardoor het volume en de hoeveel-heid toe te voegen aanmaakwater veranderen.De verrijdbare weeginstallatie van foto 4 wordtgebruikt in beton ware nfab rieken. Zij is teplaatsen bij een materiaalhoop of onder een silo.De installatie van foto 5 is bestemd voor bouw-werken.2. Weeg- en meng?nstallatiesDe weeg- en menginstallatie met opklapbarehopper van aluminiumlegering van foto 6 isvoorzien van een lichte nieuwe constructie,waar de hopper op rust. Deze installatie is voorgrote en middelgrote bouwwerken, waar even-eens een nauwkeurige samenstelling van debetonspecie wordt gewenst.Is de eerste toeslag ?n de hopper gedaan, danwordt deze gewogen; bij toevoeging van elkvolgend deel wordt het totale gewicht geregis-treerd op de snel af te lezen afleesschaal.3. Centrale betontnstailatiesEen bedrijfsklare centrale beton installatie geeftfoto 7.De capaciteit bedraagt 15 resp. 30 m3/h. Hetwegen geschiedt zeer nauwkeurig bij een con-stante productie. E?n met-geschoolde kracht. kan de afweegtnstallatie bedienen. De inhoudvan de hopper bedraagt 3/? m3. De montage iseenvoudig en vlug uit te voeren. De installatie, is voorzien van rubberbanden en. is in gebruikte zien bij de tunnelbouw te Velsen. Hetwerken met deze installatie tezamen met eenmechanische laad inrichting (foto 8) is zeereconomisch en doeltreffend. Zie ook onder IV,2.III. Betonmolens1. In Cement 4(1952) Nr 23--24, blz.408--409,werd een continu-werkende beton m engau to-maat beschreven.2. Een handige, kleine tegenstroommenger tonende foto's 9--14. Deze betonmenger werkt zo in-tensief en snel, dat een mengtijd van 20--40 secvoldoende is. Doordat de mengbak 2 wielen oprubberbanden heeft, doet hij tevens dienst aistransportbak. Met twee bakken, die elkaar af-Cement 5 (1953) Nr 1--2wisselen, wordt een capaciteit bereikt van 6 tot8 m3/h.. IS geeft het schema van het mengsysteem.De menging geschiedt vertikaal door verdeel-schot (I) en keerschot (2), en horizontaal doorhet draaiende schoepenkruis (3).De sterktecijfers van het aldus bereide betonliggen ca 20"/o hoger, waardoor desgewenstmet minder cement kan worden volstaan,Het mengmechanisme wordt bij het eronderrijden van de wagen door het gewicht hiervanautomatisch gekoppeld ; de wielen komen daar-bij vrij van de grond. De electromotor schakeltautomatisch in.De bak kan door ??n man worden gekipt zonderhulp van een kipinrichting. De hoogte van debak bedraagt 40 cm, zodat de bak gemakkelijkis te vullen. Hij kan in ??n minuut wordenschoongemaakt.3. Een kleine verrijdbare betonmenger van 1251,lang ca 1,60 m, breed 0,74 m en hoog 1,25 mtoont foto 16. Deze menger wordt gemaakt voorde bediening met de hand, of is voorzien vaneen benzinemotor (21/4I brandstof per 12 uur)resp. een electromotor (!/ pk of ca 1/2 kWh).V. Vervoer van de betonspec?e1. De motorkruiwagen op luchtbanden, foto 17,opent nieuwe perspectieven voor de beton-bouw. Men kan er ruim 0/0 meer mee ver-voeren dan met 6 kruiwagens, terwijl bovendien5 man worden uitgespaard. De kipwagen heefteen inhoud van ruim 400 I. Het draagvermogenis 600 kg, zodat per keer 250--3001 betonspec?e-- zonder morsen -- kan worden vervoerd.Het gewicht leeg bedraagt 180 kg. De aandrij-ving vindt plaats met een 2,4 pk benzinemotor,voldoende voor een snelheid van 5 km/h. Detank bevat brandstof voor 8 uur.De draai-cirkelstraal is 1,90 m. Voor- resp.achteruitrijden geschiedt door het stuurwiel180? te draaien (foto 18).Door de speciebak te vervangen door een laad-bak kunnen ook zakken cement worden ver-voerd (foto 19). De afmetingen van het laad bordzijn 1,25x 1, 12 m ; de laadbakhoogte ligt op 58 cm.Sneller en groter transport geeft de motor-kruiwagen met een draagvermogen van I 000kg en een kipbak van 500 I of 700 I. De rijsnel-heid hiervan bedraagt onbelast 35 km/h en be-last