? ? ? duurzaamheidNATIONAAL PAKKET DUURZAAMBOUWENGebruiken we beton alleen nog als andere oplossingen onmogelijk zijn?ir.J.G.A. van Hulst is unitmanager Materiaaltechniek& Bouwfysica bij DHV-AIB bv in Amersfoort.Hij is betrokken geweest bij de totstandkoming vanhet Nationaal Pakket, waarvan DHV-AIB als rapporteur is opgetreden. De Stichting Bouwresearch(SBR) te Rotterdam is opdrachtgever geweest; bij deze stichting kan het Pakket ook worden besteld.32HET pakket ofeen Pakket?Duurzaam Bouwen, het Nationaal Pakket Woningbouw: (eindelijk) geen voorkeurslijstenmeer, maar een natie-breed gedragen pakket vaste en variabele maatregelen om, vanuiteen ontwikkelings- en studietraject te komen tot een brede toepassing van duurzaam bouwen in de praktijk.Een groot aantal marktpartijen heeft de handen ineengeslagen en dit pakket van maatregelen latenopstellen. Dat dit mogelijk is gebeurdonder druk van per gemeente vari?rendewensenen eisen betreffende maatregelenom tot duurzaam bouwen tekomenendat deze variatieaan wenseneneisenaannemersen projectontwikkelaars tot wanhoop dreef, isbijzaak.Bij het opstellen van het Pakket waren verschillende invalshoeken mogelijk, bijvoorbeeldpakketten op basis van:a) aanbevelingen, eisen en wensen;b) een klasse-indeling per bouwdeel;c) een keuzelijst en een puntentelling.Gekozen is voor optie a), waarmee een grote vrijheid wordt gelaten aan ontwerpers ten aanzien van een invulling om tot duurzaam bouwen te komen.Overeenstemming dus op papier, maar wat is en wat wordt de situatie in de praktijk?Sancties door toetsende instanties en verplichtingen voor uitvoerende partijen zijn er niet.Geluiden zijn echter nu al hoorbaar, dat gemeenten niet altijd genoegen zullen nemen meteen pakket dat alleen basismaatregelen bevat. Ze zullen aanvullende eisen gaan stellen ofzelf(s) gewichten aan de (variabele) maatregelen gaan toekennen.Beton wordt in het Nationaal Pakket vooralsnog geen beperkingen opgelegd.Hoogovencement, voor circa 65% bestaand uit gegranuleerde hoogovenslak - een industrieel bijproduct of zo u wilt een afvalstof - wordt al decennia op grote schaal in Nederland toegepast. Hetzelfde geldt voor het gebruik van vliegas, zij het dat de toepassing van recenteredatum is.Hoogovencement en portlandvliegascement zijn beide, daar waar mogelijk, als vaste maatregel in het Pakket aangegeven. Ook het gebruik van beton- en menggranulaat, als parti?le(20%) vervanger van grind als groftoeslagmateriaal inbeton, wordt als vaste maatregel aangemerkt.Twee pluspunten ten aanzien van het gebruik van beton. In de desbetreffende specificatievan de maatregel wordt een aantal kritische kanttekeningen geplaatst bij het gebruik vangranulaatbeton: het energiegebruik, nodig voor de productie van granulaat is hoger dan datbij de grindproductie, in bepaalde gevallen is het nodig meer cement te gebruiken en in diegevallen waar geluidsisolatie een rol speelt is een grotere dikte van de constructie nodig.Met behulp van de LCA-methodiek worden ditjaar, in een omvangrijk onderzoekprogrammaonder leiding van het Betonplatform, de milieu-effecten van deverschillendemogelijkhedengekwantificeerd.De resultaten vandit onderzoek zullen bijeventuele wijzigingen inhet Pakket worden meegenomen.Het Pakket in ontwikkelingHet Pakket wordt regelmatig bijgesteld, bijvoorbeeld wanneer nieuwe informatie beschikbaar komt over de milieu-effecten van materialen en producten.Op dit moment wordt binnen de commissie die deze aanpassingen en uitbreidingen begeleidt, een discussie gevoerdof er een afweging opeen hoger aggregatieniveau moet komen,waarbij dan wel een uitspraak kan worden gedaan over materiaalgebruik.CEMENT1996/7/8Beton als casco moet wedijveren met houtskeletbouw en hybride constructies van beton enkalkzandsteen.Een element uit de discussie betreft de definitie