IUTILITEITSBOUW ICONSTRUCTIEFONTWERP ILLOYD'S BUILDINGCONSTRUCTIEVE ASPECTENTijdens de Stupr?-excursie vorig najaar naar Engeland, kon onmogelijk wordenvoorbijgegaan aan het nieuwe hoofdkwartier van Lloyd's in het hartje van Londen.Wereldwijd is dit gebouw in de publiciteit gekomen vanwege de gedurfdearchitectuur. Het Stupr?-gezelschap was meer ge?nteresseerd in de betonoplossingwaarin het opvallende ontwerp is ger~aliseerd. Functiesplitsing is het sleutelwoordin de constructie.Inde periode 1981 -1985 is het m'eu-we hoofdkantoor van Lloyd's ge-bouwd, naar eenontwerpvan archi-tect Richard Rogers. In de rubriek 'Be-ton in beeld' in dit nummer is het ont-werp toegelicht. De belangrijkste gege-vens omtrent de constructie zijn in dezebijdrage genoteerd.Algemene beschrijvingHet gebouw is blokvormig, met eenrechthoekige plattegrond van68,4 x 46,8 m2? De dakvloer ligt op eenhoogte van circa 66 m boven het straat-niveau.De begane-grond heeft een dubbeleverdiepingshoogte en wordt de 'Un-derwritingRoom' ofkortwegde'Room'genoemd. In deze ruimte speelt zich deverzekeringsmarkt van Lloyd's zich af,waar geassocieerde verzekeraars onder-handelen over hun deelname in de teverzekeren risico's.Onder de begane-grondvloer ligt eensousterrain waar winkels en horeca-voorzieningen zijn gehuisvest. Daaron-der bevinden zich twee kelderverdie-pingen, onder andere voor de techni-sche ruimten.Boven de begane-grondvloer zijn. 12verdiepingsvloerengebouwd, als ringenrondom het Atrium, een vide die tot hetdakis doorgetrokken enwordtafgedektmet een glazen koepel (fig, 1-2).De begane-grondvloerende eerste tweeetageszijn bestemdvoor'underwriting',maar deze activiteit kan eventueel wor-den uitgebreid tot de zesde etage.Etagesdie niet voor 'underwriting' zijn be-stemd,zijningebruikalskantoorruimteofworden verhuurd. Op de twee hoog-ste etages zetelt de directie en de staf.De etages 1 en 2 vormen eigenljk ??nruimte met de Room op de begane f-~-----~--~------l1. a-d Situatie en plattegronden vangronden zijn daarmee verbonden door sousterrain, begane-grond enmiddel van roltrappen. De hogere eta- standaardverdiepingsousterrain begane grondIIIIIIIIIIIJII~)standaard verdieping'I\\,IIIIIII44 Cement 1987 nr. 4IUTILITEITSBOUW ICONSTRUCTIEFONTWERP ILLOYD'S BUILDINGCONSTRUCTIEVE ASPECTENTijdens de Stupr?-excursie vorig najaar naar Engeland, kon onmogelijk wordenvoorbijgegaan aan het nieuwe hoofdkwartier van Lloyd's in het hartje van Londen.Wereldwijd is dit gebouw in de publiciteit gekomen vanwege de gedurfdearchitectuur. Het Stupr?-gezelschap was meer ge?nteresseerd in de betonoplossingwaarin het opvallende ontwerp is ger~aliseerd. Functiesplitsing is het sleutelwoordin de constructie.Inde periode 1981 -1985 is het m'eu-we hoofdkantoor van Lloyd's ge-bouwd, naar eenontwerpvan archi-tect Richard Rogers. In de rubriek 'Be-ton in beeld' in dit nummer is het ont-werp toegelicht. De belangrijkste gege-vens omtrent de constructie zijn in dezebijdrage genoteerd.Algemene beschrijvingHet gebouw is blokvormig, met eenrechthoekige plattegrond van68,4 x 46,8 m2? De dakvloer ligt op eenhoogte van circa 66 m boven het straat-niveau.De begane-grond heeft een dubbeleverdiepingshoogte en wordt de 'Un-derwritingRoom' ofkortwegde'Room'genoemd. In deze ruimte speelt zich deverzekeringsmarkt van Lloyd's zich af,waar geassocieerde verzekeraars onder-handelen over hun deelname in de teverzekeren risico's.Onder de begane-grondvloer ligt eensousterrain waar winkels en