cement 2002 6110De redenen voor het initiatiefvan Cembureau waren uiteen-lopend.1.De Europese Commissie ismomenteel bezig met hetvoorbereiden vanEnvironmental ProductDeclarations voor bouwma-terialen (EPD's). Deze ver-klaringen beogen iets tezeggen over de milieukun-dige aspecten van hetgebruik van bouwmateria-len en bouwproducten,zoals cement en beton. Eenbelangrijke drijfveer hier-voor is de EuropeseBouwproductenrichtlijn diealgemene eisen stelt aangezondheid, veiligheid enmilieu.2.Een in 2000 uitgevoerdonderzoek naar het beelddat de hoofden van archi-tectuuropleidingen inEuropa hebben van beton,gaf aanleiding tot pessi-misme. Zij waardeerdenhet materiaal min of meerneutraal in termen vanmilieuvriendelijkheid. Desamenvattende conclusievan het onderzoek was`beton is de commodity vanhet verleden'.3.De Europese aluminium-,staal- en kunststoffenin-dustrie?n waren eind 1998in een vergevorderd stadi-um met de ontwikkelingvan een levenscylusanalyse(LCA) voor hun bouwpro-ducten.S a m e n w e r k i n gBij het initiatief van CEMBU-REAU sloten zich in korte tijdvijf andere Europese koepelor-ganisaties in de betonkolomaan: BIBM (prefab beton),ERMCO (betonmortel), EFCA(hulpstoffen), EISA (wape-ningsstaal) en UEPG (toeslag-materialen). Doel van het geza-menlijke project was om eenbasis te vormen voor het ant-woord op de drie beschrevenontwikkelingen. E?n van detussenresultaten van het pro-ject is een nieuw softwarepro-gramma met de naam `Eco-Concrete', gebaseerd op eenExcel rekenprogramma waar-mee het milieuprofiel van eenbetontoepassing kan wordenbepaald. De interactieve soft-ware is speciaal voor de Euro-pese cement- en betonindus-trie ontwikkeld. Het is in deeerste plaats bedoeld als eenleer- en communicatiemodule.Om een (milieukundige le-venscyclus) analyse te kunnenuitvoeren, is allereerst hetmaken van een inventarisatievereist. Elke processtap in hetbouwproces van beton dient teworden beschouwd: van hetwinnen van zand, grind enmergel, via de productie vanbeton, tot en met het breken enhergebruik van betongranu-laat. Elke processtap wordtdaarbij minimaal beschouwdin het gebruik van grond-,hulp- en brandstoffen en deemissies naar lucht, water enbodem (milieuaspecten). Hetresultaat van deze gegevens-verzameling heet een levenscy-clusinventarisatie (LCI). Bij hetverzamelen van gegevens heeftINTRON een rol gespeeld.De LCI's dienen als invoervoor de berekening van deLCA. In totaal zijn tien ver-schillende betontoepassingenonder de loep genomen:straatstenen, betonsteenmet-selwerk, een massieve beton-wand, een geprefabriceerdekolom, een kanaalplaatvloer,een balk, een plaat, een weg-verharding, een funderings-paal en een brugpijler. Gege-ven een LCI van een beton-product kan met EcoConcretede LCA worden bepaald. Na-drukkelijk was het niet debedoeling om de LCA's vandeze betontoepassingen tevergelijken met de LCA's vanandere materialen in dezelfdetoepassing.M i l i e u - e f f e c t e nConform ISO 14042 is hetmilieuprofiel uitgedrukt ineen tiental milieu-effecten:humane toxiciteit, abiotischeuitputting, ecotoxiciteit (water,bodem en waterbodem), ver-zuring, eutrofi?ring, broeikas-effect, smog en ozonlaagaan-tasting. Het milieuprofiel kanop verschillende manierennumeriek of grafisch wordenweergegeven. Zo kan menlaten zien welke processenvoor welk milieu-effect maat-gevend zijn of welk milieu-effect in absolute zin hetbelangrijkste is.LCA's helpen de sector bij hetaanleveren van objectieve uit-spraken over de milieu-eigen-schappen van beton.EcoConcrete is in de eersteplaats een betrekkelijk laag-drempelig softwareprogram-ma dat een educatief doeldient. Mede om die reden ishet programma niet te koop,maar onder voorwaarden be-schikbaar voor ge?nteresseer-den. De zes Europese bran-ches hebben namelijk beslo-ten om een volledige licentiete verlenen aan personen die?n de speciaal voor dit doelontwikkelde LCA-cursus heb-ben gevolgd ?n vervolgens aanten minste zes personendezelfde LCA-cursus hebbengegeven. Dat is de beste garan-tie voor het beoogde niveauvan professionaliteit. Inschrij-ving staat open voor iedereenin de Europese cement- enbetonsector.Het programma EcoConcretebiedt de mogelijkheid om inkorte tijd en op een aanschou-welijke manier te begrijpenwat er met een LCA mogelijkis en wat niet. Het program-ma dwingt de gebruiker omzijn uitgangspunten kritisch tebeschouwen en zijn gegevens-verzameling goed op orde teDe levenscyclusinventarisatie voorbeton