??__,::.:tu:,;.n~n:.::e:.::lb::..:o::..::u:..:w:""~ --II.__-"g",e-",o.::.:te::..::c:;.;h:;.;n.:::ie:;.;k:..,.~ bouwputtening. Kees Spendei en ir. Theo Schippers, Ingenieursbureau Den Haag, afd. ConstructiesDen Haag bouwt behalve het bekende Souterrain (Grote Marktstraattramtunnel, inclu-sief twee stations en parkeergarage) een tweede tunnel in het centrum: de Koningstun-nel.In Cement 1998 nr. 9 is uitvoerig ingegaan op het algemeen ontwerp en enkele rand-voorwaarden.ln ditartikel zal aandachtworden besteed aan hetconstructieve ontwerp.KONINGSTUNNEL,EENPOLDERINDE STAD? Sonderingconusweerstand (MN/m2)De bodemopbouw is uiteraard van groot be-lang bij de bepaling van de bouwmethode.Grote delen van de Koningstunnel wordengebouwd volgens het zogenoemde polder-principe [1]. Voor het grootste gedeelte vanhet trac? is de bodemopbouw (fig. 1) alsvolgt:? tot circa NAP-1,00 m een matig waterdoor-latende, fijne totmatig fijne zandlaag;? van NAP-1,00 m tot-2,00 m zandhouden"de klei- en veenlagen die slecht doorla-tend zijn;plaatselijke wrijving (MN1m2)? van NAP -2,00 m tot circa -12,50 ? -13,00m matig doorlatende watervoerende la-gen van fijn zand met dunne kleibanden;? van NAP -12,50 ? -13,00 m tot -15,50 ?-21,00 m een slecht doorlatende klei-/veenlaag;? beneden deze slechtdoorlatendelaageenwatervoerend fijn tot matig fijn zandpak-ket.Op een tweetal plaatsen, ter hoogte van deinrit Koekamp en ter hoogte van het PrinsBernardviaduct, heeftde slechtdoorlatendeklei-/veenlaag een geringere dikte.Keuzebepalende randvoorwaardenGedurende de bouwen in de eindsituatiemag de grondwaterstand in de omgevingniet worden verlaagd. Dit kan worden opge-lostdoorde damwand totin de slechtdoorla-tende kleilaag aan te brengen; de eerderge-noemde polderconstructie. Uit het geotech-nisch onderzoek volgt dat ter plekke van deklei-/veenlaag de waterdoorlatendheid zogering is, dat in de eindsituatie geen afslui-tende betonvloer nodig is, maar een openbestrating met een drainagesysteem vol-staat.Het niveau waarop de afsluitende klei-/veenlaag ligt, maakt ontgraven van dehouw-put tot ongeveer NAP -7,50 m mogelijk zon-der dat er gevaar voor opbarsten van debouwput ontstaat. Daardoor kan de afwe-ging polderconstructie of gesloten bakcon-structie gemaakt worden.Gezien de zeer drukke verkeerssituatie ende aanwezigheid van kantoren en woningen,waren behalve de prijs ook de bouwtijd, dehinder voor de omgeving en de krappe ruim-te belangrijke criteria voor de gekozen con-structieve oplossing. Uitvoeringsmethodendie geen gebruikmaken van de waterrem"mende grondlaag, zoals bijvoorbeeld eenmethode met onderwaterbeton, blekenaanzienlijk duurder dan methoden die hierwel gebruik van maken.0 10 20 30 qo (1 0 0mvJO.9~m + n.a.t IIjvoorgeboord.:.;.......gws ......t:5 ?"