? ? ? maatvoeringdr.ir.P.A.J. van Hoof, TU Eindhoven, faculteit der Bouwkunde, vakgroep BPU, sectie Uit-voeringstechniek, adviseur op het gebied van maatbeheersingWat ismaatbeheersing? Indebouwpraktijkblijktdezevraagde meestuiteenlopendeom-schrijvingen op te leveren. Deeen denktdathetfeitelijksynoniem ismet maatvoeren, eenander beschouwt het meerals een eigentijdse aanduidingvoormaatcontrole, of hetblijktte staan voorzo nauwkeurigmogelijkproduceren. Nagenoegiedereen vindt het een exclu-sieve aangelegenheid voor aannemers en leveranciers. Doel van dit artikel is het biedenvan een meergenuanceerde en -in de ogen van de auteur - re?lere omschrijving en tevenseen inleidende beschrijving van het begrip maatbeheersing.Maatbeheersingkan worden omschreven als: kwaliteitsbeheersing met betrekking tothet aspect maat, beheersing van de maatkwaliteit dus. Tezamen met materiaalkwaliteiten de beheersing d??rvan, is maatbeheersingdirect bepalend voor het al dan nietbehoor-lijk presteren/functioneren van gebouwen. Daarbij draait het uiteraard niet alleen om de'maat' sec, maar ook - en vooral - om de afwijking op de maat: de maatafwijking.MAATBEHEERSING INDE BOUWDe nauwkeurigheid van aansluitingen hangtmede af van de nauwkeurigheid waarmeewordt uitgezetCEMENT1997/1Oorzaken van maatafwijkingenHet verschijnsel 'maatafwijking' kan op tweemanieren worden benaderd: vanuit de oor-zaken en vanuit de gevolgen.Als belangrijkste oorzaak van maatafwijkin-gen kunnen we het mensel?khandelen zien;geen enkel resultaat dat een direct gevolg isvan menselijk handelen, is vrij van maataf-wijkingen. Het onvermogen om iets perfectte maken is nu eenmaal een onweerlegbaargegeven dat nogslechts dooreen enkele op-zichter of architect - die 'tolerantie nul' pre-dikt - wordt bestreden. Dit betekent dus dat,bij het uitzetten, bij het monteren en bij hetbewerken, respectievelijk geen enkele uit-zetmaat, stelmaat of productmaat perfectis. Nooit. Een afwijking met deze herkomstmanifesteert zich, ?f direct bij de handeling,?f indirect via het gebruikte meetgerei of an-der materieel zoals bekistingen; ook dezeonderdelen zijn immers in een eerder sta-dium door mensenhanden gemaakt.Als een tweede oorzaak van maatafwijkin-gen kunnen de wisselende fysische omstan-digheden (temperatuur, relatieve vochtig-heid,belasting) worden gezien waaraan eenbouwproduct, bouwconstructie, maar ookhet gebruikte materieel wordt blootgesteldc.q. onderworpen,Tot slot kan ook de in de tijd optredende va-riatie in materiaaleigenschappen van detoegepaste materialen een bijdrage leverenaan de grootte van maatafwijkingen. Ergo,maatafwijkingen zijn onvermijdelijk en niethet optreden, doch slechts de grootte ervanis te be?nvloeden door het wijzigen van on-dermeer: werkmethoden, gereedschappen,zorg, materialen, belastingen of door eenandere constructiezwaarte te kiezen.Gevolgen van maatafwijkingenDe gevolgen van maatafwijkingen, beter ge-zegd, van te grote maatafwijkingen - zondernu al meteen aan te geven waar de grens ligt- kunnen we het beste beschrijven naar ge-lang hette maken heeftmet de twee belang-rijkste te onderscheiden belangengroepen:de opdrachtgevers/gebruikers en de produ-centen.Voorde opdrachtgevers en gebruikers C.q.bewoners leiden te grote maatafwijkingenvooral tot functieverlies van het gebouw inesthetisch, constructief en bouwfysisch op"zicht. Ook wordt het overige ruimtegebruikerdoor aangetast. Enkele voorbeelden hier-van zijn: aansluitingen zijn lelijk, constructieszijn onveilig, het tocht, er zijn geluidslekken,deuren klemmen, plassen water op het dakof op de vloer dankzij verkeerd afschot.Voor de gezamenlijke producenten - aanne-mers en leveranciers - liggen de gevolgenvan te grote maatafwijkingen vooral op hetfi-nanci?le vlak. Denk aan de kosten die ge-paard gaan met: afkeuren, gevolgd door ver-vanging of reparatie en stagnatie van hetwerk. Maar ook komt het de naam en faamvan een bedrijf niet ten goede als het onge-breideld voortbrengen van te grote maataf-wijkingen tot de normale bedrijfscultuurblijkt te behoren. Het behalen van het in debedrijfstak alom felbegeerde ISO-kwaliteits-certificaat ligt onder die omstandighedenniet direct voor de hand, en daarmee ver-band houdend, evenmin het binnenhalenvan opdrachtenvoor prestigieuze projecten.