ca 28 km/h. De kipbak kan worden voor-zien van een scharnierend deksel tegen regen-water.2. De monorail-transporteur leent zich uitstekendvoor kleine en grotere werken. Zowel voor hetvervoer van betonspec?e, grond, puin, enz. alsop plaatsen waar de grond voor een ander trans-portmiddel ongeschikt is (slappe resp. nattegrond) is de monorail op zijn plaats (foto 20).De rail kan overal worden gelegd, zodat hetstorten direct op de juiste plaats kan gebeuren.Een helling van I : 18 is geen bezwaar. Ook ineen bocht van de rail kan worden gestort. Detransporteur rijdt zonder bediening en maaktjapanners overbodig. Hij stopt automatisch opde stortplek en blijft stilstaan onder de beton-molen. Per rail kan op drie plaatsen wordengestopt. De bak kan naar 2 kanten kippen. Dezetransporteur kan bij opbouw en afbreken zijneigen baan vervoeren (foto 20). Het brandstof-verbruik bedraagt 6|--9 liter benzine per dag.De aandrijfwagen en eventuele volgwagen heb-ben elk een capaciteit van 0,3 m3. De stabiliteitvan de wagen wordt verkregen door 4 leiwielen,die tegen de onderflens van de rail lopen.E?n transportwagen is voldoende voor een af-stand tot 110 m. De rijsnelheid bedraagt 90 m p.min of 5,5 km/h bij een helling tot 1:18. Tweeman leggen 90 m rail in \--I uur, afhankelijk vande situatie. Met deze transporteur is een cen-trale opstelling van de betoninstallatie mogelijk(foto 21).3. Betonstortbakken worden gemaakt voor eencapaciteit van:a. 0,38 m3, 0,55 m3en 0,75 m3, uitgevoerd vol-gens tek. 22 voor specie van normale consisten-tie, bijv. bij nauwe bekistingen;b. ? m' en I i m3volgens t?k. 23 en foto 24 voorspecie met normale slump voor constructie-foto 20. De monorail-transporteur is zelfs in moeilijke omstandighedente gebruiken.Hij vervoert bij opbouwen en afbreken zijn eigen materieel.foto 21. De monorail-transporteur maakt een centrale opstelling van debeton installatie mogelijk.werk. De stortopening wordt door een flexibelemat afgesloten. De mat wordt door rollen ge-dragen, waardoor wrijving wordt voorkomenen een goede afsluiting --ook bij gedeeltelijkelediging-^- wordt verkregen;? m3I ? m3,2? m3, 3 m3, 3? m3,4? m3en 6 m3volgens tek. 25 voor specie met kleine slump.Zij hebben een diagonaal geplaatste stortope-ning, wat vooral bij grotere afmetingen van detoeslagstoffen van voordeel is.d. ? m3en 1 ? m3volgens tek. 26 (dicht) en tek.27 (open) voor onderwater storten van be ton-specie. De bak gaat automatisch open, als hijwordt neergezet. Tijdens het dalen in het waterwordt de inhoud beschermd door een dekselvan canvas en tijdens het storten wordt door dedeuren en de buitenbekleding cementverliesen segregatie van de specie voorkomen.4. De betonpomp (foto 28) is niet voor elk werkideaal, doch zij geeft snel en goedkoop betonvan hoge kwaliteit direct van de molen in debekisting. De afstand (tot 300 m) en de hoogte(tot 30 m) spelen geen belangrijke rol; even-tueel kan een tweede pomp worden toegevoegd.De capaciteit bedraagt 11--15 m3/h voor juistsamengesteld beton met redelijke verwerkbaar-heid en toeslag tot 50 mm. De verrijdbare hori-zontale pomp heeft een enkelwerkende zuigeren 2 snelheden. De aandrijving kan electrischof met een dieselmotor geschieden (25 resp. 34pk). De afmetingen van de installatie zijn 1,83 3,75 m3; zij vraagt dus weinig ruimte. Met eenbetonpomp is het geen bezwaar, de centralemenginstallatie bij de aan voer weg van de mate-rialen te plaatsen, hetgeen doorgaans besparingbetekent. De helling van de pijpleiding kan 1 : 18bedragen.De pijpen hebben rubberringen voor het kop-pelen, hetgeen enige seconden neemt. Men be-gint met het verst gelegen punt en kan normaalblijven storten door telkens een pijpstuk af tekoppelen. Het schoonmaken van de pijpleiding?s eenvoudig en geschiedt zonder verlies. Wordthet