BEHEER INFORMATICAMET DISK NAAR SYSTEMATISCHBEHEER EN ONDERHOUD VANKUNSTWERKENKunstwerken vormen essenti?le schakels in de infrastructuur. De duizendenviaducten, bruggen, sluizen en tunnels in ons land vertegenwoordigen een waardevan vele tientallen miljarden guldens. Het duurzaam functioneren van dezekunstwerken is van groot economisch belang. Systematisch beheer en onderhoud isnodig om prioriteiten te kunnen stellen en de beschikbare middelen zo effici?ntmogelijk te besteden. Bij Rijkswaterstaat is daartoe een geavanceerdinformatiesysteem opgezet met de naam DISK, waarmee administratieve,bedrijfseconomische en technische gegevens systematisch worden verwerkt.oor doelmatig beheer zijn syste-matische gegevens onmisbaar.Hoe groter het aantal en dewaarde van de te beheren goederen, deste sterker de noodzaak van systemati-sche gegevens wordt gevoeld; gegevensover de aard en toestand van het te behe-ren goed, over geconstateerde gebreken,over kosten gemoeid met het herstel etc.Het beheer van circa vierduizend kunst-werkcomplexen in Nederland is ver-deeld over verschillende instanties, res-sorterend onder Rijkswaterstaat. Dehoofddirectie van Rijkswaterstaat be-sloot daarom een informatiesysteem teontwikkelen ter ondersteuning van hetbeheer en onderhoud, waarmee de in-spectie en registratie van inspectieresul-taten op eenduidige en uniforme wijzekan worden uitgevoerd. Het systeemzou door terugkoppeling van de erva-ringen uit het onderhoud weer een on-dersteuning zijn voor het ontwerp vannieuwe kunstwerken. Bovendien zou-den de systematische gegevens een on-dersteuning zijn voor het management,namelijk voor het budgetteren van hetonderhoud over een.termijn van 5 jaar.Voor het ordenen van zo'n omvangrijkeinformatiestroom zou het gebruik vande computer onmisbaar zijn. Het pro-ject is gedoopt DISK, Data InformatieSysteem Kunstwerken.Het project wordt geleid vanuit de Di-rectie Bruggen, in samenwerking metde directie Sluizen en Stuwen, de dienstInformatieverwerking en met vertegen-woordigers van de regionale directiesvan Rijkswaterstaat.OpzetHet wel of niet slagen van een dergelijkproject hangt af van de wijze waarop debenodigde informatie wordt geordend.In de eerste plaats moet het systeem allerelevante informatie bevatten voor eenadequaat beheer. Daarbij stuit men di-rect op de vraag welke informatie rele-vant is. Dit is niet eenvoudig te beant-woorden, omdat moet worden inge-speeld op mogelijk in de toekomst testellen vragen aan het systeem. Door eenzo breed mogelijke groep toekomstigegebruikers bij het project te betrekkenen toepassing van een informatie-analy-semethode (ISAC), is getracht hieraantegemoet te komen.ISAC staat voor Information SystemsWork and Analysis of Changes en is ont-wikkeld door de universiteit van Stock-holm. In de werkwijze volgens ISAC on-derscheidt men:- veranderingsanalyse (zoek de juisteoplossingsrichting);- activiteitenstudie (zoek" profijtelijkeinformatie-deelsystemen);- informatieanalyse (specificeer de in-formatie-deelsystemen).Na deze analyses volgt:- het datasysteem-ontwerp (technischontwerp, onafhankelijk van appara-tuur) en- de middelenaanpassing (apparatuur-keuze en aanpassing van het ontwerp).Deze werkwijze is van grote waarde ge-weest. In de veranderingsanalyse is eeninventarisatie gemaakt van de proble-men, wensen en behoeften, wat heeftgeleid tot het opnieuw formuleren vande doelstellingen van het DISK-sys-teem, namelijk:- planning van de inspectie van kunst-werken;- planning en budgettering van onder-houd voor een periode van 5 jaar;- bijdrage aan voorspelling van de func-tionele en economische levensduurvan kunstwerken;- toegankelijk, compleet en actueel ge-archiveerde gegevens;- terugkoppeling van ervaringen tenbehoeve van het ontwerp.Op basis van de opnieuw geformuleerdedoelstellingen konden de veranderings-behoeften worden ge?nventariseerd; ditbehelst diverse aspecten van archiveren,inspecteren, onderhouden en gebruikvan kunstwerken. Vervolgens zijn in eenactiviteitenstudie de bedrijfsactiviteitengeanalyseerd waarna per deelgebied