Ons land telt per vierkante kilometer meerdan vierhonderd milieubewuste burgers? ? ? duurzaamheidBETONENMILIEU;OVERMYTHENENSAGENMaatschappelijk kaderStel, u leeftin eenland waar bijna tien procentvan het oppervlak is bebouwd met huizen, be-drijven en infrastructurele voorzieningen. In de laatste dertigjaarbedroeg het ultbreldlngs-tempo jaarlijks gemiddeld bijna ??n procent van dat oppervlak. De winning van schaarsebouwgrondstoffen leidt in datland tot een aanzienlijk additioneel ruimtebeslag. Stel verderdat er meer dan vierhonderd hoogopgeleide, milieubewuste medeburgers per vierkante ki-lometer leven endat de overheid zich zeer ambitieus toont als hetgaatom milieudoelstellin-gen. Zou u verbaasd zijn dater in dat land bijna permanentdiscussie wordt gevoerd overthe-ma's als ruimtelijke inrichting, bouwmaterialen, milieu, energie en gezondheid? Nee,toch!In dit land - Nederland dus - verloopt de nationale discussie over milieuzaken over het alge-meen redelijk ordelijk; het is het geliefde speelterrein van het zogeheten maatschappelijkmiddenveld, een uniek begrip dat men in ieder woordenboek der buitenlandse taal tever-geefs zal zoeken. Dat de discussie geordend en gestructureerd verloopt, wil echter noggeenszins zeggen daterbij het maken van keuzes en hetformuleren van beleid navenant kri-tisch wordt gekeken naar de hardheid van aannames en conclusies, bijvoorbeeld met be-trekking tot Duurzaam Bouwen.De recente bewustwordingscampagne van de rijksoverheid met betrekking tot DuurzaamBouwen heeft onweerspreekbaargeleid tot een groter milieubewustzijn. Duurzaam Bouwenis allang geen modieus begrip meer. In hetkielzog van alle publiciteit hierover is echter eenlange literatuurlijst ontstaan, die voor een substantieel deel is doordesemd met duisteremisvattingen en vage vooroordelen over de milieubelasting van bepaalde bouwmaterialen,waaronderbeton. DeVereniging Nederlandse Cementindustrie (VNC) heeft daarom in 1995het initiatief genomen voor een rechtstreeks antwoord namens de betonwereld.Het boekje 'Beton en Milieu' geeft antwoordop de meest gestelde vragenir.P.A.Lanseris stafmedewerker bij de Vereniging Ne-derlandse Cementindustrie in 's-Hertogenbosch16Engagement en rendementGeconstateerd werd al dat een aantal milieuvoorkeurslijstjes voor bouwmaterialen dat van-daag de dag in Nederland circuleert niet uitblinkt door zakelijkheid en feitenkennis, waar-door het milieu-effect van de daarin voorgestelde maatregelen soms zelfs haaks op de zohartstochtelijk gepropageerde Duurzaamheid staat. Verbetering van de kennis van de ver-schillende doelgroepen over de verschillende milieu- en gezondheidsaspecten van bouw-materialen is dus het eerste devies voor de bouwtoelevering.Bij de benadering van verschillende doelgroepen maakt VNConderscheid tussen kenniso-verdrachten kennisverdieping. Een doelgroepmeteen goed ontwikkeldmilieu-engagement?n een nog te verbeteren feitenkennis over de milieu-aspecten van het materiaal beton zallaagdrempelige, concrete informatie tot zich willen nemen. Een drager bij uitstek hiervoor isde ge?llustreerde uitgave 'Beton en Milieu, antwoord op de meest gestelde vragen', Het boekis tijdens de afgelopen Betondag in Rotterdam door VNCge?ntroduceerd en is bedoeld vooreen breed publiek. Om kennisverdieping te realiseren werkt de cement- en betonindustriemomenteel vooral nauw samen met universiteiten, bedrijven en instituten die gespeciali-seerd zijn in het uitvoeren van milieukundige levenscyclusanalyses (LCA's). Begin 1997komt nieuwe LCA-software beschikbaar, die speciaal voor de 'betonkolom' is ontwikkeld. Deverdere kennisontwikkeling en -verspreiding zullen een bijdrage zijn aan een verbetering vanhet milieurendement van de diverse maatregelen die thans in het kader van Duurzaam Bou-wen worden voorgesteld.Fictie en feitenDe eerdergenoemde uitgave 'Beton en Milieu' behandelt meerdan zestig veel gestelde vra-gen over milieu-aspecten van de productie en het gebruik van beton. Hetboek is geschrevendoor WjE adviseurs in Gouda met medewerking van de branches. Op zichzelf is dit al eenunieke constructie! Het boek heeft een nuchtere schrijftrant en een encyclopedisch karak-teren gaat in op kwesties als de uitloging en radonexhalatie