pompen be?indigd, dan wordt de specie inde pijpleiding uitgedreven naar het stort metbehulp van een ejectorplug, voortgestuwd doordruklucht. Zodra de pijpleiding leeg is, wordtzij schoongemaakt. Er komt in de bekisting geenwater, daar dit wordt afgevoerd door een spe-ciaal pijpstuk. Een tweede ejector drukt hetwater uit de leiding.V. Bekistingen1. Staten bekisting voor muren en funderingenOp de Jaarbeurs zal o.m. een stalen bekisting tezien zijn, d?e voor de tunnelbouw te Velsen zalworden gebruikt.Ook gebogen vlakken kunnen met de stalen be-kisting worden gemaakt, zoals silo's, torens,schoorstenen, reservoirs, enz. Het betonopper-vlak bij stalen bekisting ziet er uitstekend uit.Ongeschoold personeel kan het werk verrich-ten.2. Staien bekistingsdragersBij woonhuizen wordt de bouwprijs door debekistingskosten van de gewapend-betonvloe-ren niet onaanzienlijk be?nvloed. Daarom werder gezocht naar vereenvoudiging. Door Prof.Dr.-lng. Gaede in Hannover werden proeven-4 foto 29. stalen bekisting voor murenfoto 30. plaatsen van bekistingsdragersfoto 31. verwijderen van bekistingsdragersfoto 32. vibrator met verstelbare centrifugaal-kracht, ingebouwde trommelrem engerichte trillingenCement 5 (1953) Nr 1--2 29genomen, die ais resultaat een bekistingsdrageropleverden, waarmee niet alleen vloeren maarook trappen, muren, vouten, enz. op economi-sche wijze zijn te bekisten. Zelfs bleek het mo-gelijk met eenvoudige hulpstukken aan het nor-male middenstuk een bekisting te maken voorgewetven, schaal- en sheddaken, en reservoirs.Sinds dit jaar worden deze bekistingsdragers inHelmond gemaakt.Een stalen bekistingsdrager weegt 12 kg/m1. Detijd voor be- en ontkisten, incl. de montage vande ligger, bedraagt, afhankelijk van het vloer-type, 0,15--0,35 h/m2. Door liggerelementenvan verschillende lengten te gebruiken, kaneen willekeurige overspanning worden verkre-gen.Bekistingsdragers maken stutten overbodig;het gevaar dat een slappe bodem inzakt, bestaathierbij dus niet.Foto 30 toont het plaatsen door 2 ongeschooldenvan een 5 m lange bekistingsdrager, die tevensals werkvloer dienst doet. Bekistingshout ishier overbodig. De ontkistingstijd kan hierbijtot 0,1 h/m2worden beperkt.Foto 31 geeft het ontkisten weer, waartoe inhet midden van de legger een klamp verwijderden een bout uitgetrokken wordt. De ligger kandan gemakkelijk in 2 delen tussen wand en pla-fond worden weggetrokken. Bij kleine over-spanningen is het veelal voldoende, aan ??nliggereinde het oplegstuk terug te schuiven endan de ligger in ??n stuk te ontkisten.De bekist?ngsliggerelementen hebben een leng-te van 62,5--93,75--125 cm; bij de oplegstukkenheeft men keuze uit 2 lengten, die verstelbaarzijn, nl. van 50 tot 65 cm en van 62,5 tot 84,4cm. Het samenstellen van een ligger duurt, af-hankelijk van de lengte, 2--4 min. In tabellenvindt men, hoe moet worden gewerkt om eenbepaalde lengte te krijgen.Na 2i jaar waren in totaal ruim 800 000 m1be-kistingsdragers in gebruik. Zij worden hierreeds gebruikt o.m. door de Rijkswaterstaat, deGenie, enz. Het onderzoek, bij T.N.O. te Delft,van het Nederlandse product leverde zeer gun-stige resultaten op.3. De bekistingsschaafMet deze schaafmachine, waarvan het prototypeop de Jaarbeurs te zien zal zijn, blijft het bekis-tingshout onbeschadigd. De machine is instel-baar voor alle maten bekistingshout tot en meteen breedte van 20 cm en tot en met een diktevan 6,5 cm. De aandrijving van de schaafmachinegeschiedt door een electromotor met vertra-gingsmechanisme. Enige stellen getande stalenrollen breken en schrapen, aan alle 4 zijden vanhet hout, de achtergebleven betonresten af,waarna een stel borstels het hout schoonmaakt.De afmetingen van deze machine zijn globaal2x I x0,75 m. De capaciteit zal ongeveer 4 m3/hbedragen.M. Mechanisch verdichtenVibratoren worden vervaardigd met vastewangewichten en een centrifugaal kracht vanresp. 