~15_. ~_-~-'.'-,----~~~-----'.-....:..m'_"a::.:;a:,::.tv:..::oc.=e.:..;;rin'"'"'g2..._~~Naast de twee reeds genoemde belangen-groepen is er nog een 'partij' aan te voerendie op enigerlei wijze indringend geconfron-teerd wordt met te grote maatafwijkingen:de direct bij een project betrokken personenzoals opzichters, uitvoerders, architecten,constructeurs, projectleiders, vaklieden,werkvoorbereiders enz. Op talloze bouwwer-ken ontstaat er rondom het fenomeen 'tegrote maatafwijkingen' tussen de genoem-de personen meningsverschillen, onenig-heid,knallende ruzie en zelfs voor altijd com-pleet verstoorde verhoudingen. En dit allesis hetgevolgvan discussies metals inzet'on-redelijke en onzinnige nauwkeurigheidsei-sen' enerzijds en 'gebrek aan goed vakman-schap, gepruts' anderzijds. Onnodig te stel-len dat er onder die omstandigheden nau-welijks sprake kan zijn van gezonde (psychi-sche) arbeidsomstandigheden, toch stilaaneen elementaire arbeidsvoorwaarde.Verantwoordelijke partijenNu er inzicht bestaat in de oorzaken vanmaatafwijkingen en in de gevolgen van tegrote maatafwijkingen, groeit ongetwijfeldde belangstellingvoor de oorzaken van de tegrote maatafwijkingen. Want, gewild of onge-wild zal lezingvan het bovenstaande een ge-dachte over de schuldvraag hebben oproe-pen. Aannemers en leveranciers vormenvoor de hand liggende kandidaten; zij im-mers zorgen in de uitvoeringsfase daadwer-kelijk voor alle passingsproblemen en aan-verwante ellende.Maar is het niet te narefgedachtom hen deexclusieve verantwoordelijkheid voor demisstanden toe te dichten? Alleen al deextra inspanningen en dus kosten die dezepartijen moeten maken orn ongewenste si-tuaties weer te herstellen, maken het on-aannemelijk dat zij dit alles geheel vrijwilligen met opzet teweegbrengen. Het ligt voorde hand de schuld van een falende maatbe"heersing bij meer partijen te zoeken. En dushet uiteindelijk (kunnen) leveren van eenpassende maatnauwkeurigheid te zien alseen collectieve verantwoordelijkheid voor al-le bij de realisering van een bouwwerk be-trokkenen partners.Afgestemd op de taken die in dit opzicht zijnte onderscheiden, zijn dat: de ontwerpersvan het bouwwerk (architectonische, con-structieve, installatie-technische), de ont-werpers van het uitvoeringsproces (werk-voorbereiding) en tot slot -inderdaad - de di-rect uitvoerenden.Bij hetvervullen van detaken staatals hetul-16tierne doel van maatbeheersing voor ogen:het minimaliseren van de negatievegevolgen van maatafwijkingen ten aanzienvan hetfunctioneren van het gebouwentenaanzien van de kosten.Van maatbeheersingkan dus passprake zijnindien op een evenwichtige wijze wordt om-gegaan met de volgende drie stellingen:1. maatafwijkingen zijn onvermijdelijk;2. naarmate de maatnauwkeurigheid hogermoetzijn, stijgen de kosten onevenredig;3. voor elke aansluiting of situatie in eenbouwwerk geldt, dat maatafwijkingen hetbehoorlijk functioneren aantasten. Hetwordt echter pas storend, zodra er quagrootte, een zekere grens wordt over-schreden.Taak voor de ontwerpers van bouwwerkenDe eerste partij die een taak krijgt te vervuI-len zijn de gezamenlijke ontwerpers van eenbouwwerk. Van hen mag worden verlangddat