in-formatie-analyses zijn uitgevoerd. Ditalles resulteerde in een zogenaamd in-formatiestructuur-model, waarin de44 Cement 1988 nr. 3VTabel1Beknopt overzicht van de mogelijkhe-den van DISKrelaties tossen de verschillende infor-matiesoorten zijn vastgelegd.Het data-systeem wordt opgebouwd uitvaste en variabele gegevens.Vaste gegevensDe vaste gegevens bestaan uit de volgen-de groepen:- Identificerende gegevensHiertoe behoren de TOPcode (een be-staand systeem, gerelateerd aan denummering van de topografische kaar-ten van de Meetkundige Dienst teDelft, bestaande uit een kaartnummeren een volgnummer) en de benamingen eigennaam.- LocatiebepalingenDit betreft het rijksweg- of vaarweg-nummer en de hectometering van hetkunstwerk, de X- en Y- alsmede deUTM-co?rdinaten en de namen vangemeente en provincie.- Administratieve gegevensNamen van de beherende, ontwerpen-de, inspecterende en onderhouds-plichtige instanties, dossiernummerinhoudvoortgangsoverzicht nog te verrichten inspecties per beherende instantie, metbijbehorende inspecterende instantiesplanoverzicht nog te verrichten inspecties per beherende instantie in eenbepaalde periodeuitgebreid paspoort vaste gegevens per kunstwerkschaderapport geconstateerde schade aan constructie-onderdelen perkunstwerkdeeltoestandkarakteristiek gecomprimeerd overzicht van de toestand van eenkunstwerkdeelhistorisch overzicht gebeurtenissen van een kunstwerkdeel in de loop der tij d ende invloeden daarvanurgentie onderhoud gehjk-gewaardeerde schades die voor een bepaalde datumhersteld moeten zijnbouwstenen gelijksoortige schades die men in ??n handeling denkt tegaan. herstellen per kunstwerkdeel. Deze bouwstenenworden eveneens gesorteerd per kunstwerkcomplex en/ofper onderhoudsplichtigefasering bouwstenen kosten van de bouwstenen, verdeeld over een bepaaldeperiodeonderhoudsprojecten bij elkaar behorende bouwstenen per onderhoudsplichtigefasering onderhoudsprojecten kosten van onderhoudsprojecten, verdeeld over eenbepaalde periode, per onderhoudsplichtigeuitgesteld onderhoud niet-uitgevoerde onderhoudsprojectenroute voor bijzonder transport kunstwerken die gepasseerd worden door een bijzondertransport (zwaar en/of groot). In geval van een zwaartransport wordt het toelaatbaar transportgewicht berekendwillekeurige overzichten ten behoeve van algemene vragen die worden gesteld doorhet managementnaamBEHEER INFORMATICAvan het kunstwerk in het archief en dejaartallen van stichting, wijziging ensloop.- Technische gegevensDeze zijn afhankelijk van het soortkunstwerk (brug, sluis, tunnel e.d.),maar in het algemeen worden alleen debelangrijkste afmetingen opgenomen.Daarbij komen een aantal constructie-onderdelen die van belang zijn voor deontwerpers en het beheer.- Passage en draagvermogenAantal en ligging van de overspannin-gen, doorrij-hoogte en -breedte, ont-werpklasse en enkele factoren voor hetbeoordelen van bijzondere transpor-ten.Veranderlijke gegevensDe veranderlijke gegevens hebben be-trekking op de resultaten van inspecties,de evaluatie daarvan en de nodige on-derhoudswerkzaamheden, zoals denaam van het constructie-onderdeelwaaraan schade is waargenomen en deprecieze plaats ervan, de aard en de oor-zaak van de schade, een waardering voorde toestand van het kunstwerk rekeninghoudend met de schade, adviezen vooruit te voeren onderhoudswerkzaamhe-den plus kostenraming en financi?le ge-gevens van uitgevoerd onderhoud.Uniformiteit van de inspectieUniformiteit van de inspectie is van we-zenlijk belang om met DISK praktischbruikbare resultaten te verkrijgen. In-spectieresultaten en de interpretatiedaarvan zijn immers maar al te vaak af-hankelijk van individuele kennis en er-varing. Voor DISK is daarom een uni-forme inspectie-methode ontwikkeld.PlaatsbepalingVan elk kunstwerk zijn ??n of meer(eenvoudige) tekeningen in het systeemopgeslagen, waarmee de plaats van ge-constateerde schade eenduidig kanworden vastgelegd. Op de tekeningkomt een lijst voor van alle te inspecte-ren constructie-onderdelen. Elk con-structie-onderdeel is genummerd. Deoppervlakken