horeca-voorzieningen zijn gehuisvest. Daaron-der bevinden zich twee kelderverdie-pingen, onder andere voor de techni-sche ruimten.Boven de begane-grondvloer zijn. 12verdiepingsvloerengebouwd, als ringenrondom het Atrium, een vide die tot hetdakis doorgetrokken enwordtafgedektmet een glazen koepel (fig, 1-2).De begane-grondvloerende eerste tweeetageszijn bestemdvoor'underwriting',maar deze activiteit kan eventueel wor-den uitgebreid tot de zesde etage.Etagesdie niet voor 'underwriting' zijn be-stemd,zijningebruikalskantoorruimteofworden verhuurd. Op de twee hoog-ste etages zetelt de directie en de staf.De etages 1 en 2 vormen eigenljk ??nruimte met de Room op de begane f-~-----~--~------l1. a-d Situatie en plattegronden vangronden zijn daarmee verbonden door sousterrain, begane-grond enmiddel van roltrappen. De hogere eta- standaardverdiepingsousterrain begane grondIIIIIIIIIIIJII~)standaard verdieping'I\\,IIIIIII44 Cement 1987 nr. 482?15 M.a.D. Roof77?65 M.a.D. Gallery 1273?15 M.a.D. Gallery 1168?65 M.a.D. Gallery 1064?15 M.a.D. Gallery 959?65 M.a.D. Gallery 855?15 M.a.D. Gallery 750?65 M.a.D. Gallery 646'15 M.a.D. Gallery 541?65 M.O.D. Gallery 437?15 M.a.D.Galiery 332?65 M.a.D. Gallery 228'15 M.O.D. Gallery 119?15 M.a.D. Room14?65 M.a.D. Lower ground floor10?575 M.a.D. Upper basement4?00 M.a.D. LowerbasementOpbouw van de vloerc:onstructie,met zonering en functiesplitsingSchema van de aan- en afvoer vande geconditioneerde lucht34AirdistributionPiped services andelectrical distribution.---I----- ",,:r;; IV~I-- ~ l-x: ~l--I-I-....~rI ....~ [ I-....~ [E~~ b~~ ~tf ~ 'ti F=./.~,.. ?1 .....==\... I I 1 1T..... ~ .. I I .. U~ e.-ges zijn met glazen wanden gescheidenvan het Atrium.De eerste 6 verdiepingvloeren vormenelkeencompletering (rechthoek), maardaarboven wijken de verdiepingvloerenterug, zodathetdaglichtvoldoende diepin het gebouw kan komen en ook deaangrenzende bebouwing voldoendedaglicht ontvangt.Essentieel in het ontwerp is de opbouwvan de verdiepingvloeren. In de vloer-{Jg~~).wzijn zes zones te onderscheiden1. een balkrooster;2. een leidingzone voor verlichting, af-zuiging,rookdetectie en sprinkler-installatie;3. een stalen paneel, opgelegd op kortekolommetjes (nokken) op het bal-kenframe. De panelen hebben eendrie-ledige functie:- verloren-bekistingssysteem;- dragers van akoestisch materiaal;- ophangmogelijkheid voor leidin-gen;4. een gewapend-betonvloer, die de L------~--~- -,- ~~_ _~ __Jbrandwerende scheidingvormt ende lijkheden: 21 d 1 d k dLangsdoorsnede'computer~v oer' raagt; a. ?ei ingsystemen unnen eenvou ig5. eenleidingzone voor aanvoervan ge- worden gewijzigd ofaangepast; foto's: Alastair Hunter, Edinburghconditioneerdelucht, elektraen tele- b. aan- en afvoerleidingen ten behoevecommunicatie; van een etage bevinden zich alle op6. een verhoogde vloer. diezelfde etage, zodat bij noodzake-Deze zonering en functiesplitsing in de lijke wijziging alleen de op die etagevloerconstructie is fundamenteel in het werkzame employees daar hinderconcept van flexibele gebruiksmoge- van ondervinden;Sprinkler headMullionCement 1987 nr. 4 4582?15 M.a.D. Roof77?65 M.a.D. Gallery 1273?15 M.a.D. Gallery 1168?65 M.a.D. Gallery 1064?15 M.a.D. Gallery 959?65 M.a.D. Gallery 855?15 M.a.D. Gallery 750?65 M.a.D. Gallery 646'15 M.a.D. Gallery 541?65 M.O.D. Gallery 437?15 M.a.D.Galiery 332?65 M.a.D. Gallery 228'15 M.O.D. Gallery 119?15 M.a.D. Room14?65 M.a.D. Lower ground floor10?575 M.a.D. Upper basement4?00 M.a.D. LowerbasementOpbouw van de vloerc:onstructie,met zonering en functiesplitsingSchema van de aan- en afvoer vande geconditioneerde lucht34AirdistributionPiped services andelectrical distribution.