zij aangeven hoe groot maten c.q. maat-afwijkingen nog net mogen zijn. Dat dit ver-langen op zich legitiem is, wordt door nie-mand betwist. Degene die iets moet ver-vaardigen,heeft immers recht op een volle-dige maatspecificatie, dus inclusief maatto-leranties.Op basis waarv?n de tolerantiewaardenmoeten worden vastgesteld, is evenwel nietondubbelzinnig. Er zijn twee principieel ver-schillende mogelijkheden: uitgaan van depraktisch gezien maximaal haalbare nauw-keurigheid of afleiden van het behoorlijkfunctioneren van het betrokken bouwwerkgedurende de gebruiksfase. Met anderewoorden: het gaattussen'zo nauwkeurig alsmogelijk is' of'zo nauwkeurig als noodzake-lijk is'. Hier wordt primair gekozen voor delaatste mogelijkheid.Vervolgens luidt de vraag: voorwelke maten,situaties, kortom: 'verzamelingen punten',moeten de maximaal toelaatbare maataf-wijkingen worden afgeleid van hetfunctione-ren? Het is welhaast onmogelijk om van allematen die in een bouwwerk te onderschei-den zijn,even gedegen en gewetensvol na tegaan waarde grenzen liggen van het 'nog netwel' en 'net niet meer' kunnen verdragen vaneen maatafwijking met een zekere grootte.Dat hoeft ook niet; voor slechts een beperktaantal maten is een project-specifieke be-naderingrelevant. In de overige gevallen kanworden volstaan met het voorschrijven vande maximaal toelaatbare maatafwijkingenzoals die blijken uit de normen, richtlijnen envoorschriften (onder meer NNI, VBU en Sta-bul. Daarmee is dan impliciet een accepta-bel functioneren van het bouwwerk gewaar-borgd, althans, dat is de veronderstelling.Deelresultaten en eindresultatenEen eerste selectiecriterium voor een pro"ject-specifieke benadering is de status vaneen maat: vormt deze in het uiteindelijkebouwwerk een 'deelresultaat' of een 'eindre-sultaat'? Feitelijk zijn alleen eindresultatenvan belang: maten en situaties waarbij eendirecte relatie bestaat tussen maatafwijkin-gen en het behoorlijk functioneren. Voor-beelden hiervan zijn voegen (voegbreedte,voegbreedteverloop, vlak- en randwisselin-gen) tussen betonnen gevelelementen dieeen esthetische, constructieve of bouwfysi-sche functie moeten vervullen. Daar, endaaralleen, vormen maatafwijkingen een di-recte bedreiging.Dit staat in tegenstelling tot de 'deelresulta-ten' zoals de lengte ofscheluwte van de ge"noemde gevelelementen, die voor het func-tioneren van het betrokken bouwwerkslechts betekenis krijgen in combinatie metde bijbehorende uitzet- en stelmaten. Op hetconstructieve vlakgeldt analooghieraan dathet minder effectief is om de nauwkeurig-heid van de vloerrand en de lengte van deoplegneus van het gevelelement te specifi-ceren - hier de 'deelresultaten' - dan om inplaats hiervan een maattolerantie te ver-strekken voor de opleglengte. De verzame-ling 'eindresultaten' is echter te uitgebreidom volledig in aanmerking te komen vooreen project-specifieke vertaling van functio-neren naar maximaal toelaatbare maataf"wijkingen.Kritieke aansluitingen en situatiesEen verdere inperking aan de verzamelingproject-gespecificeerde maattolerantieswordt aangebracht door een tweede selec-tiecriterium, dat wordt gevormd door de 'ge-voeligheid' van een aansluiting of situatievoor maatafwijkingen. Als maat voor die ge-voeligheid kan gelden, het verschil tusseneen eerste inschatting van de verlangdenauwkeurigheid en een eerste inschattingvan de in werkelijkheid optredende nauw"keurigheid. Basis van deze toets vormt devoor de hand liggende wijze van uitvoerenvan het bouwwerk.Hoe kleiner het verschil, des te maatafwij-king-gevoeligerof 'kritieker' is de beschouw-de situatie of aansluiting. Aansluitingen ensituaties met relatief kleine maximaal toe"laatbare maatafwijkingen - zeg: plus of minCEMENT1997/1enkele