zijn door middel van eenraster in vakken verdeeld en ook elk vakheeft een nummer.ToestandbeoordelingDe technische toestand van de construc-tie-onderdelen die van wezenlijk belangzijn voor de veiligheid en het functione-ren van het kunstwerk, worden door eencijferwaardering gekarakteriseerd.Hierbij moeten de volgende factorenworden betrokken:- vermindering van de kwaliteit;- afwijking van de ontwerpeisen ennormen;Cement 1988 nr. 347BEHEER INFORMATICA- aantasting van de oorspronkelijkerandvoorwaarden.De cijferwaardering geeft aan hoelangna inspectie de veiligheid en het func-tioneren nog gewaarborgd is:0 -- niet in het geding;1 -- ondanks schade niet in het geding;2 -- binnen 5 jaar niet in het geding;3 -- binnen 2 jaar niet in het geding;4 -- binnen 1 jaar niet in het geding;5 -- binnen 1/2 jaar niet in het geding;6 -- onmiddellijk in het geding.De afname van de veiligheid in de loopvan de tijd is niet exact aan te geven,waardoor de cijferwaardering onver-mijdelijk onderhevig is aan enige sub-jectiviteit. In twijfelgevallen zal men inieder geval aan de veilige kant blijven.Constructie-onderdelen, schadetypen en-oorzakenStandaardisatie van constructie-onder-delen, schadetypen en schadeoorzakenis nodig om in het DISK-systeem de ge-registreerde gegevens te kunnen selec-teren en koppelen. Elk type constructie-onderdeel heeft een eenduidig num-mer, een zgn. nationaal nummer; hetnummer geeft dus direct aan dat hetgaat om bijvoorbeeld een oplegbalk, ta-ludbekleding of leuning. Dit nummerwordt aangevuld met een wederom ge-standaardiseerde aanduiding van con-structievorm, materiaal en fabrikaat,waarmee bijvoorbeeld vastligt dat hetgaat om rechthoekige, rubber opleg-blokken van Vredestein.Zo zijn ook de verschillende vormen enoorzaken van schade gestandaardiseerd.DISK in de praktijkDe centrale computer van het DISK-systeem staat bij de Directie Bruggen inVoorburg, en wordt thans gevoed metde data van alle ge?nventariseerdekunstwerken. Elke regionale directiewordt daarop aangesloten met een in-telligente terminal en kan dus beschik-ken over de totale opgeslagen informa-tie.48 Cement 1988 nr. 3Planning van inspectieHet DISK-systeem kan complete over-zichten produceren van alle te inspecte-ren kunstwerken in een bepaalde perio-de, gesplitst naar rayon, dienstkring ofdirectie en naar discipline (beton, staalvast, staal beweegbaar, elektrische in-stallaties en mechanische installaties).Van elk te inspecteren kunstwerk kun-nen de gegevens worden verstrekt eneen hj st van de voor inspectie benodigdedocumenten en het nodige materieel.Behalve planning is ook bewaking vande voortgang van de inspecties mogehjk.InspectieInspecties worden uitgevoerd volgensde instructies en de checklist. Resultatenvan de inspectie inclusief voorlopigeaanbevelingen voor onderhoud wordengeregistreerd en in het systeem inge-voerd. Het DISK-systeem levert deschade-gegevens aan een evaluatiecom-missie, die de aanbevolen maatregelenbeoordeelt en vaststelt en zonodig toteen extra inspectie kan besluiten. Daar-na worden de gegevens definitief en zijnze binnen het systeem beschikbaar.OnderhoudOp basis van de inspectieresultatenkunnen kostenramingen voor onder-houd worden gemaakt, waarbij met be-hulp van de toestandkarakteristieken(cijferbeoordeling) het stellen van tech-nische prioriteiten mogelijk is. De def-initieve prioriteiten worden vastgelegdin overleg met de beheerder, waarbij opgrond van diverse beheer-overwegin-gen wijzigingen kunnen worden door-gevoerd.Het systeem verschaft dan een planningvan de onderhoudswerken en bewaaktde voortgang. De planning geeft directinzicht in de benodigde financi?n vooreen termijn van 5 j aar. Na uitvoering vande onderhoudswerken worden dewerkehjk gemaakte kosten geregi-streerd.OntwerpDe gegevens over de werkelijke onder-houdskosten zullen de hoeksteen vor-men voor een economische evaluatievan constructie-typen. De gegevens zijnnamelijk snel en eenvoudig toeganke-lijk in het DISK-systeem en kunnenworden gerelateerd aan constructieveuitgangspunten, zoals bouwsysteem enconfiguratie