---I----- ",,:r;; IV~I-- ~ l-x: ~l--I-I-....~rI ....~ [ I-....~ [E~~ b~~ ~tf ~ 'ti F=./.~,.. ?1 .....==\... I I 1 1T..... ~ .. I I .. U~ e.-ges zijn met glazen wanden gescheidenvan het Atrium.De eerste 6 verdiepingvloeren vormenelkeencompletering (rechthoek), maardaarboven wijken de verdiepingvloerenterug, zodathetdaglichtvoldoende diepin het gebouw kan komen en ook deaangrenzende bebouwing voldoendedaglicht ontvangt.Essentieel in het ontwerp is de opbouwvan de verdiepingvloeren. In de vloer-{Jg~~).wzijn zes zones te onderscheiden1. een balkrooster;2. een leidingzone voor verlichting, af-zuiging,rookdetectie en sprinkler-installatie;3. een stalen paneel, opgelegd op kortekolommetjes (nokken) op het bal-kenframe. De panelen hebben eendrie-ledige functie:- verloren-bekistingssysteem;- dragers van akoestisch materiaal;- ophangmogelijkheid voor leidin-gen;4. een gewapend-betonvloer, die de L------~--~- -,- ~~_ _~ __Jbrandwerende scheidingvormt ende lijkheden: 21 d 1 d k dLangsdoorsnede'computer~v oer' raagt; a. ?ei ingsystemen unnen eenvou ig5. eenleidingzone voor aanvoervan ge- worden gewijzigd ofaangepast; foto's: Alastair Hunter, Edinburghconditioneerdelucht, elektraen tele- b. aan- en afvoerleidingen ten behoevecommunicatie; van een etage bevinden zich alle op6. een verhoogde vloer. diezelfde etage, zodat bij noodzake-Deze zonering en functiesplitsing in de lijke wijziging alleen de op die etagevloerconstructie is fundamenteel in het werkzame employees daar hinderconcept van flexibele gebruiksmoge- van ondervinden;Sprinkler headMullionCement 1987 nr. 4 45_ Services distribution principleZI2Z2:tZ Prestressed concrete bearns- - Reinforced concrete bearns+I+Ito~~:=fF.:l~oeo oeo oe~ PrecastyokeI J .1 II I I 11: \ \: I I J,AYi~~~Fig.5Reflected ~ ceiling planICONSTRUCTIEFONTWERP IDETAILSIUTILITEITSBOUW5 Schema van de zes satelliet torens 6-7 Samenhang van de diverse constructie.elem.entenc. verlaagde plafonds ontbreken. Schei-dingswanden kunnen op het balken-rooster aansluiten zonder dat sparin-gen voor leidingen behoeven te wor-den gemaakt.De gevels zijn opgebouwd uit alumi-niumpanelen met een 3-voudigebegla-zing. De puienen beglazing vormen eenintegrerend onderdeel van het ventila-tie- en verwarmingssysteem (fig. 4).Satelliet torensAlle voorzieningen voorverticaal trans-port, sanitair en alle verticale leidingenzijn buiten .het bouwblok verzameld in6 futuristisch uitziende satelliet torens(fig. 5). Deze torens zijn in twee typen teonderscheiden. De torens 1,3 en 5 zijnbestemd voor het normale verkeer enzijn identiek. Ze omvatten elk per ver-dieping eenliftportaal met toegang naarvier hoge-snelheidsliften, die aan debuitenzijde van de torens zijn opgehan-gen, een trappehuis, een sanitaire uniten een leidingschacht.De trappen worden gevormd door eengesloten, stalen koker die zich als hetw?re wentelt rondom een stel betonnenkolommen. De sanitaire units zijn infeite gesloten, stalen containers, diecompleet ingericht zijn gemonteerd inhet betonnen raamwerk van de satelliettorens.Bovenop de leidingschachten staan deluchtbehandelingsinstallaties, opge-steld in buiten de torenomtrek uitkra-gende, doosvormige ruimten. De verti-cale luchtaanvoer- en afvoerleidingenzijn aan de buitenzijde van de torens ge-houdenen takken per etage afmet