millimeters - behoren sowieso tot deselectie. In de woning- en utiliteitsbouw vor-men de aansluitingen tussen gevelonderde-len onderling en tussen gevelonderdelen enachterliggende draagconstructie al een aar-dige verzameling potenti?le 'kritieke' aan-sluitingen. Voorbeelden zijn opnieuwdevoe"gen tussen betonnen gevelelementen maarook de aansluitingen die ontstaan tussenbetonnen binnenspouwbladen met raamo"peningen ende daarin passende metalenkozijnen die tevens een integraal onderdeeluitmaken van een vliesgevel.In een aantal gevallen is hetpredikaatkritiekfeitelijk een eufemisme, zoals voor de pas-sing van in een betonnen balk of poer inge--storte daadeinden, ende gaten in de voet-plaatvan een zware stalen kolom. AI bij voor-baat staat voor een aantal kolommen vastdat er slechts een acceptabele situatie zalontstaan indien de voetplaat wordt aange-past overeenkomstig de afwijkingen in depositie van de desbetreffende draadeinden.Voor de aansluitingen en situaties die niet'kritiek' worden beschouwd - helaas is eenscheidslijn moeilijk te trekken - kan wordenvolstaan met het voorschrijven van de maxi-maal toelaatbare maatafwijkingen zoals dieonder meer in de NNI-normen beschikbaarzijn. Eventueel kunnen de waarden project-specifiek worden gemaakt door het van toe-passing verklaren van een bepaalde reduc-tiefactorwaarmee de maximaal toelaatbaremaatafwijkingen worden ingeperkt, voor zo-ver dat kennelijk noodzakelijk is.Toetsen project-specifieke tolerantiesVan elke project-specifieke opgave van eenmaximaal toelaatbare maatafwijking dienteerst te worden geverifieerd of de verlangdemaatnauwkeurigheid technisch mogelijk is.De praktijk heeft weliswaar aangetoond datbijvoorbeeld geprefabriceerde betonnenelementen zelfs tot op onderdelen van eenmillimeter kunnen worden vervaardigd, voorin hetwerk gestortebetonnen bouwdelen envoor het uitzet- en stelproces geldt dat aller-minst.Voorts moet worden nagegaan of de finan-ci?le gevolgen van een eis tegenover de op-drachtgever wel verantwoord is. Metanderewoorden: rechtvaardigt de gebruikswaarde-stijging van een bovennormale nauwkeurig"heidseis -watin dit opzicht 'normaal' is, blijktmin of meer uit de algemene normen envoorschriften - de veroorzaakte meerkos-ten? Voor elk (eind-)resultaat geldt immersdat naarmate de maatnauwkeurigheid gro-CEMENT1997/1In verband met de hoge nauwkeurigheid dievereist is bij aangestorte lateien in combina-tie met een gebogen gevel, is een zorgvuldi-ge maatbeheersing vereistter moet zijn, de kosten ervan onevenredigstijgen.Totslot dientte worden onderzochtofervoorde ontworpen aansluitingen en situatiesgeen alternatieven ofvarianten bestaan diefunctioneel gelijkwaardig zijn, maar waarbijhettotaal aan negatievegevolgen van maat-afwijkingen gunstiger is.Tegen het eind van het ontwerptraject vaneen bouwwerk komt dus beschikbaar: hetontwerp van een gebouw met volledigemaatspecificaties, ofwel de ontwerpmatenop een verantwoorde manier gecomple-teerd met maattoleranties, waarmee quamaatnauwkeurigheid het behoorlijk functio-neren allerwegen gewaarborgd is. De even-tueel ermee gepaard gaande meerkostenworden onderkend door de opdrachtgever.Mede in het licht van de reeds aangehaalderelatie tussen maatnauwkeurigheid en kos-ten, is het ook niet meer dan redelijk enrechtvaardig dat de genoemde opgave vande maximaal toelaatbare maatafwijkingenwordt verstrekt voordat er een prijsvorming/aanbesteding plaatsheeft.Taak voor de ontwerpers van het uitvoe-ringsprocesIn het kader van een geslaagde maatbe"heersing is het de primaire taak voor de ont-werpers van het uitvoeringsproces een plante ontwikkelen waarmee een gebouw wordtopgeleverd dat qua maatnauwkeurigheidvoldoet aan de opgelegde eisen. Dat