van beton, de milieu-aspectenvan hoogovencement, de energie-inhoud van beton en het gebruik van puingranulaten.CEMENT1996j12ZwitserlandPortugalOostenrijkZwedenLuxemburgSpanjeNoorwegenFrankrijkGriekenlandIerlandBelgi?DenemarkenDuitslandNederlandUKBij de keuze van de vragen hebben de opstellers zich tevens laten leiden door veel voorko-mende misverstanden en vooroordelen die in de markt over beton blijken te bestaan. Deconsumentbeseft bijvoorbeeld niet altijd dat het gebruikvan bepaalde 'reststoffen' juist bij-draagtaan kwaliteitsverb?teringvan producten; zo is Nederlands hoogovencement sulfaat-bestendiger dan een portlandcement. De toepassing van puingranulaten blijkt gunstig alshet gaat om de milieumaat 'grondstoffen', maarscoort op ?lle andere milieumaten (hinder,emissies, afval en energie) onverdeeld slecht ten opzichte van primaire materialen. Hetenergieverbruik bij de cementproductie mag dan - zoals vaak wordt gesteld - relatief hoogzijn, het verbruik wordt w?l doormeer dan de helft gedekt door calorische benutting van se-cundaire brandstoffen. Beton draagt, zoals bekend, voor een wezenlijk deelbij aan de totaleradonafgifte uit bouwmaterialen, maar de gemiddelde radonconcentratie in Nederlandsehuizen behoort -mede dankzij een relatief geringe radonafgifte uit de bodem - tot de aller-laagste terwereld! Beton loogt uit, net als alle andere steenachtige bouwstoffen, maar hoe-veel afnemers weten al dat thans door de bedrijfstak een certificatietraject wordt doorlopenom te garanderen dat het overgrote deel van de normale toepassingen moeiteloos voldoetaan de eisen van het Bouwstoffenbesluit? Hoeveel leken zouden zich realiseren dat betoneen belangrijk bouwmateriaalisin uitgerekend de civiele gezondheidstechniek?o 2 3 4 5 6 7Voor ingenieurs is beton een prachtig composietmateriaal met grote uitdagingen, een mate-riaal datgeheel kan worden gevormd naar geest enhand. In de ogen van vele milieukundigenligt dat wat anders. In dit verband dragen twee zorgelijke fenomenen bij aan een negatievebeeldvorming van beton. Ten eerste is er het gegeven dat een niet te verwaarlozen aantalge?ngageerde onderzoekers nog steeds bijna kritiekloos onbetrouwbare infomatie over-neemt die eerder door een select groepje gelijkgestemde milieu-onderzoekers over debouwtoelevering is verzameld. Dathangtsamen met hettweede feit, namelijk dathetaantalauthentieke milieu-informatiebronnen over de industrie voorlopig nog beperkt is. Het be-drijfsleven heeft immers in doorsnee maar weinig behoefte om toegang te verschaffen totvertrouwelijk geachte productie- en emisstegegevens. Maar de tijden veranderen. In dezecontext schreef de hoofdredactionele commentator van NRC Handelsblad op 15 oktobervan ditjaar zelfs over 'debekering van Shell'. Het huidige tijdsgewricht vraagt ??k van de ce-ment- en betonindustrie dat zij 'open' over publicitair gevoelige zaken -lees: milieuzakencommuniceert.Wie, zoals de betonindustrie, jaarlijks meer dan veertig miljoen ton grondstoffen voor zijnproductie nodigheeft, kan weinigverhullen en heeftnatuurlijkte rekenen metmaatschappe-lijke weerstanden. Maar zolang de politiek bepaalt dat er :in dit laagliggende landje nieuw-bouwen onderhoud gepleegd zullen worden, zal er bouwactiviteit zijn: steeds vaker ?nder,maar altijd ?p en gelukkig of helaas - onvermijdelijk ook rn?t Nederlandse bodem.SlotIn de bedrijfskolom beton worden momenteel talloze studies en projecten uitgevoerd diekunnen en zullen bijdragen aan een b?ter milieu: vloeistofdichte vloeren, demontabel bou-wen, tCA-studies, immobilisatie van afvalstoffen, ondergronds bouwen, emissie-arme stal-vloeren, vliegas in beton, etcetera.De communicatie daarover vanuit de bedrijfstak is nochtans zeer ingetogen en de relatiemetmilieuvraagstukken wordtvaaknietexplicietgelegd. Dat is beslistjammer, want detijd iszo langzamerhand ?cht rijp en de feiten voldoende overtuigend om de wereld op een zelfbe-wuste manier te (laten) vertellen dat het bouwmateriaal beton - juist in een tijd van Duur-zaam Bouwen - nog altijd een z??r verantwoorde keuze is.Gemiddelde jaarlijkse radondoses in milli-sievertsBouwactiviteiten zullen voorlopig nog onlos-makelijk bij onze samenleving behoren?CEMENT1996/12 17