hori-zontale leidingen die eveneens aan debuitenzijde van het gebouw rondgaan.De torens 2, 4 en 6 zijnvoornamelijk tenbehoeve van de brandveiligheid be-doeld; deze bevattenelkeenbrandweer-lift in een gesloten betonnen schacht,een noodtrappehuis en een leiding-schacht. Toren 2 is daarnaast nog uitge-rust met een goederenlift, ook uitwen-dig, maar geplaatst in een open draag-frame. Bovenop elke toren staat eenkraan waarmee.de gevelreiniging wordtuitgevoerd.Door op deze wijze alle 'ingewanden'van het gebouw naar buiten te brengen,zijn etages gecreerd met een maximaleflexibiliteit in het gebruik. Dat dezeontwerpkeuze tot talrijke complicatiesin de technische uitwerking heeft ge-leid, zal duidelijk zijn.DraagconstrnctieHet stramien van de draagconstructie is10,80 x 18,00 m. De kolommen staanbuiten de vloervelden. De moduulmaatvan het balkrooster in de vloeren is1800 mmoHet principe van de vloerconstructie ishiervoor al uiteengezet en is in de eersteplaats een keuze op grond van architec-tonische motieven. Scheiden van liggeren vloerplaat betekent implicieteen re-ductie van de effectieve balkhoogte enverlies van stijfheid van de vloerplaat,46 Cement 1987 nr. 4_ Services distribution principleZI2Z2:tZ Prestressed concrete bearns- - Reinforced concrete bearns+I+Ito~~:=fF.:l~oeo oeo oe~ PrecastyokeI J .1 II I I 11: \ \: I I J,AYi~~~Fig.5Reflected ~ ceiling planICONSTRUCTIEFONTWERP IDETAILSIUTILITEITSBOUW5 Schema van de zes satelliet torens 6-7 Samenhang van de diverse constructie.elem.entenc. verlaagde plafonds ontbreken. Schei-dingswanden kunnen op het balken-rooster aansluiten zonder dat sparin-gen voor leidingen behoeven te wor-den gemaakt.De gevels zijn opgebouwd uit alumi-niumpanelen met een 3-voudigebegla-zing. De puienen beglazing vormen eenintegrerend onderdeel van het ventila-tie- en verwarmingssysteem (fig. 4).Satelliet torensAlle voorzieningen voorverticaal trans-port, sanitair en alle verticale leidingenzijn buiten .het bouwblok verzameld in6 futuristisch uitziende satelliet torens(fig. 5). Deze torens zijn in twee typen teonderscheiden. De torens 1,3 en 5 zijnbestemd voor het normale verkeer enzijn identiek. Ze omvatten elk per ver-dieping eenliftportaal met toegang naarvier hoge-snelheidsliften, die aan debuitenzijde van de torens zijn opgehan-gen, een trappehuis, een sanitaire uniten een leidingschacht.De trappen worden gevormd door eengesloten, stalen koker die zich als hetw?re wentelt rondom een stel betonnenkolommen. De sanitaire units zijn infeite gesloten, stalen containers, diecompleet ingericht zijn gemonteerd inhet betonnen raamwerk van de satelliettorens.Bovenop de leidingschachten staan deluchtbehandelingsinstallaties, opge-steld in buiten de torenomtrek uitkra-gende, doosvormige ruimten. De verti-cale luchtaanvoer- en afvoerleidingenzijn aan de buitenzijde van de torens ge-houdenen takken per etage afmet hori-zontale leidingen die eveneens aan debuitenzijde van het gebouw rondgaan.De torens 2, 4 en 6 zijnvoornamelijk tenbehoeve van de brandveiligheid be-doeld; deze bevattenelkeenbrandweer-lift in een gesloten betonnen schacht,een noodtrappehuis en een leiding-schacht. Toren 2 is daarnaast nog uitge-rust met een goederenlift, ook uitwen-dig, maar geplaatst in een open draag-frame. Bovenop elke toren staat eenkraan waarmee.de gevelreiniging wordtuitgevoerd.Door op deze wijze alle 'ingewanden'van het gebouw naar buiten te brengen,zijn etages gecreerd met een maximaleflexibiliteit in het