wil zeg-gen, indachtig de contractuele verplichtin-gen, zo nauwkeurig als noodzakelijk en, omverspilling te voorkomen, zo onnauwkeurigals enigszins toelaatbaar is.Eerste stap in de ontwikkeling van dat plan ishet op een rijtje zetten hoe met name de als'kritiek' te boek gestelde aansluitingen en si-tuaties tot stand kunnen komen. Dit bete-kent het opstellen van een uitzetplan, waar-in wordt beschreven waar markeringen ko-men en hoe deze markeringen worden uitge-zet. Parallel aan het opstellen van het uitzet-plan wordt een montageplan ontwikkeld.Hierin komt in detail naar voren welke pun-ten van een object - bouwdeel of bekisting-direct bij het positioneren betrokken zijn enaan welke punten bij het positioneren recht-streeks wordt gerefereerd. Er blijkt bijvoor-beeld uit, welke punten van een binnen-spouwblad worden gesteld ten opzichte vanmarkeringen op de vloer en op welke puntenhet element een positie krijgt ten opzichtevan vooraf gestelde aanslagen.Uitzetplan en montageplan kunnen samenworden gezien als een sluitende verzame-ling uitzetmaten en stelmaten, waarmee depositie van bouwdelen en bekistingen on-dubbelzinnig vastligt. Wat nog slechts be-hoeftte worden toegevoegd om een volledigbeeld te kunnen vormen van alle relevanteaansluitingen en situaties, zijn de product-maten.Afstemming nauwkeurigheidWeliswaar hebben we nu een volledige ver-zameling uitzetmaten, stelmaten en pro-ductmaten met hun onderlinge relaties, watnog ontbreekt - in dit geval de essentie - iseen overzicht van de consequenties van degemaakte keuzen ten aanzien van de maat-nauwkeurigheid. Per te beschouwen aan-sluiting of situatie wordt een prognose vande te verwachten rnaatnauwkeurigheid ge-maakt. Dit gebeurt 'gevoelsmatig' op basisvan -vele - eerdere gelijksoortige ervaringen~17? ? ? maatvoeringof door een meer objectieve, mathema-tische benadering via nauwkeurigheidsbe-rekeningen. Bij het maken van nauwkeurig-heidsberekeningen wordt er eerst, per vooreen aansluiting relevante uitzetmaat, stel-maat en productmaat, vastgesteld binnenwelke grenzen de afzonderlijke maatafwij-kingen waarschijnlijk zullen blijven. Vervol-gens kan op basis van het beschikbare in-zicht in de onderlinge relatie van de matenworden bepaald - via een zogenoemdevoortplantingsfactor -in hoeverre de nauw-keurigheid van een maat, bijvoorbeeld eenproductmaat zoals de scheluwte van een ge-velelement, van invloed is op de nauwkeurig-heid van de onderzochte aansluiting of si-tuatie. Telt deze scheluwtebijvoorbeeld voor100% of voor 50% door in een vlakwisselingnabij de voeg tussen gevelelementen?Uiteindelijk kan met een zekere betrouw-baarheid een uitspraak worden gedaan bin-nen welke grenzen een maatafwijking waar-schijnlijk zal blijven. De geprognotiseerdewaarden worden vergeleken met de maxi-maal toelaatbare waarden. Er worden velewijzigingen aangebracht in de plannen, tenaanzien van onder meer werkmethode,in-zet van materieel en zorg/aandacht, totdatprognose en eis voldoende dicht bij elkaarliggen en de met de realisering gemoeidekosten minimaal zijn.Meer beeldend zou de geschetste werkwijzekunnen worden voorgesteld methet indelenvan een taartdiagram. De oppervlakte vanhet diagram is in dit geval een maat voor deopgelegde maattolerantie van een aanslui-ting of situatie, een spie een maat voor hetaandeel dat de gegroepeerde uitzetmaten,stelmaten en productmaten in het geheel(mogen) hebben. En een spie kan feitelijkweer worden opgedeeld in de afzonderlijkteonderscheiden uitzetmaten, bijvoorbeeld.Vaak zal een gedeelte van de 'taart' gereser-veerd moeten worden voor de te verwachtendeformaties van de betrokken draagcon-structie en/of overige constructiedelen.Daarbij gaat het om de periode die ligt tus-senhettotstand