50 - 100 - 150 - 200 - 300, enz. tot I 000 kgen met verstelbare wangewichten van 150--l 000 kg en van I50--2000 kg. De laatste wordenook uitgevoerd met ingebouwde trommelrem,waardoor het mogelijk is, dat de vibrator binnen2/10 sec wordt afgeremd.Deze vibratoren kunnen ook worden uitgevoerdmet gerichte trillingen (foto 32). Er wordenverder zeer zware vibratoren met een centrifu-30gaal kracht van 3 000, 4 000 en 5 000 kg vervaar-digd, met verstelbaar wangewicht en automa-tisch werkende rem.De zgn. ,,Schwebeschwinger" met enige elas-tisch gekoppelde wangewichten en I 500 kgcentrifugaal kracht maakt, evenals alle hier ge-noemde vibratoren, 3 000 omw/min.Een andere vibrator van 500 kg centrifugaal-kracht heeft, voorzien van een omvormer, eenfrequentie van 6 000 omw/min (foto 33).Het nieuwste type is een vibrator met verander-lijk toerental en automatisch werkende rem;deze vibrator voldeed op de proefbank aan zeerhoge eisen.foto 33. vibrator met 6 000 omw/min in combinatie met een omvormerOp de jaarbeurs zal deze moderne serie van 22vibratoren, vooral in de betonwarenindustrie,belangstelling wekken, daar hiermede elk tril-probleem is op te lossen.VII. Steen- en tegel perse n5teenpersen zijn thans in hydraulische, volauto-matische uitvoering (foto 34) verkrijgbaar. InOctober I952 werden de proefnemingen van hetprototype in de Duitse industrie be?indigd. Opgrond van de verkregen ervaringen werd metseriebouw begonnen, De eerste pers, met o.i.opmerkelijke resultaten, werkt reeds in onsland. De verdichting geschiedt door middel vaneen electromagnetisch afgeremde vibrator vanI 000 kg centrifugaalkracht en een boven be las-ting van 200--400 kg. Voor stenen van hogesterkte kan desgewenst een hydraulische boven-druk worden gegeven.De aandrijving van de vul wagen, van de vorm-en stempelheffing en het uitstoten van de stenengeschiedt eveneens hydraulisch. De hefhoogtevan vorm en stempel en de uitstootsnelheid vande gevormde stenen zijn verstelbaar. De opper-vlakte van de vorm is 650x650 mm bij eensteenhoogte van 250 mm en in speciale uitvoe-ring tot 330 mm. Het aantal arbeidsgangen be-draagt 240--360 per uur; per arbeidsgang kun-nen bijv. 36 stenen in Waalformaat, 24 sintel-stenen 25x 12x5 cm, I8 stenen 25x 12x7 cmof 3 holle muurblokken2l x44x25 cm wordengemaakt.De capaciteit is dan circa:720 stenen 2I X 44x25 cm per uur6000 stenen 25xi2x 7 cm per uur8 000 stenen. 25 X I2x 5 cm per u ru1i 000 stenen Waalformaat per uurHet krachtverbruik van dezesteenpers bedraagt6 pk. Aan bedieningspersoneel is nodig I manplus I jongen voor het inleggen van de onderleg-planken. De afmetingen van de steenpers zijn:3,30 X 1,55 X 2,70 m. Deze pers ?s op de jaarbeursin werking te z?en.Een tegelpers (foto 35), die geheel afwijkt vanhetgeen tot nu toe ?s geboden, geeft een dagpro-ductie van I 500 tegels, dik 4,5 cm, keur I, met2 man bediening, met normale grondstoffen enca 300 kg cement per m3beton; veelal wordt dekeurkwaliteit overschreden. De verdichtingstijden de afremming van het drijfwerk worden elec-trisch geregeld door een instelbaar tijd relais eneen remhefmagneet. De aandrijving geschiedtmet een electromotor van I i pk. De lichte bouwt.o.v. de gebruikelijke slagpers ?s geheel verant-woord en heeft bovendien het voordeel, datook de fundering weinig geld gaat kosten.Btj I X vullen kunnen tegels van 30 X 30 cm, dik4---8 cm, worden vervaardigd. Het strijkvolvullen van de vormen in de solide uitgevoerdedraaitafel waarborgt een gelijkmatige dikte vandeze tegels.Cement 5 (1953) Nr 1--2foto 34.2 hydraulische vol-automatische steenpersfoto 36. vorktransporteurfoto 35. moderne tegelpers met remhefmagneeten verstelbaar tijdrelais