gebruik. Dat dezeontwerpkeuze tot talrijke complicatiesin de technische uitwerking heeft ge-leid, zal duidelijk zijn.DraagconstrnctieHet stramien van de draagconstructie is10,80 x 18,00 m. De kolommen staanbuiten de vloervelden. De moduulmaatvan het balkrooster in de vloeren is1800 mmoHet principe van de vloerconstructie ishiervoor al uiteengezet en is in de eersteplaats een keuze op grond van architec-tonische motieven. Scheiden van liggeren vloerplaat betekent implicieteen re-ductie van de effectieve balkhoogte enverlies van stijfheid van de vloerplaat,46 Cement 1987 nr. 4ten opzichte van bijvoorbeeld TT-pla-ten ofeen cassettevloer. De totale hoog-te van de samengestelde vloer bedraagt1500 m1ll.Vermeldenswaard is dat voorafgaandeaan de uitvoering een proefstuk op waregrootte is gemaakt van de vloercon-structie. Dit was voor de aannemer nut-tig om onder andere de bekistings- enstortmethode voor hetbalkroosterendeaansluitingen met de geprefabriceerdeelementen te optimaliseren. Ook de de-tails van de bevestiging van de alumi-nium gevelelementen en andere af-bouwdetails zijn hierop beproefd enontwikkeld.De samenhang van de constructiedelenisgetoond inde figuren 6 en 7. De door-snede van de balken in hetterplaatse ge-storte balkroosteris 550 x 300 mm2?Terplaatse van de kolom-assen ofstramien-lijnen zijn in het rooster voorgespannenliggers geformeerd in de vorm van eenomgekeerde u. Het rooster van gewa-pend beton wordt gedragen voor devoorgespannen U-balken, die de belas-ting op hun beurt afdragen naar de ko-lommen.ln de hoekvelden van de ver-diepingvloeren zijn meerdere balkenvoorgespannen om de vervormingen tebeperken.De kolommen meten in doorsnede 01050 mm en zijn geprefabriceerd. Voorde verbinding tussenvloeren en kolom-men zijn geprefabriceerde consoles toe-gepast (fig. 8).Ten behoeve van de opleg-gingen moest een bijzondere oplossingworden ontwikkeld, rekening houdendmet de randvoorwaarden:~ zeer hoge belasting uit de vloervelden(circa 90 m2vloer per kolom);- beperkte constuctiehoogte;- bouwfysische consequenties van ko-lom 'buiten' en vloer 'binnen'.Verticale krachten worden overgedra-genvia twee rubber blokken;horizonta-Ie krachten worden overgebracht doormiddel van vier stalen deuvels tussen deconsole en een geprefabriceerd vulstuk(als het ware een schoudervulling). Dedwarskrachten uit de deuvels wordenovergenomen in een stalen plaat die aande onderzijde is voorzienvan noppen enis ingestort in de console.Stabil?teitTen behoeve van de stabiliteit van hetgebouw zijn ter plaatse van de satelliettorens verticale vakwerken gevormddoor middel van schoren tussen de ko-lomparen in de buitengevel. In verbandmet de nodige ruimte voor de doorgangnaar de torens, was de maximale door-snede Van de diagonale schoorelemen-ten beperkt. Daarom zijn stalen buizenCement 1987 nr. 4 47ten opzichte van bijvoorbeeld TT-pla-ten ofeen cassettevloer. De totale hoog-te van de samengestelde vloer bedraagt1500 m1ll.Vermeldenswaard is dat voorafgaandeaan de uitvoering een proefstuk op waregrootte is gemaakt van de vloercon-structie. Dit was voor de aannemer nut-tig om onder andere de bekistings- enstortmethode voor hetbalkroosterendeaansluitingen met de geprefabriceerdeelementen te optimaliseren. Ook de de-tails van de bevestiging van de alumi-nium gevelelementen en andere af-bouwdetails zijn hierop beproefd enontwikkeld.De samenhang van de constructiedelenisgetoond inde figuren 6 en 7. De door-snede van de balken in hetterplaatse