brengen van de aansluitingof situatie en het tijdstip waarop de eis be-trekking heeft. Gegevens over deformatiesbehoren overigens bij uitstek tot het kennis-domein van de constructeur.Nietvoor alle kritieke aansluitingen en situa-tieszal de procedure eindigen zoals hiervoorbeschreven is. In een aantal gevallen biedthet aanpassen van het uitvoeringsplan en/18ofhetaanscherpen van de uitvoeringsnauw-keurigheid onvoldoende soelaas. Wat dannog rest is, ?fhetaanpassen van de detaille-ring, ?f-maardat is een duurdere oplossing-het op/in het werk pas maken, zoals in heteerder gegeven voorbeeld van de voetpla-ten aan de stalen kolommen. Hetal dan nietkunnen aanpassen van de detaillering is ui-teraard volledig afhankelijk van de mede-werkingvan de ontwerpers van hetgebouw.Tegen het einde van het ontwerptraject vanhet uitvoeringsproces komt onder meer be-schikbaar: een geoptimaliseerd uitvoerings-plan waarmee modelmatig, op papier dus,een bouwwerk gerealiseerd is. Daarvoorgeldt dat de optredende maatafwijkingenbinnen de afgesproken maximaal toelaat"bare maatafwijkingen moeten liggen en dekosten daarvan minimaal zijn. Wat de pro-cesontwerpers op papier gelukt is, moet nunog ge?venaard worden door de uitvoeren-den, maar dan in beton, metaal, kunststofen hout.Taak voor uitvoerendenDe uitvoerenden op de bouwplaats krijgenwerkplannen - uitzetplannen, montageplan-nen - beschikbaar waaruit blijkt hoe, waar-mee en hoe nauwkeurig de voort te brengenuitzetmaten, stelmaten en productmatendienen te worden gerealiseerd. Ook met deleveranciers en onderaannemers wordenafspraken gemaakt ten aanzien van demaximaal toelaatbare maatafwijkingen inde door hen voort te brengen maten. In allegevallen geldt dat -uiteraard - de tolerantiesvoor deelresultaten ten minste moeten vol-doen aan hetgeen hierover door de op-drachtgever contractueel is vastgelegd.Steeds echter zal blijken dat de deeltoleran-ties (veel) krapper dienen te zijn om tege-moet te kunnen komen aan de nauwkeurig-heidseisen voor de als 'kritiek' aangemerkteeindresultaten.De implementatie van maatbeheersing ispas compleet indien er ten aanzien van devoortgebrachte C.q. optredende maatafwij-kingen, respectievelijk de proces-inherenteafwijkingen en de deformaties, voortdurendeen vinger aan de pols wordt gehouden. Metandere woorden, analoog aan de invullingvan het begrip kwaliteitsbeheersing in ande-re takken van industrie, dient ook hier plan-matig en gestructureerd te worden nageme-ten. In de eerste plaats heeft dittot doel hettijdig verifi?ren of de werkelijk optredendenauwkeurigheid overeenstemt met de uit-gangspunten bij de prognoses. Indien er sig-nificanteverschillen aan het licht komen, be-staat er nog een mogelijkheid om - wellichtzonder dat dit noemenswaardige meerkos-ten metzich meebrengt-hetverdere verloopvan hetproces aan te passen, bij te regelen.De beschreven controlemetingen kunnenbeschouwd worden als een interne verant-woording van de uitvoerenden tegenover deprocesontwerpers, waarbij deze en passantals een vorm van nacalculatie een bestandvan maatnauwkeurigheden kunnen opbou-wen of actualiseren. Analoog hieraan kaneen tweede doel om controlemetingen uittevoeren gezien worden als een verantwoor-ding van de uitvoerenden en de procesont-werpers versus de opdrachtgever en de ont-werpers van het desbetreffende gebouw.Toetsingscriteria zijn primair de contrac-tueel vastgelegde maximaal toelaatbaremaatafwijkingen voor de eindresultaten.Maatbeheersing in de praktijkHoe simpel en voor de hand liggend de gege-ven beschrijvingvan maatbeheersingook is,in de huidige praktijk zijner waarschijnlijkmeervoorbeeldente vinden van een ontbre-kende of gebrekkige maatbeheersing, danvan een geslaagde. Als blijken