van een casco: bestaat een casco uit muren, vloeren, binnenwanden voor de dwarsstabiliteit en daken of is het de gehele woning minus de afwerking. Kunnen uitspraken over materiaalkeuzes worden gedaan voor de afzonderlijke elementen van het casco, of dienen deze uitspraken te worden gedaan over alleenhet totale casco.Een ander element uit de discussie is of er een algemene uitspraak kan worden gedaan ofdat projectgebonden materiaalkeuzes moeten worden beschouwd. Dit laatste lijkt mij on- 'ontkoombaar: de bodemgesteldheid heeft, bijvoorbeeld, een directe invloed op het ontwerpen daarmee op materiaalkeuzes en de milieubelasting.Het geheel overziend ontstaat er in feite een discussie over de functionele eenheid, een belangrijk onderdeel bij het bepalen van de milieu-effecten met behulp van de LCA-methodiek.Een dergelijke discussiemag m.L alleen leiden tot het genereren van nog meer betrouwbareen verifieerbare informatie betreffende de milieubelasting van materialen, producten enlofelementen en niet tot het vaststellen van voorkeuren voor materialen.Producenten en aannemers kunnen hiermee hun voordeel doen door hun product te verbeteren en objectieve informatie, onder meer over de milieubelasting, te verschaffen.De discussie wordt extra gecompliceerd omdat, wil een onderling vergelijk mogelijk wordenen willen universele uitspraken kunnen worden gedaan, er sprakeis van beperking van architectonische vrijheden. Er moeten in zo'n situatie gestandaardiseerde ontwerpen worden gerealiseerd.Dergelijke 'eenhapsontwerpen' zullen al gauw leiden tot onvrede over het woonklimaat enuiteindelijk tot verpaupering van woonbuurten.Daarmee is het milieu zeker niet gediend: aantrekkelijke en gevarieerde gebouwen hebbeneen lange levensduur, een belangrijk instrument ter beperking van de milieubelasting.Beton en milieuHet Nationaal Pakket richt zich alleen op de woningbouw en binnen die sector tot nu toe opde nieuwbouw; aanvullingen betreffende onderhoud en renovatie zijn in de maak.De GWW-sector is echter buiten beschouwing gelaten, en in deze sector liggen de meestetoepassingsmogelijkheden en uitdagingen voor beton (een in leem of hout uitgevoerdeboortunnel acht ik onmogelijk).De duurzaamheid (durability) van beton staat voor deze toepassing niet ter discussie.Afwegingen tussen materialen worden echter niet alleen op basis van hun (werkelijke of veronderstelde) milieubelasting gemaakt. Aspecten als uitvoeringssnelheid, kosten, flexibiliteit, architectuur en trends spelen vaak een grotere rol. Alleen wanneer een materiaal/ontwerp een lagemilieubelasting weet te paren aan een economisch aantrekkelijke variant enverschijningsvorm, zal toepassing plaatshebben en zal er dus altijd een toepassingsgebiedblijven bestaan.In dat opzicht is en blijft er ruimte voor beton.Primair hergebruik van betonnen productenenelementen vergt een verdere aanpassingvanontwerp- en uitvoeringstechniekenenin het denkproces vanarchitecten om dezeproductenen elementen in hun ontwerp in te passen. Recycling van beton is zonder meer mogelijk; devoor- en nadelen zijn hierboven aangestipt.Een bijdrage tot een duurzame koersLaat er in ieder geval een bewustzijnontstaan bij het ontwerpenendetailleren wat de materiaalkeuzes betreft.Laat de afweging tussen ontwerpvarianten en materiaalkeuzes integraal zijn: niet alleen dekorte-termijneffecten (investering) maar ook lange-termijneffecten (beheer- en onderhouden sloop en hergebruik) moeten in het ontwerpproces worden meegenomen.En vooral laat er geen vooroordeel zijn ten aanzien van materiaalkeuzes en de daarmee samenhangende ontwerpen.De cementindustrie is zich van haar verantwoordelijkheden bewust en neemt deze ook, zodat 'Beton' en 'Milieu' geen afzonderlijke begrippen zijn maar er echt sprake is van 'Beton enMilieu'. ?CEMENT1996/7/8 33