ge-storte balkroosteris 550 x 300 mm2?Terplaatse van de kolom-assen ofstramien-lijnen zijn in het rooster voorgespannenliggers geformeerd in de vorm van eenomgekeerde u. Het rooster van gewa-pend beton wordt gedragen voor devoorgespannen U-balken, die de belas-ting op hun beurt afdragen naar de ko-lommen.ln de hoekvelden van de ver-diepingvloeren zijn meerdere balkenvoorgespannen om de vervormingen tebeperken.De kolommen meten in doorsnede 01050 mm en zijn geprefabriceerd. Voorde verbinding tussenvloeren en kolom-men zijn geprefabriceerde consoles toe-gepast (fig. 8).Ten behoeve van de opleg-gingen moest een bijzondere oplossingworden ontwikkeld, rekening houdendmet de randvoorwaarden:~ zeer hoge belasting uit de vloervelden(circa 90 m2vloer per kolom);- beperkte constuctiehoogte;- bouwfysische consequenties van ko-lom 'buiten' en vloer 'binnen'.Verticale krachten worden overgedra-genvia twee rubber blokken;horizonta-Ie krachten worden overgebracht doormiddel van vier stalen deuvels tussen deconsole en een geprefabriceerd vulstuk(als het ware een schoudervulling). Dedwarskrachten uit de deuvels wordenovergenomen in een stalen plaat die aande onderzijde is voorzienvan noppen enis ingestort in de console.Stabil?teitTen behoeve van de stabiliteit van hetgebouw zijn ter plaatse van de satelliettorens verticale vakwerken gevormddoor middel van schoren tussen de ko-lomparen in de buitengevel. In verbandmet de nodige ruimte voor de doorgangnaar de torens, was de maximale door-snede Van de diagonale schoorelemen-ten beperkt. Daarom zijn stalen buizenCement 1987 nr. 4 47I,-UT__IL_I_TE~ITS_._B_O_UW__~~~~ICONSTRUCTIEFONTWERP I_D_:E_TAI_._L_S~ ~~~,IIIIIIIII,IStainiesssteeiflange,Steel plate wiihshear studs?underIIIII,DripgrooveIIIIPrecast yokePrecast brackettoegepast, d?e evenwel ter bescherm?ngtegen corros?e en brand met beton zijnbekleed. De verb?nd?ng tussen deschoorelementen en de consoles aan dekolommen ?s u?tgevoerd met bouten ?ningestorte staalplaten (fig. 8). Ook dezeknooppunten zijn met ter plaatse ge-stort beton omhuld.Omdat de hele betonconstructie in hetz?cht blijft, zowel buitenals binnen, wa-ren hoge e?sen gesteld aan de fysische enesthetische kwaliteiten van het beton-oppervlak. Na een aanvankelijke startmet Cemsave (gegranuleerde hoogo-venslak) moest vanwege de tempera-tuurgevoeligheid worden overgestaptop portlandcementbeton.Voor een perfecte overeenkomstvan hetter plaatse gestorte en geprefabriceerdebeton- metname de betonomhull?ngenvan de boutverbind?ngen - zijn de ce-mentleveranties en de herkomst van detoeslagmaterialen stringent vastgelegd.Satelliet torensDe satelliet torens zijn opgebouwd uit48geprefabriceerde betonelementen, metvoornamelijk boutverbindingen, waar~door een hoog montagetempo mogelijkwas. Ook hier zijn de verbindingen na-derhand met beton omhuld, ten behoe-ve van de brandveiligheid.De stab?lite?tvan de torens ?n de r?chtingevenw?jdig aan de gebouwgevel, wordtverzorgd door d?agonalen tussen de ko-lommen op de kop van de toren ofdoorde schacht van de brandweerhft. De to-renconstructies functioneren daardoorals geschoorde raamwerken; op dakni-veau worden ze gesteund door horizon-tale vakwerken, die zijn verbonden metde vakwerken in de gebouwgevels.Ookde vloeren in de torens, correspon~derend met de etagevloeren, zijn gepre-fabriceerd. De liggers overspannen inlengterichting, vanaf de etagevloer tothet raamwerk aan de kop van de toren.In de verb?nding van deze vloeren methet gebouw