hiervan mo-gen de volgende voorbeelden dienen.In bestekken wordt, anders dan het vankracht verklaren van alle denkbare normenen richtlijnen, nauwelijks aandacht besteedaan re?le project-specifieke maattoleran-ties, zelfs nietvoor de als onmiskenbaar 'kri-tiek' te herkennen aansluitingen en situa-ties. Bepaald nietzeldzaam zijn de construc-ties en details waaraan feitelijk het predi-kaat 'technisch onuitvoerbaar' dient te wor-den gehangen. Ronduit schofferend is dereactie van sommige architecten en con-structeurs als hierover bij aanwijzingen vra-gen worden gesteld of suggesties wordengedaan.Regelmatig blijkt het ontbreken van nauw-keurigheidseisen v??r een aanbesteding,daarna ruimschoots gecompenseerd teworden dooreen op ditterrein alwetende op-zichter of architect, die voor elke situatie ofaansluiting feilloos weet aan te geven waarde grens van het aanvaardbare ligt. Ieder-een die elementaire kennis van de bouw-praktijk bezit, weet dat in dat soortjuridischaanvechtbare gevallen, zodra de opdracht"gever een van de grote beleggersis, hetvoorde uitvoerende partij een kwestie is van slik-ken ?n stikken.Ook aanaannemerszijde wordt er vaak pasCEMENT1997/1OntwerpenmaattolerantiesProgrammabouwwerk--..,van eisen1idealematenOntwerpeh maattoleranties'----40 uitvoerings- werkplannenproces -?ltZetmaten2 -stelmaten< .... - productmatenmateriaal + materieel Uitvoeren werkelijke maten??bouwwerk Bouwwerk3productontwerpers procesontwerpers uitvoerendenMomenten in het bouwproces waar maatbeheersing een rol speeltover maatafw?kingen nagedacht zodra dezezich in de prakt?k voordoen,meestal pas zo-dra ze doordeopzichterindringend onder deaandacht z?n gebracht. Door onder meereen beroep te doen op het doorgaans veel-geprezen improvisatietalent van uitvoer-ders, wordt van eerste paal tot aan de ople"veringvoortdurend ad hoc een oplossing be-dacht voor de ontstane problemen. Dat opdie manier zowelde uiteindel?k opgeleverdemaatkwaliteit als de niet begrote meerkos-ten het voorstellingsvermogen danig kun-nen tarten, mag geen verbazing wekken.Er gaan stemmen op die de beschreven sta-tus quo willen handhaven, onder verw?zingnaar de onmogel?kheid om het allemaal totop de millimeter met elkaar te kunnen af-spreken. Of door te refereren aan projectenwaar de partners in goed overleg en met er-kenning en respect voor elkaars specifiekedeskundigheid op dit gebied een en anderhebben geregeld.Maatbeheersing verplicht?Er zijn argumenten aan te voeren waaromeen professionele implementatie van maat-beheersingfeitel?k de enige optie isom in detoekomst zowel kwaliteitsbewust als kos-tenbewust te kunnen bouwen. Zo worden ermeer en meer prefab bouwdelen toegepastdie op het werk nauwel?ks nog bewerkingenondergaan: zemoeten meteen - en precies-passen. Bovendien gaat dit gepaard metsteeds complexere gebouwvormen; platte-CEMENT1997/1gronden z?n nog maar zelden recht-toe-recht-aan, maar cirkel- en ellipsvormig; ge-vels z?n niet meer simpel vlak en verticaal,maar vertonen allerlei 'sprongen' en hellin-gen. Voeghierb? de steeds kortere bouwt?ddie verlangd wordt, waardoor steeds meernagenoeg parallel verlopende processenontstaan, en het zal duidel?k z?n dat ge-voelsmatig handelen op basis van ervaring(welke ervaring?) slechts b? toeval tot eenaanvaardbaar resultaat zal leiden. Zondersluitende afspraken, dus ook maatafspra"ken, wordt bovendien het werken met aan-nemers en leveranciers die zich nietzo gauwlaten chanteren - bijvoorbeeld buitenlandsebedr?ven - een hachel?k avontuur. Belang-r?kste argument om ernst te maken metmaatbeheersingzal, zo is deverwachting, zometeen de verplichting door de opdrachtge-ver z?n. Immers, waarom zou een opdracht-gever op dit terrein onnodige risico's willenlopen??19