in Europees verbandir. P.A. Lanser, Vereniging Nederlandse CementindustrieEind 1998 nam CEMBUREAU, de koepelassociatie van de Europesecementindustrie, het initiatief voor het (laten) uitvoeren van een milieu-kundige levenscyclusinventarisatie (LCI) voor beton. Een LCI is nodig omeen levenscyclusanalyse (LCA) te kunnen maken. LCA's helpen de bouw-sector bij het aanleveren van objectieve gegevens over milieu-eigen-schappen van beton.Als tussenstap is een rekenprogramma ontwikkeld waarmee het milieu-profiel van een vooraf bepaalde betontoepassing kan worden bepaald.Het programma draagt de naam EcoConcrete. Op zoek naar de ver-vlechting van economische kosten, de sociale balans en het milieukun-dig evenwicht, probeert Ecoconcrete de cement- en betonwereld eenstap vooruit te helpen.cement 2002 6 111brengen. Belangrijker dan hetrekenprogramma is derhalvede onderliggende database.De database is geverifieerddoor INTRON en door IKP inDuitsland conform de ISO14040-serie.H a r t v a n h e t s y s t e e mDe database, ook wel life cycleinventory (LCI) genoemd,vormt het hart van het systeemen onderscheidt zich op eenaantal punten van andere data-bases waarmee in de LCA-gemeenschap wordt gewerkt.De gegevens zijn rechtstreeksafkomstig van de industrie enbestrijken vrijwel heel Europa.De LCI-database moet d?Europese standaard voor be-ton worden en dat vergt dat zevrij (digitaal, elektronisch) ver-krijgbaar zal zijn.De vervolgstappen bestaan uithet verbeteren, verbreden,verdiepen en onderhoudenvan de basisgegevens. Elkbedrijf en elke branche doetdit voor zich, maar binnen hetEuropese samenwerkingsver-band. Het feit dat de cement-en betonsectoren zich in dezematerie verdiepen, vormt eeneerste mogelijkheid om onge-gronde verwijten te pareren.Voor welke vraagstukken wor-den LCA's tegenwoordig zoalingezet? Een kleine greep uitde verzameling waar VNC inde afgelopen tijd mee temaken had.1. In het Landelijk AfvalbeheerPlan zijn vergelijkingengemaakt tussen verwer-kingsmogelijkheden vancommunaal zuiveringsslib.Het afvalproduct kan ver-schillende behandelingenondergaan en in uiteenlo-pende installaties wordenverwerkt of verbrand. Deinzet van gedroogd slib alsgrond- en brandstof in eencementoven bleek in termenvan LCA's ondubbelzinnigde beste keuze te zijn.2. Het project Kringbouwbeoogt de betonmateriaal-keten volledig te sluiten.Men zou contra-productiefhandelen wanneer achterafzou blijken dat dit strevenniet bijdraagt aan een betermilieu. Diverse LCA-checkshebben aangetoond dat hetmilieu gediend is bij hetsluiten van de kringloop.3. De hoofddirectie van deRijkswaterstaat in DenHaag was ge?nteresseerd inde vraag welk materiaalwelk `life time' ruimtebe-slag met zich meebrengt.Gekozen is voor het bestu-deren van woningscheiden-de wanden, gemaakt vanbeton, hout en baksteen.Ruimtebeslag is daarmeeeen nieuw element in LCA.De TNO-studie leverdeenkele aanwijzingen opvoor het toepassen en ver-der ontwikkelen van debepalingsmethode voorruimtebeslag.S t a p j e v o o r u i tMeer en meer zullen duur-zaamheidsvraagstukken hethandelen van de cement- enbetonindustrie gaan be?nvloe-den. Voor het eerst is in hetproject LCI/LCA internatio-naal samengewerkt op milieu-gebied. Milieukundige LCA'szijn studies die `vertaald' moe-ten worden naar de praktijk.Daarnaast moet milieuverant-woord bezig zijn technolo-gisch, financieel en maat-schappelijk gedragen worden.EcoConcrete is op dit momenteen kleine stap vooruit, maarwel een stap met betekenisvoor de Europese cement- enbetonwereld. L i t e r a t u u rJeroen B.Guin?e, Handbookon Life Cycle Assessment,Kluwer Academic Publishers,Dordrecht 2002.Frank Jacobs & Fritz Hunkeler,Ecological performance onSCC, Second Int. Symposiumof Self Compacting Concrete,2001 Tokyo.R e c t i f i c a t i eIn het artikel LCA vanbouwmaterialen, versche-nen in Cement 4 2002, staatin figuur 1 een fout. Bij deverschillende energiebron-nen staat twee keer steen-kool 37,4%. Bij het rechterpuntje had moeten staanAardolie 11,2%.Plaats van het EcoConcrete software programma in het ontwikkelen van LCA'smilieu-aspectenMRPI = milieurelevante productinformatieMMG= materiaalgebonden milieuprofiel van gebouwenproces-inventarisatielevenscyclus-inventarisatie(LCI)proces-inventarisatielevenscyclus-analyse(LCA)producten gebouwenmateriaal-analysemateriaal(van grond-stof totafval)toepassingEcoConcretesoftwareprogrammamateriaal-analysetoepassing MRPI MMGmilieu-effecten weergave