zijn rubberblokken toege-past voor de verticale krachten en stalenscharnierconstructies voor de horizon-tale krachten.FunderingDe kolommen zijn tot de onderste kel~dervloer doorgezet en geven daar belas-tingen af die vari?ren van 800 tot28 000 kN. Gez?en de hoge belastingenen de grote kolomafstanden was eenfunder?ng van paalgroepen noodzake-lijk. Hiervoor zijn boorpalen toegepastmet een diameter van 750 mmoVoor het formeren van de bouwput zijngeschoorde damwanden alsook diep-wanden toegepast.J.H. K?hneBetrokkenenopdrachtgever: Lloyd'sarchitect R?chard Rogers and Partnersconstructeur: Ove Arup and Partnersquantitysurveyor: MDA, Mor,k andDunstone Mahon and Scearshoofdaannemer: Bovis Constructionbouwtijd: 5jaar, begin 1981 ~ eind 1985aanneemsom: L 90 miljoen (febr. '81)Cement 1987 nr. 4I,-UT__IL_I_TE~ITS_._B_O_UW__~~~~ICONSTRUCTIEFONTWERP I_D_:E_TAI_._L_S~ ~~~,IIIIIIIII,IStainiesssteeiflange,Steel plate wiihshear studs?underIIIII,DripgrooveIIIIPrecast yokePrecast brackettoegepast, d?e evenwel ter bescherm?ngtegen corros?e en brand met beton zijnbekleed. De verb?nd?ng tussen deschoorelementen en de consoles aan dekolommen ?s u?tgevoerd met bouten ?ningestorte staalplaten (fig. 8). Ook dezeknooppunten zijn met ter plaatse ge-stort beton omhuld.Omdat de hele betonconstructie in hetz?cht blijft, zowel buitenals binnen, wa-ren hoge e?sen gesteld aan de fysische enesthetische kwaliteiten van het beton-oppervlak. Na een aanvankelijke startmet Cemsave (gegranuleerde hoogo-venslak) moest vanwege de tempera-tuurgevoeligheid worden overgestaptop portlandcementbeton.Voor een perfecte overeenkomstvan hetter plaatse gestorte en geprefabriceerdebeton- metname de betonomhull?ngenvan de boutverbind?ngen - zijn de ce-mentleveranties en de herkomst van detoeslagmaterialen stringent vastgelegd.Satelliet torensDe satelliet torens zijn opgebouwd uit48geprefabriceerde betonelementen, metvoornamelijk boutverbindingen, waar~door een hoog montagetempo mogelijkwas. Ook hier zijn de verbindingen na-derhand met beton omhuld, ten behoe-ve van de brandveiligheid.De stab?lite?tvan de torens ?n de r?chtingevenw?jdig aan de gebouwgevel, wordtverzorgd door d?agonalen tussen de ko-lommen op de kop van de toren ofdoorde schacht van de brandweerhft. De to-renconstructies functioneren daardoorals geschoorde raamwerken; op dakni-veau worden ze gesteund door horizon-tale vakwerken, die zijn verbonden metde vakwerken in de gebouwgevels.Ookde vloeren in de torens, correspon~derend met de etagevloeren, zijn gepre-fabriceerd. De liggers overspannen inlengterichting, vanaf de etagevloer tothet raamwerk aan de kop van de toren.In de verb?nding van deze vloeren methet gebouw zijn rubberblokken toege-past voor de verticale krachten en stalenscharnierconstructies voor de horizon-tale krachten.FunderingDe kolommen zijn tot de onderste kel~dervloer doorgezet en geven daar belas-tingen af die vari?ren van 800 tot28 000 kN. Gez?en de hoge belastingenen de grote kolomafstanden was eenfunder?ng van paalgroepen noodzake-lijk. Hiervoor zijn boorpalen toegepastmet een diameter van 750 mmoVoor het formeren van de bouwput zijngeschoorde damwanden alsook diep-wanden toegepast.J.H. K?hneBetrokkenenopdrachtgever: Lloyd'sarchitect R?chard Rogers and Partnersconstructeur: Ove Arup and Partnersquantitysurveyor: MDA, Mor,k andDunstone Mahon and Scearshoofdaannemer: Bovis Constructionbouwtijd: 5jaar, begin 1981 ~ eind 1985aanneemsom: L 90 miljoen (febr. '81)Cement 1987 nr. 4