van het kunstwerk. Dit le-vert een uiterst waardevolle ondersteu-ning voor het ontwerp van nieuwekunstwerken.Voorts is het mogelijk alle schades aaneen constructie-onderdeel van een be-paald fabrikaat of type op te vragen, opgrond waarvan verbeteringen in hetontwerp of de keuze van het type kun-nen worden bestudeerd.Bijzondere transportenVoor bijzondere transporten, met ge-wichten boven de 100 ton, moet toe-stemming worden gevraagd bij de be-treffende directie van RWS. Op de ont-werpafdeling wordt dan van elk kunst-werk in de gewenste route het draagver-mogen gecontroleerd. Soms duurt dezeprocedure te lang voor het transportbe-drijf en wordt zonder toestemming ge-reden, wat meer dan eens tot schadeheeft geleid. Met DISK kan de procedu-re aanzienlijk worden bekort, doordatsnel beschikbaar zijn:- een overzicht van alle kunstwerken ineen bepaalde route;- het profiel van vrije ruimte op en on-der het kunstwerk;- de toelaatbare belasting voor een be-paalde configuratie van wiellasten.Dit zal voor de meeste gevallen vol-doende zijn om de gevraagde toe-stemming al of niet te verlenen.Stand van zaken bij de invoeringvan DISKDe inventarisatie van alle kunstwerkendie bij Rijkswaterstaat in beheer zijn, isvoltooid; de vaste gegevens van dezekunstwerken zijn in het DISK-systeemingevoerd. Daardoor is het thans moge-lijk voor elk van deze kunstwerken hetzogenaamde paspoort te produceren.Alvorens met de inspectie volgens DISKkan worden begonnen, moeten sche-matische inspectietekeningen beschik-baar zijn. Het maken van deze tekenin-gen is volop in uitvoering.De 4000 kunstwerkcomplexen bestaanuit circa 6000 kunstwerkdelen; eenkunstwerkdeel is dat gedeelte van eenkunstwerkcomplex dat door ??n instan-tie is ontworpen en/of wordt ge?nspec-teerd. Inmiddels zijn voor circa 1100kunstwerkdelen inspectietekeningengemaakt; 600 van deze kunstwerkdelenzijn volgens de DISK-procedure ge?n-specteerd en de resultaten daarvan zijnin het systeem ingevoerd. Voor de in-voering van DISK in al z'n facetten is eenperiode van 5 jaar gepland.De gebruikers van DISK kunnen vanafhun eigen werkplek door middel vaneen personal computer gegevens invoe-ren in het systeem. Voor de koppelingtussen de personal computers en de cen-trale computer in Voorburg is een Da-tel-verbinding gekozen; deze zal in deloop van dit j aar worden gerealiseerd. Inafwachting daarvan zijn voorlopig voordiverse lokaties in het land acht tele-foonlijnen in gebruik genomen.Belangrijk discussiepunt is nog de vast-stelling van de frequentie van inspecties.Vaststelling van de frequentie van in-spectie heeft financi?le consequenties,namelijk het aantal inspecteurs zal daar-op moeten worden afgestemd. Dat meerinspecteurs zullen moeten worden op-geleid staat in ieder geval vast. De voor-gestelde frequentie van inspectie van 2jaar zou een aanzienlijke uitbreidingvan het aantal inspecteurs betekenen,met dito financi?le middelen. Hierbijkan een afweging gemaakt worden tus-sen inspectie-kosten en onderhouds-kosten. Ergens moet een optimum lig-gen tussen inspectie en onderhoud; va-ker inspecteren zal betekenen dat aan-komende schade sneller wordt onder-kend, zodat met minder kostbare maat-regelen herstel kan plaatsvinden. Ditvraagstuk is nog onderwerp van studie.BesluitMet DISK heeft Rijkswaterstaat eenuniek instrument in handen om te ko-men tot een systematischer beheer enonderhoud van kunstwerken. Daarbijverschaft het een voortdurende stroomvan gegevens die ondersteunend zijnvoor het ontwerp van nieuwe werken.Een van de meest opvallende aspecten ishet feit dat DISK bruikbaar is voor me-dewerkers van hoog tot laag in de orga-nisatie; zowel uitvoerend personeel alsstafpersoneel, ontwerpers en de hoofd-directie weten zich gesteund door de ge-gevens die DISK verschaft.Systematisch beheer betekent dat de be-perkte financi?le middelen voor onder-houd meer effici?nt kunnen wordenbesteed en dat de beslissingen daarom-trent deugdelijk kunnen worden on-derbouwd.J.H. K?hne(met medewerking van ir. M. El-Marasy,Rijkswaterstaat directie Bruggen)Cement 1988 nr. 3 49